Zgodnie z art. 52 ust. 1 [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=C4D974F1FF1A718DEDF174AA6983D419?n=1&id=324433&wid=347265]ustawy o rachunkowości[/link] kierownik jednostki zapewnia sporządzenie rocznego sprawozdania finansowego nie później niż w ciągu trzech miesięcy od dnia bilansowego. W tym terminie przedstawia je właściwym organom, zgodnie z obowiązującymi jednostkę przepisami, statutem lub umową.

Z kolei art. 53 ust. 1 ustawy o rachunkowości mówi, że roczne sprawozdanie finansowe powinno zostać zatwierdzone przez odpowiedni organ (np. walne zgromadzenie wspólników) nie później niż sześć miesięcy od dnia bilansowego. Wcześniej jednak musi zostać zweryfikowane przez biegłego rewidenta, jeśli z art. 64 ustawy wynika, że badanie jest obowiązkowe.

Z samych tych przepisów wynikałoby, że podpisanie umowy z audytorem tuż po zakończeniu roku obrotowego nie powinno być problemem. Tak jednak nie jest. Art. 66 ust. 5 ustawy o rachunkowości nakazuje bowiem, aby kierownik jednostki zawarł umowę z biegłym rewidentem w terminie umożliwiającym jego udział w inwentaryzacji znaczących składników majątkowych.

Poza tym podpisując ją z wyprzedzeniem, można ustalić, że jeszcze przed zakończeniem roku audytor przeprowadzi badanie wstępne. Jest ono okazją do wyjaśnienia różnych wątpliwości.

Mimo to część firm, szczególnie mniejszych, przypomina sobie o obowiązku badania sprawozdania w ostatniej chwili.

[srodtytul]Spółki akcyjne zawsze[/srodtytul]

Ustawa o rachunkowości dzieli wszystkie podmioty na te dwie grupy. Należące do pierwszej grupy muszą bezwzględnie poddać swoje sprawozdanie badaniu. Są to:

- spółki akcyjne, z wyjątkiem spółek będących na dzień bilansowy w organizacji,

- banki, zakłady ubezpieczeń oraz zakłady reasekuracji,

- jednostki działające na podstawie przepisów o obrocie papierami wartościowymi i przepisów o funduszach inwestycyjnych,

- jednostki działające na podstawie przepisów o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych.

[srodtytul]Cywilne i jawne tylko większe[/srodtytul]

Pozostałe podmioty nie zawsze muszą zawierać umowę z biegłym rewidentem. Aby to ustalić, powinny sprawdzić, czy przekraczają limity określone w art. 64 ust. 1 pkt 4 ustawy o rachunkowości. Przepis ten ma zastosowanie m.in. do spółek cywilnych, jawnych i z ograniczoną odpowiedzialnością oraz do firm prowadzonych przez osoby fizyczne.

Zgodnie z nim podmioty te powinny zapewnić weryfikację sprawozdania, jeśli w poprzedzającym roku obrotowym, za który sporządzono sprawozdania finansowe, spełniły co najmniej dwa z następujących warunków:

- średnioroczne zatrudnienie w przeliczeniu na pełne etaty wyniosło co najmniej 50 osób,

- suma aktywów bilansu na koniec roku obrotowego stanowiła równowartość w walucie polskiej co najmniej 2,5 mln euro,

- przychody netto ze sprzedaży towarów i produktów oraz operacji finansowych za rok obrotowy stanowiły równowartość w walucie polskiej co najmniej 5 mln euro.

Zgodnie z art. 3 ust. 2 ustawy o rachunkowości kwoty w euro przelicza się na walutę polską po średnim kursie, ogłoszonym przez NPB na dzień bilansowy.

Dla firm, których rok obrotowy pokrywa się z kalendarzowym, limity zobowiązujące do poddania sprawozdania za 2010 r. badaniu [b]wynoszą odpowiednio 10 270 500 zł (2 500 000 euro) i 20 541 000 zł (5 000 000 euro).[/b]

Obliczając wysokość sprzedaży zobowiązującą do podpisania umowy z audytorem, należy uwzględnić tylko przychody netto ze sprzedaży towarów i produktów oraz operacji finansowych. Nie bierze się więc pod uwagę m.in. przychodów ze sprzedaży środków trwałych lub innych pozostałych przychodów operacyjnych.

Ustawa o rachunkowości nakłada obowiązek badania także sprawozdań spółek przejmujących i spółek nowo zawiązanych, sporządzonych za rok obrotowy, w którym nastąpiło połączenie, a także rocznych sprawozdań jednostek sporządzonych zgodnie z międzynarodowymi standardami rachunkowości.

Obowiązek badania sprawozdań finansowych dotyczy jednostek kontynuujących działalność. Umowy z biegłym nie muszą więc zawierać np. spółki postawione w stan upadłości.

[srodtytul]Zarząd nie wybiera audytora...[/srodtytul]

Audytora wybiera organ zatwierdzający sprawozdanie finansowe, chyba że statut, umowa lub inne wiążące jednostkę przepisy prawa stanowią inaczej. W ustawie zawarto jednak wyraźne zastrzeżenie, że wyboru tego nie może dokonywać zarząd.

Umowę o badanie lub przegląd sprawozdania finansowego zawiera kierownik jednostki (w spółkach kapitałowych będzie to zarząd).

[ramka][b]Po zatwierdzeniu można podzielić zysk[/b]

Podział lub pokrycie wyniku finansowego netto jednostek zobowiązanych, zgodnie z art. 64 ust. 1 ustawy o rachunkowości, do poddania badaniu rocznego sprawozdania finansowego może nastąpić po zatwierdzeniu sprawozdania finansowego przez organ zatwierdzający, poprzedzonego wyrażeniem przez biegłego rewidenta opinii o tym sprawozdaniu (bez zastrzeżeń lub z zastrzeżeniami).

Podział lub pokrycie wyniku bez spełnienia tego warunku są nieważne z mocy prawa.[/ramka]

Rozwiązanie umowy z biegłym rewidentem jest możliwe jedynie w sytuacji zaistnienia uzasadnionej podstawy. Nie są nią różnice poglądów w sprawie stosowania zasad rachunkowości lub standardów rewizji finansowej.

O rozwiązaniu umowy o badanie lub przegląd sprawozdania finansowego kierownik jednostki i podmiot uprawniony do badania sprawozdań finansowych niezwłocznie informują Komisję Nadzoru Audytowego.

Koszty badania ponosi firma.

[srodtytul]...ale musi mu pomóc[/srodtytul]

Kierownik badanej jednostki musi udostępnić biegłemu rewidentowi księgi rachunkowe i dokumenty, które są podstawą dokonanych w nich zapisów (a także wszelkie inne dokumenty). Ponadto powinien udzielać wyczerpujących informacji, wyjaśnień i oświadczeń, niezbędnych do wydania opinii o sprawozdaniu.

Audytor jest też uprawniony do uzyskania informacji związanych z przebiegiem badania od kontrahentów badanej jednostki, w tym także od banków i jej doradców prawnych (z upoważnienia kierownika badanej jednostki).

Jeżeli przedmiotem badania jest sprawozdanie finansowe jednostki dominującej, to te uprawnienia biegłego przysługują także wobec jednostek zależnych, współzależnych i stowarzyszonych. Może on także uzyskać informacje i wyjaśnienia od audytorów badających te podmioty.

[ramka][b]Kto jest kierownikiem[/b]

Kierownik jednostki to członek zarządu lub innego organu zarządzającego. Jeżeli organ jest wieloosobowy, pod pojęciem „kierownik jednostki” rozumie się członków tego organu, z wyłączeniem pełnomocników ustanowionych przez jednostkę.

W spółce jawnej i cywilnej kierownikiem jednostki są wspólnicy prowadzący sprawy spółki. W spółce partnerskiej – wspólnicy prowadzący sprawy spółki albo zarząd, a w odniesieniu do spółki komandytowej i spółki komandytowo-akcyjnej są to komplementariusze prowadzący sprawy spółki.

W przypadku osoby fizycznej prowadzącej działalność gospodarczą za kierownika jednostki uważa się tę osobę. [/ramka]

[ramka][b]Czego można dowiedzieć się od biegłego[/b]

Celem badania jest wyrażenie przez biegłego rewidenta pisemnej opinii wraz z raportem o tym, czy sprawozdanie finansowe jest zgodne z zastosowanymi zasadami (polityką) rachunkowości oraz czy rzetelnie i jasno przedstawia sytuację majątkową i finansową oraz wynik finansowy badanej jednostki.

Opinia powinna stwierdzać m.in., czy badane sprawozdanie finansowe:

- zostało sporządzone na podstawie prawidłowo prowadzonych ksiąg rachunkowych,

- zostało sporządzone zgodnie z określonymi w ustawie zasadami rachunkowości,

- jest zgodne co do formy i treści z obowiązującymi jednostkę przepisami prawa, statutem lub umową,

- przedstawia rzetelnie i jasno wszystkie istotne dla oceny jednostki informacje, a w odniesieniu do sprawozdania z działalności jednostki, czy zawarto w nim wszystkie niezbędne informacje i czy są one zgodne z informacjami zawartymi w rocznym sprawozdaniu finansowym.

Z opinii audytora można dowiedzieć się o stwierdzonych podczas badania poważnych zagrożeniach kontynuowania działalności przez jednostkę.

Opinia powinna jednoznacznie wskazywać powody wyrażenia zastrzeżeń do sprawozdania finansowego, opinii negatywnej lub jej odmowy, z uwagi na zaistnienie okoliczności uniemożliwiających jej sformułowanie. Zastrzeżenia należy wyrazić w sposób wskazujący na ich zasięg.

Inna jest rola raportu audytora. Powinien on przedstawiać m.in.

- ogólną charakterystykę jednostki,

- stwierdzenie uzyskania od jednostki żądanych informacji, wyjaśnień i oświadczeń,

- ocenę prawidłowości stosowanego systemu rachunkowości,

- przedstawienie sytuacji majątkowej i finansowej oraz wyniku finansowego jednostki ze wskazaniem na zjawiska, które w porównaniu z poprzednimi okresami sprawozdawczymi istotnie wpływają negatywnie na tę sytuację, a zwłaszcza zagrażają kontynuowaniu działalności przez jednostkę. [/ramka]

[ramka][b]Komentuje:

Barbara Misterska-Dragan, biegła rewidentka, prezes Misters Audytor sp. z o.o.[/b]

Inwentaryzacja jest bardzo ważnym elementem rachunkowości. Potwierdza bowiem istnienie i przydatność danego składnika aktywów. Ich wycena jest więc dopiero kolejnym etapem. Dlatego w spisie z natury kluczowych aktywów powinien uczestniczyć biegły rewident badający sprawozdanie finansowe firmy. Jeśli nie ma takiej możliwości – bo umowa została zawarta zbyt późno – audytor może przeprowadzić pewne procedury dodatkowe.

Zwykle polega to na ustaleniu stanu magazynu w momencie badania. Następnie dodaje się te składniki, które z niego „wyszły”, i odejmuje te, które weszły. Wynik tych obliczeń porównuje się z protokołem z inwentaryzacji. Tak można postąpić, tylko jeśli w firmie prowadzona jest ewidencja ilościowo-wartościowa.

Tymczasem ustawa o rachunkowości pozwala również ujmować zakup towarów, materiałów bezpośrednio w koszty. Wtedy na dzień bilansowy inwentaryzuje się ich stan, wycenia i wprowadza do aktywów. Przy tak prowadzonej ewidencji jeśli biegły rewident nie brał udziału w inwentaryzacji, nie może potwierdzić stanu zapasów. Wtedy opinia z badania zależy od tego, na ile istotny dla firmy jest wynik inwentaryzacji, czyli w jakim stopniu ewentualne błędy mogą zniekształcić obraz firmy. W skrajnych przypadkach efektem może być nawet opinia negatywna. Czasem będzie to opinia z zastrzeżeniem, niekiedy wystarczy tylko zwrócenie uwagi.

Niekiedy biegły, który nie uczestniczył w badaniu ze względu na zbyt późne podpisanie umowy, musi zmierzyć się również z innego rodzaju problemami. Dotyczy to sytuacji, gdy firma posiada składniki aktywów, np. paliwa płynne takie jak olej lub ropa składowane w zbiornikach. Wtedy również – bez względu na rodzaj ewidencji – późniejsza weryfikacja poprawności inwentaryzacji najczęściej jest niemożliwa.[/ramka]