Zasady udzielania urlopów bezpłatnych reguluje art. 174 – 174[sup]1[/sup] [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=B5E347C50E4D2860978BAD3D891C7A48?n=1&id=76037&wid=337521]kodeksu pracy[/link].
Bez względu na cel ich udzielenia powodują zwolnienie pracownika z obowiązku świadczenia pracy.
Angaż w tym okresie jest zatem zawieszany i – w konsekwencji – są wstrzymywane wzajemne świadczenia stron stosunku pracy. Zatrudniony nie uzyskuje więc w tym okresie m.in. należnego mu wynagrodzenia.
To tylko jedna z podstawowych cech odróżniających urlop bezpłatny od wypoczynkowego. Resztę obrazuje tabela.
[srodtytul]Pisemny wniosek[/srodtytul]
Urlop bezpłatny udzielany jest wyłącznie z inicjatywy pracownika. Zatrudniający nie jest zatem uprawniony – w odróżnieniu od urlopu wypoczynkowego – do zastosowania przymusu i nakazania zatrudnionemu jego wykorzystanie.
Aby uniknąć wątpliwości co do rzeczywistej woli podwładnego, konieczne jest zachowanie formy pisemnej dla jego wniosku . Nie musi on zawierać uzasadnienia, ale powinien określać czas trwania tego urlopu.
[ramka][b]Zobacz [link=http://www.rzeczpospolita.pl/pliki/prawo/pdf/wniosek_o_udzielenie_urlopu_bezplatnego.pdf]Wniosek o udzielenie urlopu bezpłatnego[/link] (pdf)[/b][/ramka]
dowolny, z wyjątkiem wypoczynku (np. czasowe podjęcie pracy u innego pracodawcy, wykonywanie mandatu posła)
Udzielenie urlopu bezpłatnego z inicjatywy pracodawcy i bez pisemnego wniosku pracownika jest bezskuteczne. Podwładnemu, który w okresie tak udzielonego urlopu bezpłatnego był niezdolny do pracy wskutek choroby, przysługuje zasiłek chorobowy[b] (wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 21 listopada 1996 r., III Aua 34/96).[/b]
[ramka][b]Przykład 1[/b]
Pracodawca pana Kamila zasugerował, że z uwagi na aktualną kondycję finansową firmy powinien on udać się na urlop bezpłatny. Pan Kamil wprawdzie wyraził na to zgodę, jednak nie złożył pisemnego wniosku o jego udzielenie.
W tej sytuacji, nawet jeżeli w aktach osobowych znajdzie się pisemne oświadczenie przełożonego o udzieleniu panu Kamilowi, na jego wniosek, urlopu bezpłatnego, to i tak jego udzielenie będzie bezskuteczne. Musi być bowiem zachowana forma pisemna wniosku zatrudnionego.[/ramka]
[srodtytul]W stażu pracy[/srodtytul]
Postanowienia przepisów wewnętrznych firmy (np. układów zbiorowych pracy) mogą stanowić, że okres urlopu bezpłatnego będzie wliczany do stażu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze.
[ramka][b]Przykład 2[/b]
W X sp. z o.o. obowiązuje zakładowy układ zbiorowy pracy. Wprowadzono w nim zapis, że okres urlopu bezpłatnego, bez względu na czas jego udzielenia, wliczany jest do stażu pracy. Postanowienie takie jest dopuszczalne.Odmowa jest możliwa
Zasadniczo pracodawca nie ma obowiązku udzielenia pracownikowi urlopu bezpłatnego. Gdy odmawia, nie musi uzasadniać swojej decyzji, a zatrudnionemu nie przysługuje roszczenie o udzielenie takiego urlopu.[/ramka]
[ramka][b]Przykład 3[/b]
Pani Izabela wystąpiła do swojego przełożonego z pisemnym wnioskiem o udzielenie jej urlopu bezpłatnego na okres 1 grudnia 2010 r. – 31 maja 2011 r. Pracodawca odmówił, nie uzasadniając swojego stanowiska.
Pani Izabela uznała, że skoro szef nie umotywował swojej decyzji, to przysługuje jej roszczenie o udzielenie tego urlopu. Wystąpiła więc ze stosownym wnioskiem do sądu pracy. Nie zostanie on jednak uwzględniony, bo pracodawca nie ma obowiązku udzielenia pracownikowi urlopu bezpłatnego.[/ramka]
Pracodawca może wyartykułować swoją wolę na piśmie lub ustnie.
[ramka] [b] Zobacz [link=http://www.rzeczpospolita.pl/pliki/prawo/pdf/oswiadczenie_pracodawcy_o_udzieleniu_pracownikowi_urlopu_bezplatnego.pdf]Oświadczenie pracodawcy o udzieleniu pracownikowi urlopu bezpłatnego[/link] (pdf)[/b][/ramka]
Kodeks pracy nie określa, jaką formę ma mieć decyzja zatrudniającego. W interesie pracownika leży jednak, aby uzyskał na piśmie potwierdzenie stanowiska przełożonego.
Pozwoli mu to uniknąć ewentualnego zarzutu samowolnego rozpoczęcia urlopu bezpłatnego, co byłoby równoznaczne z naruszeniem obowiązków pracowniczych, skutkującym nawet zwolnieniem dyscyplinarnym. Pracodawca nie może jednak, bez uzgodnienia z pracownikiem, udzielić tego urlopu na inny okres niż określony we wniosku .
[ramka][b]Przykład 4[/b]
Pan Marcel wystąpił z pisemnym wnioskiem o udzielenie mu urlopu bezpłatnego w okresie 1 sierpnia – 30 listopada 2010 r. Pracodawca ustnie oświadczył, że udziela mu tego urlopu. Jednak szef powiedział o tym tylko w obecności pana Marcela.
1 sierpnia 2010 r. pan Marcel – przekonany, że jest to jego pierwszy dzień urlopu bezpłatnego – nie pojawił się już w firmie. Przełożony stwierdził tymczasem, że takiego urlopu panu Marcelowi nie udzielił i rozwiązał z nim angaż w trybie natychmiastowym, podnosząc, że nie stawił się do pracy bez usprawiedliwienia.
Pan Marcel dla swojego bezpieczeństwa powinien był zadbać o to, żeby pracodawca na wniosku o udzielenie urlopu bezpłatnego umieścił chociaż wzmiankę: „Wyrażam zgodę”. W przeciwnym wypadku zarzut szefa o nieusprawiedliwionym niestawiennictwie może okazać się zasadny.[/ramka]
[ramka][b]Przykład 5[/b]
Pani Oliwia wystąpiła do pracodawcy z pisemnym wnioskiem o udzielenie jej urlopu bezpłatnego na okres 1 października 2010 r. – 31 stycznia 2011 r. Szef zgodził się, ale na krótszy okres niż wskazany we wniosku, bo do 31 grudnia 2010 r. Zachowanie przełożonego nie było prawidłowe.
Nie uzyskał on bowiem zgody pani Oliwii na udzielenie jej tego urlopu na inny okres niż podany we wniosku. Pani Oliwia może zatem przebywać na urlopie bezpłatnym do 31 stycznia 2011 r. >[b][link=http://www.rzeczpospolita.pl/pliki/prawo/pdf/oswiadczenie_pracodawcy_o_udzieleniu_pracownikowi_urlopu_bezplatnego.pdf]patrz wzór[/link] (pdf)[/b].[/ramka]
[srodtytul]Odwołanie z ważnych przyczyn[/srodtytul]
Jeżeli przepisy szczególne nie stanowią inaczej, aby pracodawca mógł odwołać pracownika z urlopu bezpłatnego, muszą łącznie zachodzić następujące przesłanki:
- urlop ten musi być udzielony na dłużej niż trzy miesiące (czyli zakazane jest odwołanie z krótszego urlopu),
- w oświadczeniu pracodawcy powinna znaleźć się klauzula o dopuszczalności odwołania pracownika z tego urlopu, a niewyrażenie na nią zgody przez zatrudnionego może powstrzymać szefa przed jego udzieleniem (odwołanie z urlopu bezpłatnego w razie braku takiego zapisu będzie skuteczne, pod warunkiem że zatrudniony się zgodzi),
- odwołanie może nastąpić tylko z ważnych przyczyn, tj. analogicznie do art. 167 k.p. z powodu ważnych okoliczności wymagających obecności pracownika w zakładzie pracy, a których nie można było przewidzieć w chwili rozpoczęcia urlopu (strony mogą też pisemnie umówić się, jakie przyczyny będą stanowić powód odwołania).
[b]Uwaga![/b] Odwołanie z urlopu bezpłatnego może nastąpić przed upływem trzech miesięcy.
[ramka][b]Przykład 6[/b]
Pracodawca na piśmie udzielił pani Dorocie urlopu bezpłatnego na okres 1 października – 30 listopada 2010 r., pod warunkiem możliwości jej odwołania z ważnych przyczyn. Pani Dorota pisemnie wyraziła zgodę na taki zapis.
23 listopada 2010 r. przełożony odwołał ją z urlopu bezpłatnego, powołując się na konieczność realizacji intratnego i terminowego kontraktu, do wykonania którego – w opinii szefa – tylko pani Dorota miała najwyższe kwalifikacje.
Mimo że pani Dorota zgodziła się na klauzulę o dopuszczalności odwołania z urlopu bezpłatnego, pracodawca i tak nie ma prawa jej odwołać, bo został on udzielony na okres krótszy niż trzy miesiące.[/ramka]
[ramka][b]Przykład 7[/b]
Pracodawca udzielił pani Adriannie urlopu bezpłatnego od 1 września 2010 r. do 31 marca 2011 r. W pisemnym oświadczeniu przełożonego nie znalazł się jednak zapis przewidujący możliwość odwołania z tego urlopu z ważnych przyczyn.
Szef odwołał ją z urlopu bezpłatnego 26 listopada 2010 r. Odwołanie takie będzie skuteczne, jeżeli pani Adrianna wyrazi na to zgodę.
W przeciwnym razie będzie niedopuszczalne.[/ramka]
Zatrudniony odwołany z urlopu bezpłatnego ma obowiązek powrotu do pracy. Odmowa będzie jednoznaczna z naruszeniem obowiązków pracowniczych, chyba że była spowodowana czynnikami niezależnymi od podwładnego.
[ramka][b]Przykład 8[/b]
Pani Agata została prawidłowo odwołana z urlopu bezpłatnego. Następnego dnia nie stawiła się jednak do pracy, tłumacząc to niewyrażeniem przez nią zgody na odwołanie z urlopu. Postępowanie pani Agaty nie było właściwe.
Swoim zachowaniem naruszyła bowiem podstawowy obowiązek pracowniczy, jakim jest przestrzeganie czasu pracy w firmie. Jej przełożony może zatem rozstać się z nią nawet w trybie dyscyplinarnym.
Pani Agata mogłaby odmówić powrotu z urlopu bezpłatnego np. z powodu choroby członka rodziny, którym nikt inny nie mógłby się zaopiekować, a więc z powodu okoliczności całkowicie od niej niezależnych.[/ramka]
[srodtytul]Powrót w dwóch terminach[/srodtytul]
Urlop bezpłatny kończy się w dacie określonej przez pracownika w jego wniosku. Ale strony mogą w każdej chwili uzgodnić jego wcześniejsze zakończenie. Można także postanowić, że urlop zakończy się na podstawie oświadczenia jednej z nich.
Jeżeli to pracownik zamierza wcześniej wrócić do pracy, to zatrudniający musi się na to zgodzić, również w sposób dorozumiany. Gdyby jednak odmówił, pracownikowi nie będzie przysługiwało roszczenie o dopuszczenie do pracy.
[ramka][b]Przykład 9[/b]
Pracodawca udzielił pani Idzie urlopu bezpłatnego od 15 września do 31 grudnia 2010 r. Pani Ida wcześniej jednak załatwiła sprawy rodzinne, z powodu których wystąpiła z przedmiotowym wnioskiem.
W związku z tym – korzystając z pisemnego oświadczenia pracodawcy o udzieleniu urlopu bezpłatnego – złożyła oświadczenie, że od 1 grudnia 2010 r. prosi o dopuszczenie jej do pracy na poprzednio zajmowanym stanowisku. Szef wyraził na to pisemną zgodę. W razie odmowy pani Idzie nie przysługiwałoby roszczenie o dopuszczenie do pracy.[/ramka]
Co do zasady pracownik powinien zgłosić się do pracy następnego dnia po zakończeniu urlopu bezpłatnego. Przełożony nie może wówczas odmówić zatrudnienia pracownika, a gdyby tak się stało, będzie mu przysługiwało roszczenie o dopuszczenie do pracy.
[ramka][b]Przykład 10[/b]
Pracodawca udzielił pani Karolinie urlopu bezpłatnego do 30 listopada 2010 r., więc 1 grudnia pracownica stawiła się w firmie. Szef stwierdził jednak, że na jej miejsce zatrudnił już kogoś innego. Pani Karolina może przed sądem pracy domagać się dopuszczenia jej do pracy na poprzednim stanowisku.[/ramka]
[srodtytul]Poprzednie stanowisko[/srodtytul]
Pracodawca powinien zatrudnić osobę powracającą zurlopu bezpłatnego na stanowisku poprzednio zajmowanym. Istnieje jednak ewentualność
- powierzenia takiemu pracownikowi czasowo (do trzech miesięcy) wykonywania innej pracy odpowiadającej jego kwalifikacjom zawodowym i niepowodującej obniżenia poprzedniej pensji a następnie
- dokonania wypowiedzenia zmieniającego, które spowoduje zmianę stanowiska zajmowanego przed rozpoczęciem urlopu bezpłatnego.
[ramka][b]O czym powinniśmy pamiętać[/b]
- Okres urlopu bezpłatnego trwający minimum miesiąc w roku kalendarzowym powoduje proporcjonalne pomniejszenie urlopu wypoczynkowego za ten rok.
- Pracownik może wypowiedzieć angaż w każdym czasie. W trakcie urlopu bezpłatnego pracodawca i zatrudniony mogą rozwiązać umowę o pracę bez wypowiedzenia na podstawie art. 52 lub 55 k.p. Wolno im się także rozstać za porozumieniem stron.
- Nie jest możliwe odwołanie z urlopu udzielonego w trybie art. 174[sup]1[/sup] k.p., ale dopuszczalne jest wcześniejsze jego zakończenie. [/ramka]
[ramka][b]Interpretacje Sądu Najwyższego[/b]
- Z uwagi na to, że urlop bezpłatny jest okresem zawieszenia praw i obowiązków stron stosunku pracy, ustalenie faktyczne wykonywania przez pracownika w tym czasie czynności należących do jego obowiązków wynikających z umowy o pracę prowadzi do konieczności oceny umowy o urlop bezpłatny – przy uwzględnieniu wykładni z art. 65 k.c. – pod kątem jej pozorności.
Jeżeli pracodawca na wniosek pracownika udzielił mu urlopu bezpłatnego i jednocześnie strony umówiły się, że pracownik będzie w tym czasie wykonywał część swoich dotychczasowych obowiązków, to nie doszło do udzielenia pracownikowi urlopu bezpłatnego.
Zgodnym zamiarem stron było bowiem dalsze wykonywanie przez pracownika tej samej pracy na rzecz pracodawcy, tyle że w ograniczonym zakresie. W takiej sytuacji pracownikowi przysługuje wynagrodzenie za wykonaną pracę zgodnie z art. 80 k.p. – [b]wyrok z 16 lipca 2009 r., II PK 13/09.[/b]
- Choroba pracownika w okresie urlopu bezpłatnego nie powoduje wyłączenia czasu trwania choroby z okresu urlopowego i przedłużenia tego okresu o czas choroby – [b]wyrok z 30 sierpnia 1973 r., I PR 408/73.[/b]
- Udzielenie urlopu bezpłatnego na podstawie art. 174 § 1 k.p. po rozwiązaniu stosunku pracy jest nieważne – [b]wyrok z 5 maja 2005 r., III PK 12/05[/b].
- W czasie urlopu bezpłatnego może nastąpić wygaśnięcie umowy o pracę w razie śmierci pracownika lub pracodawcy – [b]uchwała z 23 lutego 1984 r., III PZP 1/84[/b].
- Osoba pozostająca w dniu wykreślenia z rejestru komercjalizowanego przedsiębiorstwa państwowego na urlopie bezpłatnym udzielonym na podstawie art. 174[sup]1[/sup] k.p. ma prawo do nieodpłatnego nabycia akcji na podstawie art. 36 ust. 1 [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=C52FAD7669FA7283D138BDD24E0D0B74?id=167147]ustawy z 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji (DzU z 2002 r. nr 171, poz. 1397 ze zm.)[/link].
Okres tego urlopu bezpłatnego podlega zaliczeniu do okresu, od którego zależy ilość akcji przysługujących pracownikowi, pod warunkiem podjęcia pracy u dotychczasowego pracodawcy – [b]wyrok z 9 maja 2008 r., II PK 318/07[/b].[/ramka]
[srodtytul]BEZ AKCEPTACJI NIE BĘDZIE LEASINGU[/srodtytul]
[b]Wystarczy porozumienie między pracodawcami, aby pracownik jednego z nich popracował przez jakiś czas u tego drugiego. Ale bez zgody podwładnego nie dojdzie ono do skutku[/b]
Urlop bezpłatny w celu wykonywania pracy u innego pracodawcy to szczególny rodzaj urlopu, zwany leasingiem pracowniczym. Od wolnego, udzielanego zgodnie z art. 174 k.p., odróżnia go nie tylko cel (podjęcie pracy u innego zatrudniającego), ale przede wszystkim to, że inicjatywa jego udzielenia wychodzi od pracodawcy.
Pracownik natomiast musi wyrazić pisemną zgodę na taki urlop. Ponieważ jego celem ma być praca wykonywana u innego pracodawcy, dotychczasowy i nowy przełożony zawierają porozumienie, na mocy którego ustala się m.in. czas urlopu bezpłatnego.
Nowy szef zatrudnia urlopowaną osobę na podstawie umowy o pracę, a jej treść nie musi być zbieżna z brzmieniem dotychczasowego kontraktu.
[srodtytul]Fikcja nieprzerwanego zatrudnienia[/srodtytul]
Okres urlopu bezpłatnego w celu wykonywania pracy u innego pracodawcy wlicza się do czasu zatrudnienia u dotychczasowego zatrudniającego, ale dopiero po powrocie do macierzystej firmy. Staż pracy u nowego szefa zostanie zatem pochłonięty przez czas zatrudnienia u tego poprzedniego.
[srodtytul]Wakacje po przeniesieniu[/srodtytul]
Urlopu wypoczynkowego na bieżąco za dany rok kalendarzowy udziela pracownikowi nowy pracodawca.
Gdyby zatrudniony nabył prawo do urlopu u macierzystego szefa i nie wykorzystał go przed rozpoczęciem urlopu bezpłatnego, nowy pracodawca może przejąć na siebie obowiązek urlopowy w zawartym porozumieniu. Można też potraktować ten urlop jako zaległy i udzielić go pracownikowi po powrocie do pracy u pierwotnie zatrudniającego.
[ramka][b]Zobacz [link=http://www.rzeczpospolita.pl/pliki/prawo/pdf/porozumienie_o_udzieleniu_urlopu_bezplatnego_w_celu_wykonywania_pracy.pdf]Porozumienie o udzieleniu urlopu bezpłatnego w celu wykonywania pracy u innego pracodawcy[/link] (pdf)[/b][/ramka]
[i]Autorka jest adwokatem, prowadzi własną kancelarię w Płocku[/i]
