Porozumienie stron dopuszcza art. 30 § 1 pkt 1 kodeksu pracy. Jak sama nazwa wskazuje, polega ono na zgodnym oświadczeniu pracodawcy i pracownika o zakończeniu stosunku pracy.

W tym trybie można rozwiązać każdą umowę o pracę, niezależnie od jej rodzaju. Także każdej ze stron wolno zaproponować rozwiązanie umowy o pracę w wybranym przez siebie terminie, składając odpowiednią ofertę.

Sam stosunek pracy może zakończyć się albo natychmiast -z chwilą zawarcia porozumienia, albo w terminie późniejszym - wskazanym w porozumieniu. Nie ma tu żadnych okresów wypowiedzenia. Strony muszą więc precyzyjnie oznaczyć datę zawarcia porozumienia oraz datę rozwiązania stosunku pracy.

Pani Joanna rozstała się z pracodawcą za porozumieniem stron. Jak wspólnie ustaliły strony, ma ono skutek natychmiastowy. Zawarto je 31 stycznia 2007 r. i w tym samym dniu rozwiązał się stosunek pracy pani Joanny.

Uwaga! Porozumienie stron zawierające termin zakończenia stosunku pracy należy odróżnić od sytuacji, kiedy w okresie np. 3-miesięcznego wypowiedzenia umowy o pracę pracownik lub pracodawca zaproponuje skrócenie okresu wypowiedzenia. Będzie to wówczas oznaczać jedynie chęć wcześniejszego rozwiązania umowy (art. 36 § 6 k.p.), ale nie ma to wpływu na sposób rozwiązania umowy o pracę. Nadal jest to wypowiedzenie umowy o pracę.

Kodeks pracy nie określa, jak ma wyglądać porozumienie stron - ani co do formy, ani co do treści. Stąd nie musi być nawet na piśmie. Dla celów dowodowych (w razie sporu sądowego) lepiej jednak, aby miało formę pisemną.

Z reguły jest to ustna propozycja którejś ze stron stosunku pracy. Ważne jest, aby druga strona wyraziła swoją wolę bezwarunkowo. Jest to odpowiedź na ofertę w rozumieniu art. 66 kodeksu cywilnego w zw. z art. 300 k.p. Podkreślamy więc, że musi to być zgodne oświadczenie woli obu stron i nie może krzywdzić np. pracownika jako słabszego uczestnika stosunku pracy.

Na czas określony spółdzielnia mieszkaniowa zatrudnia pana Janka jako hydraulika. Termin obowiązywania tej umowy mija w połowie marca. Nieoczekiwanie pan Janek dostał ofertę pracy w Londynie i aby ją rozpocząć, musi tam dojechać w ciągu tygodnia. Zaproponował więc spółdzielni mieszkaniowej wcześniejsze rozwiązanie umowy na zasadzie porozumienia stron. Ta zgodziła się, ale postawiła warunek - nie zapłaci panu Jankowi za ostatni tydzień jego pracy, traktując to jako zadośćuczynienie za zgodę na wcześniejsze rozwiązanie umowy. W ten sposób spółdzielnia łamie prawo, bo chce skrzywdzić pracownika, ujmując mu należną wypłatę.

Inicjatywa rozstania na mocy porozumienia stron może wyjść zarówno od pracownika, jak i od pracodawcy. W żadnym jednak wypadku takiego pomysłu zatrudnionego szef nie może potraktować jako chęci rozwiązania umowy w drodze wypowiedzenia. Aby więc wykluczyć takie wątpliwości, najlepiej pismo z propozycją sformułować następująco? ,,Proponuję rozwiązanie umowy o pracę na mocy porozumienia stron z dniem 28 lutego 2007 r.". Jeżeli strony zgodzą się, to umowa o pracę rozwiąże się w ustalonej przez nie dacie i wówczas będzie wyglądała jak wyżej.

Porozumienie stron nie musi ograniczać się do samego terminu zakończenia stosunku pracy. Może także zawierać dodatkowe elementy. Przykład to uzgodniony przez strony termin wykorzystania urlopu wypoczynkowego czy zwrot kosztów wysłania pracownika na kursy i szkolenia oraz rozliczenie się z powierzonego mu mienia.

Czy pracodawcy i pracownikowi wolno również umieścić nietypowe postanowienia, np. o tym, że strony będą milczeć w kwestii uregulowanego wynagrodzenia czy uzgodnionego terminu rozwiązania stosunku pracy? Nic nie stoi na przeszkodzie, aby porozumienie przewidywało takie zapisy, ale pewnie gorzej będzie z ich skuteczną egzekucją.

W razie rozwiązania umowy o pracę w drodze porozumienia stron pracownikowi nie przysługuje zwolnienie na poszukiwanie pracy. Zgodnie bowiem z art. 37 k.p. do zwolnienia takiego pracownik ma prawo tylko w okresie wypowiedzenia dokonanego przez pracodawcę. Gdy umowa o pracę rozwiązuje się na mocy porozumienia stron, to nie ma okresu wypowiedzenia. Strony mogą jednak ustalić, że pracodawca zgadza się, aby pracownik miał takie dni, i zapłaci za to.

Ponieważ jest to porozumienie stron, dlatego szef może zaproponować rozwiązanie umowy o pracę każdemu i w każdej sytuacji, niezależnie od istniejących ograniczeń i zakazów w wypowiadaniu oraz rozwiązywaniu tych umów bez wypowiedzenia. W ten sposób wolno więc rozstać się nawet z pracownikiem szczególnie chronionym, np. korzystającym z urlopu wypoczynkowego czy z ciężarną pracownicą. Warunek - druga strona musi się na to zgodzić. Zatem taki sposób rozstania ma zaakceptować ciężarna czy osoba przebywająca na urlopie. Co ważne, pracodawcy nie muszą konsultować z zakładową organizacją związkową rozwiązywania umów o pracę dokonywanych za porozumieniem stron.

Z tym sposobem rozwiązania stosunku pracy wiąże się jednak pewna niedogodność. Polega ona na tym, że pracownik choć może natychmiast zarejestrować się w urzędzie pracy jako bezrobotny, to nie od razu otrzyma z tego tytułu świadczenia. Zgodnie bowiem z ustawą z20 kwietnia2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (DzU nr 99, poz. 1001 ze zm.) musi upłynąć 90 dni od zarejestrowania się w urzędzie, aby dostać pierwszy zasiłek dla bezrobotnego. Można jednak tej niedogodności uniknąć, jeśli do zwolnienia na mocy porozumienia stron dochodzi w związku z ustawą z 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (DzU nr 90, poz. 844). Wówczas o zasiłek dla bezrobotnych pracownik może się starać, o ile spełnia inne warunki, już po 7 dniach od daty rejestracji w powiatowym urzędzie pracy.

Niekiedy porozumieniu stron przy rozwiązaniu umowy o pracę towarzyszy porozumienie dotychczasowego pracodawcy z innym pracodawcą, z którym pracownik zamierza nawiązać stosunek pracy. Aby było ono ważne, nie wystarczy zgodne oświadczenie woli samych pracodawców. Konieczna jest także akceptacja pracownika.

W takim wypadku porozumienie sprowadza się do tego, że pracownik równocześnie rozwiązuje umowę o pracę z dotychczasowym pracodawcą i nawiązuje stosunek pracy z nowym. Tak przed wielu laty wypowiedział się Sąd Najwyższy (wyrok z 31 stycznia 1977 r., I PRN 141/76).

Ponieważ porozumienie stron zakłada zakończenie stosunku pracy zgodne z wolą obu stron, to droga sądowa - taka jak przy wypowiedzeniu umowy o pracę -jest wykluczona.

Do sądu można się jednak odwołać, gdy przy składaniu oświadczenia woli wystąpiły błędy, np. oświadczenie było składane pod wpływem groźby jednej ze stron. Możliwe jest to także wówczas, gdy mimo zawartego porozumienia strony inaczej interpretują jego treść. Dowodzi tego liczne orzecznictwo Sądu Najwyższego (patrz ramka na str. 8).

Nie ma przeszkód prawnych do rozwiązania umowy o pracę w drodze porozumienia stron z ustaleniem daty ustania stosunku pracy, nawet znacznie późniejszej niż data zawarcia porozumienia.

- wyrok z 12 listopada 2003 r. (I PK 593/02)

Pracownik i pracodawca mogą rozwiązać stosunek pracy na mocy porozumienia stron w każdym uzgodnionym przez siebie terminie także w czasie urlopu wypoczynkowego pracownika.

- wyrok z 4 marca 2003 r. (I PK 435/03)

Nie można przyjąć, że pracownik działał pod wpływem bezprawnej groźby, składając oświadczenie woli o rozwiązaniu umowy o pracę na mocy porozumienia stron, jeżeli pracodawca nie groził mu rozwiązaniem umowy o pracę z jego winy w razie niewyrażenia zgody na porozumienie rozwiązujące stosunek pracy.

- wyrok z 5 grudnia 2002 r. (I PKN 582/01)

Ze zdenerwowania pracownicy w chwili składania przez nią oświadczenia woli o rozwiązaniu umowy o pracę na mocy porozumienia stron nie można wywodzić braku możliwości świadomego i swobodnego podjęcia takiej decyzji.

- wyrok z 11 stycznia 2001 r. (l PKN 844/00)

Nieokreślenie - choćby dorozumiane - w porozumieniu stron o rozwiązaniu stosunku pracy terminu jego ustaniapowoduje (podobnie jak przy zawarciu umowy o pracę - art. 26 k.p.) rozwiązanie tego stosunku w dniu zawarcia porozumienia.

- wyrok z 20 czerwca 2001 r. (I PKN 474/00)

Nie jest wykluczone rozwiązanie umowy o pracę za porozumieniem stron pod warunkiem zawieszającym.

- wyrok z 15 grudnia 2000 r. (I PKN 162/00)

Ustalenie rozwiązania umowy o pracę na mocy porozumienia stron nie wyklucza możliwości rozwiązania tej umowy przed oznaczonym terminem w razie powstania warunków do niezwłocznego jej rozwiązania przez pracodawcę (art. 52 i 53 k.p.) lub przez pracownika (art. 55 k.p.).

- wyrok z 27 marca 2000 r. (I PKN 557/99)

Odmowa przyjęcia złożonej przez pracownika oferty rozwiązania umowy o pracę na mocy porozumienia stron nie stanowi ciężkiego naruszenia przez pracodawcę podstawowych obowiązków wobec pracownika (art. 55 § 11 k.p.).

- wyrok z 13 października 1999 r. (l PKN 297/99)

Zgoda pracownika na powołanie go na stanowisko u dotychczasowego pracodawcy stanowi domniemane wyrażenie woli rozwiązania w drodze porozumienia stron wcześniej nawiązanej umowy o pracę.

- wyrok z 14 września 1998 r. (l PKN 315/98)

Jeżeli pracownik w piśmie zawierającym ofertę rozwiązania umowy o pracę za porozumieniem stron oznaczył datę tego rozwiązania, to następuje ono tylko w wypadku złożenia przez pracodawcę do tego czasu oświadczenia woli o przyjęciu oferty (art. 30 § 1 pkt 1 k.p. w związku z art. 66 § 1 i art. 67 k.c.).

- wyrok z 20 października 1998 r. (l PKN 317/98)

Termin rozwiązania stosunku pracy za porozumieniem stron z przyczyn dotyczących pracodawcy może być określony zdarzeniem przyszłym, zwłaszcza gdy zdarzenie to (likwidacja stanowiska pracy) jest przez strony przewidywane po okresie dłuższym niż okres wypowiedzenia przez pracodawcę oraz przy zastrzeżeniu, że termin ten może ulec jedynie przesunięciu.

- wyrok z 20 sierpnia 1997 r. (l PKN 232/97)

Umowę o pracę na czas określony można rozwiązać na mocy porozumienia stron przez czynności konkludentne (dorozumiane).

- wyrok z 5 sierpnia 1980 r. (I PR 52/80)

Porozumienie stron w przedmiocie zmiany umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony na umowę o pracę na czas określony jest dopuszczalne i wywołuje wynikające z treści porozumienia skutki prawne.

- Na mocy porozumienia stron wolno rozwiązać każdą umowę o pracę, nawet z pracownikiem szczególnie chronionym.

- Ze względów dowodowych porozumienie zawrzyj na piśmie.

- Od porozumienia stron do sądu odwołuj się tylko wtedy, gdy przy składaniu oświadczenia woli wystąpiły błędy, np. oświadczenie było składane pod wpływem groźby jednej ze stron lub strony odmiennie interpretują treść porozumienia.