W działalności każdej spółki handlowej konieczne jest systematyczne pozyskiwanie dodatkowego kapitału albo na rozwój lub poszerzenie obecnie prowadzonej działalności, albo na pokrycie kosztów bieżącego funkcjonowania spółki.

Dofinansowanie może mieć dwojaki charakter: zewnętrzny, gdy źródłem finansowania jest podmiot niezwiązany ze spółką (np. bank udzielający kredytu), lub wewnętrzny, gdy finansowanie pochodzi od podmiotów kapitałowo powiązanych, w szczególności od wspólnika.

Finansowanie wewnętrzne w praktyce najczęściej odbywa się przez wykorzystanie jednego z następujących instrumentów prawnych:

- pożyczki od wspólnika,

- zobowiązania wspólników do wniesienia dopłat,

- podwyższenia kapitału zakładowego.

[srodtytul]Wymogi kodeksowe...[/srodtytul]

W [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=0878F97C9B855869DA1A3F9BAD45E3AB?id=133014]kodeksie spółek handlowych[/link] wprost przewidziane są następujące modele podwyższenia kapitału zakładowego spółki:

- w drodze zmiany umowy spółki (art. 257 § 1 k.s.h.) – uchwała o podwyższeniu kapitału zakładowego jest w takim wypadku podejmowana przez zgromadzenie wspólników większością kwalifikowaną 2/3 głosów, przy czym powinna zostać zaprotokołowana przez notariusza;

- na podstawie upoważnienia zawartego w umowie spółki, przewidującego maksymalną wysokość i termin podwyższenia kapitału zakładowego, wspólnicy spółki podejmują uchwałę (bezwzględną większością głosów) określającą wysokość, o jaką kapitał zakładowy zostaje podwyższony, ilość udziałów obejmowanych przez poszczególnych wspólników oraz rodzaj wkładów, które wspólnicy są zobowiązani wnieść na pokrycie tych udziałów, a także sposób i termin ich wniesienia (art. 257 § 3 k.s.h.) – uchwała ta w zasadzie powinna być podjęta na zgromadzeniu wspólników, choć nie jest wykluczone zastosowanie trybu określonego w art. 227 § 2 k.s.h., tj. pisemnej uchwały wspólników albo głosowania pisemnego.

[srodtytul]...ale i umowne[/srodtytul]

Ponadto w doktrynie za dopuszczalne przyjmuje się również rozwiązanie, zgodnie z którym bezpośrednio w umowie spółki zostają określone wszystkie przedmiotowo istotne elementy, jakie powinna zawierać uchwała wspólników o podwyższeniu kapitału zakładowego.

Chodzi w szczególności o termin czy warunek podwyższenia i jego wysokość, również o ilość udziałów obejmowanych przez wspólników, rodzaj wkładów oraz sposób i termin ich wniesienia.

W takiej sytuacji podwyższenie kapitału zakładowego następuje automatycznie z momentem nadejścia określonego terminu czy ziszczenia się warunku, bez konieczności podejmowania dodatkowej uchwały o podwyższeniu kapitału zakładowego.

Rola zarządu spółki ogranicza się tutaj wyłącznie do podjęcia czynności ściśle wykonawczych, tj. złożenia oświadczenia o pokryciu kapitału zakładowego i zgłoszenia podwyższenia do rejestru.

[srodtytul]Procedury bywają zbyt czasochłonne[/srodtytul]

O ile procedura podwyższenia kapitału zakładowego w drodze zmiany umowy spółki może okazać się w wielu przypadkach czasochłonna (w szczególności ze względu na konieczność zwołania zgromadzenia) i kosztowna (wynagrodzenie notariusza za sporządzenie protokołu może wynieść nawet do 10 tys. zł), o tyle pozostałe dwa sposoby są w znacznym stopniu odformalizowane i łatwe do zastosowania.

Nawet one nie zawsze są jednak wystarczające dla celów obrotu gospodarczego.

Dotyczy to w szczególności spółek z o.o. liczących wielu wspólników, również spółek z udziałem podmiotów zagranicznych, gdzie precyzyjne uregulowanie w umowie spółki wszystkich szczegółowych kwestii dotyczących przyszłego podwyższenia kapitału zakładowego, a w szczególności jego terminów, może okazać się, ze względu na dynamikę rozwoju spółki, niemożliwe, a podejmowanie uchwał znacząco opóźniłoby uzyskanie niezbędnego finansowania.

W związku z tym pojawia się pytanie, czy uproszczenie procedury podwyższenia kapitału zakładowego może pójść jeszcze dalej? Czy możliwe jest przekazanie kompetencji do podejmowania uchwały w tym zakresie zarządowi spółki?

[srodtytul]Można upoważnić zarząd[/srodtytul]

Wydaje się, że na gruncie obowiązujących przepisów kodeksu spółek handlowych takie upoważnienie jest dopuszczalne. Przede wszystkim dlatego że umowa spółki z o.o. ma charakter umowy cywilnoprawnej, do której odpowiednie zastosowanie, na podstawie art. 2 k.s.h., ma zasada swobody umów.

W konsekwencji, jeżeli zawarte w umowie spółki upoważnienie zarządu do podjęcia uchwały w sprawie podwyższenia kapitału zakładowego spełnia warunki określone w tym przepisie, tj. nie jest sprzeczne z ustawą, zasadami współżycia społecznego ani właściwością (naturą) stosunku zobowiązaniowego, należy uznać je za dopuszczalne.

K.s.h. nie wyłącza wprost możliwości udzielenia zarządowi w umowie spółki takiego upoważnienia. Nie wydaje się ono również sprzeczne z naturą spółki. Pewne wątpliwości może natomiast budzić to, że w odniesieniu do spółki akcyjnej ustawodawca wprost uregulował możliwość przyznania zarządowi kompetencji do podjęcia uchwały w sprawie podwyższenia kapitału zakładowego w ramach instytucji kapitału docelowego, ale podobnych rozwiązań nie przewidział w odniesieniu do spółki z o.o.

Czy wyłącza to możliwość udzielania podobnego rodzaju upoważnienia w przypadku spółki z o.o.? Nie, bo w odniesieniu do spółki z o.o. brak jest odpowiednika art. 304 § 3 k.s.h., zgodnie z którym statut spółki akcyjnej może zawierać postanowienia odmienne, niż przewiduje ustawa, tylko w sytuacji gdy ustawa na to zezwala.

Dlatego też w przypadku spółki z o.o. obowiązuje reguła przeciwna, zezwalająca wspólnikom na odmienne regulowanie w umowie spółki określonych kwestii, chyba że ustawa tego zabrania. Poza tym podwyższenie kapitału zakładowego nie stanowi zagrożenia dla samej spółki ani podmiotów trzecich, a nawet prowadzi do poprawy sytuacji prawnej i ekonomicznej tych podmiotów.

[srodtytul]Co musi wynikać z umowy[/srodtytul]

Za dopuszczalnością udzielenia opisywanego upoważnienia opowiedział się także [b]Sąd Najwyższy w uchwale z 9 lutego 1993 r. (III CZP 15/93, opubl. OSNC 1993 nr 130, str. 96)[/b], w której stwierdził m.in., że „umowa spółki może zawierać ogólne postanowienie o podwyższeniu kapitału zakładowego, ale jednocześnie zlecać zarządowi przeprowadzenie podwyższenia w granicach wysokości wskazanej w umowie, co czyni zbędnym podjęcie uchwały wspólników w tym zakresie”.

Orzeczenie to, chociaż wydane jeszcze pod rządami uchylonego kodeksu handlowego, pozostaje, moim zdaniem, aktualne.

W praktyce upoważnienie zarządu do podjęcia uchwały w sprawie podwyższenia kapitału zakładowego powinno zawierać dla swej skuteczności co najmniej:

- wyraźne wskazanie zarządu jako organu uprawnionego do podjęcia ww. uchwały;

- maksymalną wysokość podwyższenia kapitału zakładowego;

- maksymalny termin, w jakim może zostać podwyższony kapitał zakładowy bez zmiany umowy spółki.

[ramka][b]Im precyzyjniej, tym lepiej[/b]

Warto pamiętać, że udzielenie zarządowi upoważnienia do podjęcia uchwały o podwyższeniu kapitału zakładowego pociąga za sobą istotne konsekwencje dla wspólników (np. obowiązek wniesienia wkładów).

W związku z tym, w celu uniknięcia ewentualnych nadużyć ze strony zarządu i zabezpieczenia swoich interesów, wspólnicy powinni rozważnie udzielać takiego upoważnienia, w szczególności określając w umowie spółki jego warunki w sposób możliwie precyzyjny.

Może to okazać się także istotne w trakcie procedury rejestracji podwyższenia kapitału zakładowego dokonanego w ten sposób, zwłaszcza w sytuacji kwestionowania przez sąd rejestrowy skuteczności podwyższenia.[/ramka]

[i]Autor jest radcą prawnym w Kancelarii PwC Legal[/i]