Pracodawca, którego podwładni pracują w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu ustawy z 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (DzU nr 237, poz. 1656 ze zm.), musi prowadzić dwa rodzaje rejestrów – wykaz stanowisk pracy, na których wykonywana jest taka praca, oraz ewidencję osób wykonujących te prace >patrz  ramka.

Zakwalifikowanie pracy konkretnego etatowca jako wykonywanej w szczególnych warunkach lub charakterze spoczywa na pracodawcy. To on zgodnie z art. 41 ust. 4 pkt 2 ustawy o emeryturach pomostowych musi prowadzić ewidencję wykonujących pracę w szczególnych warunkach lub charakterze, za których trzeba płacić składki na Fundusz Emerytur Pomostowych. Ten, który chciałby zweryfikować swoje decyzje w tym zakresie, w szczególności, czy ma prawidłowy wykaz stanowisk, nie ma na to szansy.

Inspekcja nie pomoże

Pracownik, który nie zostanie ujęty w ewidencji i chce to zakwestionować (bo pozbawia go to ewentualnej emerytury pomostowej), może poskarżyć się Państwowej Inspekcji Pracy.

Z licznych orzeczeń sądów administracyjnych wynika jednak, że PIP nie jest umocowana do ustalania, jakie stanowiska spełniają warunki ustawy o emeryturach pomostowych. Inspektor nie ma prawa badać, czy szef prawidłowo ustalił wykaz stanowisk w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze (wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 19 kwietnia 2011 r., wyroki Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Poznaniu z: 12 lipca 2011 r., II SA/PO 277/11, 8 września 2011 r., ?II SA/PO 280/11, 29 września 2011 r., II SA/Po 545/11).

W wyroku z 7 marca 2012 r. (VIII SA/Wa 1064/11) WSA ?w Warszawie wskazał, że o zaliczeniu stanowiska do tych, na których są wykonywane prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, decyduje pracodawca lub na wniosek pracownika ZUS, wydając decyzję o obowiązku opłacania składek na FEP za niego. Organy inspekcji pracy nie mają zaś podstaw dokonywać prawnie wiążących ustaleń co do wykazywania, czy określone stanowisko spełnia wymogi przewidziane ustawą o emeryturach pomostowych, aby być umieszczone przez pracodawcę w wykazie stanowisk prowadzonym na podstawie art. 41 ust. 4 pkt 1 tej ustawy. W tym zakresie organy inspekcji pracy nie mają prawnej podstawy do wydawania decyzji ingerujących w jego treść. Prowadzone przez inspektora postępowanie może zakończyć się wydaniem nakazu wpisu do ewidencji na podstawie art. 11a ustawy z 13 kwietnia 2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy (tekst jedn. DzU z 2007 r. nr 89, poz. 589 ze zm.) tylko wtedy, jeżeli dane stanowisko sam pracodawca zaliczył do wykazu stanowisk, na których wykonywane są prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, ?a mimo to pracownik spełniający wszystkie warunki objęcia go ubezpieczeniem z tego tytułu (na FEP) nie został wciągnięty do ewidencji. Wykaz określa bowiem pracodawca. Prawidłowość zaliczenia faktycznie istniejących posad do wykazu stanowisk nie jest zaś objęta kontrolą PIP.

Bez wykazu

PIP może więc ingerować w ewidencję, w dość szerokim zresztą zakresie, ale nie w wykaz. Potwierdza to wyrok NSA ?z 10 lutego 2012 r. (I OSK 1242/11). Uznał, że przysługujące PIP kompetencje do nakazania pracodawcy umieszczenia pracownika w ewidencji wykonujących prace w szczególnych warunkach lub charakterze, wykreślenia go z niej oraz do sporządzenia korekty dokonanego w niej wpisu oznaczają, iż nawet po rozwiązaniu z tą osobą stosunku pracy lub likwidacji stanowiska organy PIP są władne nakazać pracodawcy umieszczenie etatowca w ewidencji wykonujących prace ?w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze.

Podobną opinię można znaleźć w literaturze (B. Gudowska, K. Ślebzak „Ustawa o emeryturach pomostowych. Komentarz" 2013, C.H. Beck, komentarz do art. 41). Zdaniem komentatorów o zaliczeniu danego stanowiska pracy do tych, na jakich wykonuje się prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, decyduje wyłącznie pracodawca, ewentualnie ZUS – wydając (na wniosek pracownika lub z urzędu) decyzję stwierdzającą obowiązek opłacania składek na FEP za etatowca. Natomiast organy PIP nie są upoważnione do wydawania wiążących merytorycznych decyzji przesądzających o kwalifikacji określonego stanowiska w świetle przepisów o emeryturach pomostowych.

Wiążąca interpretacja

Czy pracodawca, który chciałby mieć pewność, że prawidłowo zakwalifikował stanowiska, a co za tym idzie podwładnych jako wykonujących pracę w szczególnych warunkach lub charakterze (albo jej niewykonujących), uzyska informacje na ten temat w trybie indywidualnej interpretacji? Formalnie może zapytać ZUS. Zgodnie z art. 10 ustawy z 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (tekst jedn. DzU z 2013 r., ?poz. 672 ze zm.) przedsiębiorca może złożyć do właściwego organu administracji publicznej lub państwowej jednostki organizacyjnej (czyli także do ZUS) wniosek o wydanie pisemnej interpretacji o zakresie i sposobie stosowania przepisów, z których wynika obowiązek świadczenia przez niego daniny publicznej oraz składek na ubezpieczenia społeczne lub zdrowotne w jego indywidualnej sprawie. ZUS wydaje interpretacje indywidualne: w odniesieniu do pomostówek dotyczące zasad obliczania składek na FEP oraz podstaw ich wymiaru na podstawie ?art. 10 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej ?w związku z art. 83d ustawy ?z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn. DzU z 2013 r., poz. 1442 ze zm.).

Jak zakwalifikować

Zgodnie ze stanowiskiem ZUS zagadnienie kwalifikacji pracy wykonywanej przez pracownika jako tej w szczególnych warunkach lub charakterze i uwzględnienia go w ewidencji zatrudnionych nie mieści się w zakresie wynikającym z art. 83d ustawy o sus, w którym ZUS musi się wypowiedzieć w trybie art. 10 ustawy o swobodzie działalności. ZUS opiera się więc na informacji uzyskanej od pracodawcy (por. decyzja ZUS oddział w Lublinie z 13 listopada 2013 r., WPI/200000/451/1460/2013).

W uproszczeniu oznacza to, że jeśli przedsiębiorca zwróci się o interpretację, czy ma płacić składki na FEP od pracownika umieszczonego w zakładowej ewidencji wykonujących prace w szczególnych warunkach lub charakterze, to uzyska odpowiedź, że skoro go zamieścił na tej liście, składki te ma płacić. ZUS nie bada bowiem, czy zakwalifikowanie pracownika było prawidłowe. Jeśli szef uzna pracownika za zatrudnionego w szczególnych warunkach lub charakterze, to powstaje obowiązek odprowadzania składek.

O czym powie organ

Czego mogli dowiedzieć się przedsiębiorcy z wydanych przez ZUS interpretacji o składkach na FEP? Jedna z nich dotyczyła spółki, w której zatrudniono pracownika na podstawie jednej umowy o pracę jako operatora dźwigu i kierowcę lokomotywy spalinowej. Pracę na drugim z tych stanowisk pracodawca ujął jako wykonywaną w szczególnym charakterze. W związku z niepełnym wymiarem czasu pracy jako kierowcy lokomotywy przedsiębiorca miał wątpliwości, czy odprowadzać składki na FEP od tego pracownika. ZUS odpowiedział, że płatnik ma płacić składki na FEP za wszystkich spełniających warunki określone ustawą. Dotyczy to także tych, którzy wskazane prace wykonują w niepełnym wymiarze, a także takich, którzy z różnych względów nigdy nie nabędą prawa do emerytury pomostowej (decyzja ZUS oddział w Lublinie ?z 13 listopada 2013 r., WPI/?200000/451/1460/2013).

Zauważmy, że inne stanowisko zajął Sąd Najwyższy w wyroku z 22 lutego 2012 r. (II UK 130/11), w którym stwierdził, że obowiązek opłacania składek na FEP dotyczy tylko pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub charakterze w pełnym wymiarze czasu pracy.

Interpretacja ta jest natomiast zgodna z uchwałą siedmiu sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego z 13 listopada 2012 r. (I OPS 4/12). Z niej wynika, że w postępowaniu ?o umieszczenie pracownika ?w ewidencji wykonujących prace w szczególnych warunkach lub charakterze, za pracownika wykonującego prace o szczególnym charakterze ?w rozumieniu art. 3 ust. 5 ustawy o emeryturach pomostowych uznaje się tego, kto realizując prace o szczególnym charakterze, wykonuje także inne dodatkowe czynności wskazane przez pracodawcę w zakresie świadczenia pracy.

Interpretacje ZUS odnosiły się też do prac górniczych. Jeden z przedsiębiorców zatrudniał pracowników wykonujących działalność usługową dla górnictwa, w tym prace pod ziemią. Pytał, czy powinien opłacać za nich składki na FEP. ZUS wyjaśnił, że zgodnie z art. 35 ust. 3 ustawy o emeryturach pomostowych płatnik jest zobowiązany do opłacenia składek na FEP za pracownika wykonującego prace górnicze, który uzyskał prawo do emerytury pomostowej na mocy art. 11 tej ustawy, za okres wykonywania prac górniczych, o których mowa w art. 50c ustawy o emeryturach i rentach z FUS, nie wcześniej jednak niż od ?1 stycznia 2010 r. Na bieżąco składek płacić nie trzeba, bo prac górniczych nie wymieniają wykazy prac w szczególnych warunkach ani o szczególnym charakterze stanowiących załączniki do ustawy o emeryturach pomostowych. Może się jednak pojawić obowiązek jednorazowej ich zapłaty, gdy pracownik uzyska prawo do pomostówki na podstawie ?art. 11 ustawy o emeryturach pomostowych. Jeśli zaś dostałby emeryturę z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, pracodawca nie będzie musiał ?w związku z tym płacić składek na FEP (decyzja ZUS oddział ?w Lublinie z 14 lutego 2014 r., WPI/200000/43/96/ 2014, decyzja ZUS oddział w Lublinie z 6 grudnia 2013 r., DI/200000/ 451/1592/2013).

Autorka ?jest radcą prawnym

Wykaz, ewidencja i rejestry

Z art. 41 ustawy o emeryturach pomostowych wynika, ?że płatnik składek (czyli pracodawca) prowadzi:

1) ?wykaz stanowisk pracy, na których wykonuje się prace ?w szczególnych warunkach lub o szczególnym ?charakterze – w rozumieniu ustawy o emeryturach ?pomostowych (art. 3 ust. 1 i 3).

Powinien on obejmować informacje na temat liczby i nazw stanowisk, na jakich są realizowane te prace.

2) ?ewidencję pracowników je wykonujących, za których przewidziano obowiązek opłacania składek na FEP. ?Powinna ona zawierać dane personalne osób ?zatrudnionych przez płatnika przy wykonywaniu ?takich prac (imię i nazwisko, datę urodzenia, numer ?PESEL, ewentualnie – serię i numer dokumentu ?tożsamości: dowodu osobistego lub paszportu).

O wpisaniu do ewidencji szef informuje podwładnego. ?Jeśli zaś by go tam nie umieścił, pracownik może ?poskarżyć się PIP.

Dane na ten temat gromadzi także ZUS. Na podstawie ?danych przekazywanych przez pracodawców prowadzi ?centralny rejestr:

1) ?stanowisk pracy, na których są wykonywane prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze,

2) ?pracowników wykonujących takie prace, za których ?przewidziano obowiązek opłacania składek na FEP.

Za kogo składki na FEP

Zgodnie z art. 35 ust. 1 i 2 ustawy o emeryturach pomostowych składki na FEP opłaca się za pracownika, który spełnia łącznie następujące warunki:

- ?urodził się po 31 grudnia 1948 r.,

- ?wykonuje prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w rozumieniu ustawy o emeryturach pomostowych (czyli te, o których mowa w art. 3 ust. 1 i 3 ustawy).

Obowiązek opłacania składek na FEP za takiego pracownika powstaje z dniem startu przez niego pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, a ustaje z dniem, ?gdy przestanie ją wykonywać.