Do 3 maja 2012 r. spory sądowe pomiędzy przedsiębiorcami podlegały szczególnej procedurze, określonej w kodeksie postępowania cywilnego. Charakteryzowała się ona przede wszystkim silniejszą, formalną mobilizacją stron do terminowego powoływania dowodów, co miało przełożyć się na szybsze rozstrzygnięcie sprawy. Procedura gospodarcza została jednak uchylona. Uznano bowiem, że sprawy gospodarcze nie różnią się rodzajem żądań od „zwykłych" spraw cywilnych, a profesjonalizm przedsiębiorców w obrocie gospodarczym niekoniecznie powinien mieć przełożenie na profesjonalizm w zakresie wiedzy prawniczej.
Obecnie, z uwagi na większą ilość spraw wpływających do sądów gospodarczych (z 1,44 mln spraw w 2012 r. do 1,97 mln spraw w 2017 r.), a także długi okres oczekiwania na wyrok (ponad 14 miesięcy w I instancji), ustawodawca planuje przywrócenie odrębnej procedury. Ma być ona udoskonaloną formą pierwotnej regulacji, pomijającą niepraktyczne rozwiązania i wprowadzającą kilka nowości.
Czytaj też:
Ekspresowa procedura w sprawach gospodarczych
Odrębna procedura gospodarcza to relikt
Postępowanie gospodarcze na zakręcie
Nowe narzędzia procesowe
Postępowanie w sprawach gospodarczych, aby było szybsze, ma zawierać w szczególności następujące rozwiązania:
1) obowiązek powoływania wszystkich dowodów i twierdzeń w pozwie lub odpowiedzi na pozew pod rygorem ich pominięcia (z pewnymi wyjątkami),
2) niedopuszczalność powództwa wzajemnego,
3) zakaz występowania z nowymi roszczeniami zamiast lub obok dotychczasowych,
4) ograniczenie możliwości zmian podmiotowych w toku procesu,
5) zobowiązanie sądu do podejmowania czynności mających na celu wydanie rozstrzygnięcia w sprawie nie później niż sześć miesięcy od dnia wniesienia odpowiedzi na pozew,
6) dopuszczenie możliwości zawierania umowy dowodowej, wyłączającej możliwość powoływania określonych dowodów w postępowaniu,
7) znaczne ograniczenie możliwości dopuszczenia dowodu ze zeznań świadków (tyko gdy na podstawie innych dowodów pozostaną niewyjaśnione fakty istotne dla rozstrzygnięcia sprawy),
8) wyrok sądu I instancji zasądzający świadczenie w pieniądzu lub w rzeczach zamiennych będzie stanowił tytuł zabezpieczenia, wykonalny bez nadawania mu klauzuli wykonalności.
Rozszerzenie katalogu
Co również istotne, rozszerzeniu ma ulec katalog spraw uznawanych obecnie za gospodarcze. Ma on obejmować dodatkowo umowy o roboty budowlane, umowy służące wykonaniu robót budowlanych, umowy leasingu oraz sprawy przeciwko osobom odpowiadającym za dług przedsiębiorcy, i to niezależnie od tego, czy stronami sporu będą przedsiębiorcy. Uzasadnieniem takiego rozwiązania jest wykorzystanie specjalizacji sądów gospodarczych, a także zakładany profesjonalizm stron w tego typu sprawach.
Ustawodawca przewiduje jednocześnie „furtkę" dla stron niebędących przedsiębiorcami oraz osób fizycznych prowadzących jednoosobową działalność gospodarczą.
Będą one uprawnione na początku procesu do zrezygnowania z przepisów dotyczących postępowania gospodarczego, co będzie wiążące dla sądu. Wówczas postępowanie będzie się toczyć na ogólnych zasadach, a opisane powyżej rozwiązania nie znajdą zastosowania.
Umożliwienie rezygnacji z postępowania gospodarczego uargumentowano tym, że od obu tych kategorii osób nie można wymagać profesjonalizmu typowego dla przedsiębiorcy działającego na większą skalę.
Planowane zmiany w praktyce
Czy wobec projektowanych zmian można liczyć na sprawniejsze procedowanie spraw? Trudno o jednoznaczną odpowiedź, gdyż wiele zależy od praktyki. Z pewnością sędziowie dostaną nowe narzędzia do tego, aby przeciwdziałać przewlekłości i prowadzić racjonalne postępowanie dowodowe. Do nich należeć będzie jednak decyzja kiedy i w jakim zakresie z nich korzystać. Za ciekawe rozwiązanie należy również uznać nadanie wyrokowi I instancji w sprawach pieniężnych mocy tytułu zabezpieczenia. Zwiększa to ochronę wierzyciela, gdyż jeszcze przed prawomocnością sprawy będzie mógł wnieść do komornika np. o zajęcie rachunku bankowego dłużnika do wysokości kwoty zasądzonej wyrokiem.
Wpływ na postępowanie gospodarcze będą ponadto miały same strony, z uwagi na dopuszczenie umowy dowodowej, która stanowi największe novum planowanych zmian. W praktyce może się to przełożyć na ograniczenie dowodów z zeznań świadków czy opinii biegłych, które są najczęstszą przyczyną wydłużonego postępowania. W skrajnych przypadkach taka umowa może nawet prowadzić do zasądzenia odszkodowanie na podstawie własnej oceny sądu, bez konieczności odwołania się do dowodów potwierdzających wysokość szkody. Wówczas przewidywalność rozstrzygnięcia na etapie przedprocesowym będzie znacznie utrudniona. W planowanych zmianach przechylono zatem szalę na korzyść szybkości postępowania.
Na ostateczną ocenę przedstawionych rozwiązań należy jeszcze poczekać, gdyż obecnie projekt został skierowany do I czytania na posiedzeniu Sejmu.
—Michał Wach, radca prawny, senior consultant w Olesiński & Wspólnicy
