Wszystko zależy od tego, jakie zasady przyznawania świadczeń socjalnych przewiduje zakładowa regulacja. Zasadą jest, że świadczenia socjalne przyznawane są ?w zróżnicowanej wysokości, ?w zależności od sytuacji życiowej, rodzinnej i materialnej uprawnionego (pracownika, zleceniobiorcy, emeryta – byłego etatowca itp.). Jeżeli pracodawca nieprawidłowo wyda pieniądze z funduszu socjalnego, musi naliczyć od nich składki.
Rozporządzenie ministra pracy i polityki socjalnej z 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne ?i rentowe (DzU nr 161, poz. 1106 ze zm.; dalej rozporządzenie składkowe) wyłącza ?z oskładkowania świadczenia finansowane ze środków przeznaczonych na cele socjalne ?w ramach zakładowego funduszu świadczeń socjalnych. Jednak ta ulga obejmuje tylko te świadczenia, które zostały sfinansowane zgodnie z ustawą o zfśs. Chodzi o to, aby pieniądze zostały wydane zgodnie z wymogami ustawy, m.in. właśnie na działalność rekreacyjną, i aby ich wysokość była zróżnicowana.
Ten drugi wymóg wynika ?z art. 8 ust. 1 ustawy ?o zfśs, który mówi, że przyznawanie ulgowych usług i świadczeń oraz wysokość dopłat ?z funduszu należy uzależnić od sytuacji życiowej, rodzinnej i materialnej uprawnionego. Zasada „wszystkim po równo" nie może mieć tu zastosowania.
Równocześnie Sąd Najwyższy w wyroku z 23 października 2008 r. (II PK 74/08) stwierdził, że przepis art. 8 ust. 1 ustawy o zfśs dotyczący stosowania tzw. kryterium socjalnego nie odnosi się do całości działalności socjalnej, a jedynie do ulgowych świadczeń i usług. Regulamin może przewidywać wydatkowanie środków funduszu na inne cele mieszczące się w ramach działalności socjalnej oraz ustalać inne zasady korzystania z tych świadczeń, np. powszechnej dostępności na równych zasadach w zakresie imprez integracyjnych.
Pogląd ten jest podtrzymywany także w najnowszym orzecznictwie – m.in. Sąd Apelacyjny w Poznaniu w wyroku z 7 lutego 2013 r. (IIIAUA 1160/12) stwierdził, że kryterium socjalne dotyczy jedynie ulgowych świadczeń i usług. Dopuszczalne jest finansowanie przez pracodawców ?z funduszu kosztów organizacji wycieczek, pikników, festynów, imprez sportowo-kulturalnych i innych podobnych form działalności socjalnej. ?W regulaminie zfśs należy wówczas ustalić zasady powszechnej dostępności do innych świadczeń niż ulgowych, na równych zasadach dla wszystkich uprawnionych.
ZUS uważa jednak, że stosowanie kryterium socjalnego jest niezbędne, aby można było mówić o zwolnieniu składkowym wynikającym z § 2 ust. 1 pkt 19 rozporządzenia składkowego. Nie zgadza się, że wybrane formy działalności (np. rekreacja, wypoczynek) można udostępnić uprawnionym bez konieczności uiszczania od tych świadczeń składek, jeśli są przyznawane bez zachowania kryterium socjalnego. A oceniając sytuację materialną pracownika należy brać pod uwagę jego dochody osiągane w zakładzie i poza nim, a także dochody członków rodziny pozostających we wspólnym gospodarstwie domowym (zob. decyzja ZUS z 4 kwietnia 2014 r. DI/100000/128/2014). Powołuje się przy tym na wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku ?z 5 listopada 2013 r. (IIIAUa 1063/13), w którym sąd stwierdził, że przyznanie ulgowych świadczeń i wysokość dopłat z zfśs powinny być uzależnione od kryterium socjalnego. Sąd wskazał, że do uznania, że określone świadczenie ma charakter socjalny ?i może korzystać z wyłączenia z podstawy wymiaru składek, niezbędne jest przestrzeganie przepisów ustawy o zakładowym funduszu (art. 8 ust. 1 ustawy o zfśs). Zgodnie z tym przepisem przyznawanie ulgowych usług i świadczeń oraz wysokość dopłat z funduszu uzależnia się od sytuacji życiowej, rodzinnej i materialnej osoby uprawnionej. Nie ma w tym zakresie wyjątków. Nawet regulamin zfśs nie może zmienić tej zasady (zob. wyrok Sądu Najwyższego z 16 września 2009 r.,I UK121/2009). Oznacza to, że ocena prawna wydatkowania środków powinna obejmować nie tylko to, czy przyznanie świadczeń pieniężnych odbyło się w zgodzie z procedurą wynikającą z regulaminu, ale także to, czy zachowane zostały kryteria socjalne.
