Procedury dokonywania potrącań ze świadczeń emerytalno-rentowych regulują art. 139–144 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. DzU z 2009 r. nr 153, poz. 1227 ze zm.; dalej ustawa emerytalna).

Ze świadczeń tych ściąga się należności wymienione w art. 139 ustawy emerytalnej. Potrąca się je od kwot netto, tj. po odliczeniu składki na ubezpieczenie zdrowotne oraz zaliczki na podatek i innych należności z tytułu podatku dochodowego od osób fizycznych.

Kolejka na liście

Kolejność potrąceń z emerytur i rent zależy od tego, czy postępowanie egzekucyjne prowadzi komornik, urząd skarbowy, jednostka organizacyjna ZUS, czy też potrącenie ze świadczeń dokonywane będzie w trybie bezegzekucyjnym.

Art. 144 ustawy emerytalnej wskazuje, że ZUS może dochodzić należności z tytułu nienależnie pobranych świadczeń w trybie egzekucji administracyjnej. Robi to na podstawie prawomocnej decyzji swojej jednostki organizacyjnej, która stanowi tytuł wykonawczy w postępowaniu egzekucyjnym. ZUS dochodzi zwrotu niesłusznie pobranych pieniędzy zarówno od osób, które utraciły prawo do świadczenia, jak też od tych, które nigdy takiego uprawnienia nie uzyskały. Ściąga też należności wypłacone na adres lub konto osobom, które nie były wskazane w decyzji organu rentowego.

Przykład

W maju 2012 r. ZUS ujawnił fakt nienależnie pobranej renty rodzinnej przez 20-latka za okres od 1 października 2009 r. do 30 września 2011 r. Młody mężczyzna przestał się bowiem uczyć.

Ponieważ młodzieniec od 1 października 2011 r. ponownie podjął naukę, odzyskał prawo do renty rodzinnej, z której jednak ZUS dokonuje potrąceń nadpłaconej kwoty.

Całość z wyrównania

W razie przyznania lub podwyższenia świadczeń za okres wsteczny organ rentowy ma prawo potrącić na zaspokojenie należności, o których mowa w art. 139 ust. 1 pkt 1 i 2, 4 i 6-10, kwotę wyrównania należną do miesiąca poprzedzającego ten, w którym wydano decyzję ustalającą prawo do świadczeń lub decyzję ustalającą prawo do świadczeń w podwyższonej wysokości. ZUS ma prawo potrącić takie pieniądze w trybie bezegzekucyjnym na zaspokojenie następujących należności:

- świadczenia wypłacane w kwocie zaliczkowej, czy kwoty świadczenia lub świadczeń podlegające rozliczeniu,

- nienależnie pobrane emerytury, renty i inne świadczenia,

- alimentacyjne potrącane na wniosek wierzyciela na podstawie przedłożonego przez niego tytułu wykonawczego,

- kwoty nienależnie pobranych zasiłków rodzinnych lub pielęgnacyjnych oraz świadczeń rodzinnych wraz z odsetkami,

- nienależnie pobrane świadczenia z funduszu alimentacyjnego,

- zasiłki wypłacone z tytułu pomocy społecznej, jeżeli przy wypłacie zastrzeżono ich potrącanie, oraz zasiłek stały lub zasiłek okresowy wypłacone na podstawie przepisów o pomocy społecznej za okres, za który przyznano emeryturę lub rentę,

- zasiłki i świadczenia wypłacone na podstawie ustawy o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu,

- z tytułu odpłatności za pobyt osób uprawnionych do świadczeń w domach pomocy społecznej, zakładach opiekuńczo-leczniczych lub zakładach pielęgnacyjno-opiekuńczych.

Zatem z wyrównania ZUS może potrącić należności określone w art. 139 ust. 1 pkt 1 i 2, 4, 6–10 ustawy emerytalnej.

Obowiązujące limity

Potrącenia z emerytur i rent nie mogą przekraczać:

- 50 proc. miesięcznego świadczenia – jeżeli ściągnięciu podlegają należności ze świadczenia wypłacanego w kwocie zaliczkowej, a także w przypadku potrącania kwoty nienależnie pobranych emerytur, rent i innych świadczeń, np. zasiłków,

- 60 proc. miesięcznego świadczenia – jeżeli trzeba potrącić należności alimentacyjne,

- 65 proc. miesięcznego świadczenia – gdy ZUS ściąga należności z tytułu odpłatności za pobyt osób uprawnionych do świadczeń w domach pomocy społecznej, zakładach opiekuńczo-leczniczych lub zakładach pielęgnacyjno-opiekuńczych.

Zbieg długów

Jeżeli należności alimentacyjne mają być potrącane na rzecz kilku wierzycieli, ale świadczenie jest zbyt niskie, żeby wystarczyło na pełne ich pokrycie, potrącenia ustala się proporcjonalnie do udziału każdej z tych należności w łącznej sumie należności określonych w tytułach wykonawczych.

W przypadku zbiegu należności alimentacyjnych z innymi należnościami, potrącenia mogą być dokonywane w następujących granicach:

a) świadczenia alimentacyjne – do wysokości 60 proc. świadczenia,

b) należności egzekwowane w związku z:

– odpłatnością za pobyt w domach pomocy społecznej,

– odpłatnością za pobyt w zakładach opiekuńczo-leczniczych,

– odpłatnością za pobyt w zakładach pielęgnacyjno-opiekuńczych,

do wysokości 50 proc. świadczenia,

c) inne egzekwowane należności – do wysokości 25 proc. świadczenia.

Zarówno wysokość potrąceń, jak i część świadczenia podlegającego egzekucji ustala się od należności przed odliczeniem miesięcznej zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych oraz składki zdrowotnej. Natomiast samo potrącenie zdejmuje się już z kwoty netto świadczenia.

Wolne kwoty

Gdy podstawą do ściągnięcia jest tytuł wykonawczy wydany w celu uzyskania pokrycia należności innych niż alimentacyjne, emerytury i renty są wolne od egzekucji i potrąceń w części odpowiadającej 50 proc. najniższych świadczeń. Wynika z tego, że wysokość potrąceń zależy przede wszystkim od rodzaju zobowiązania ciążącego na dłużniku.

Przykład

Świadczeniobiorca pobiera od 2010 r. emeryturę z tytułu ukończenia 60 lat w wysokości 1660 zł. Jednocześnie jest zatrudniony w ramach stosunku pracy. W wyniku rozliczenia osiąganych dodatkowo wysokich zarobków w 2011 r., ZUS ustalił, że emeryt pobrał nienależnie świadczenie w wysokości 9200 zł.

Na podstawie tych rachunków i w oparciu o prawomocną decyzję, od kwietnia 2012 r. ZUS dokonuje potrąceń z emerytury w wysokości 830 zł miesięcznie. Po potrąceniu pozostała do wypłaty kwota jest wyższa niż 60 proc. najniższej emerytury, która od 1 marca 2012 r. wynosi 479,51 zł (60 proc. z 799,18 zł).

Alimentacyjne reguły

Gdy do ZUS zgłosi się wierzyciel z tytułem wykonawczym na należności alimentacyjne, ZUS w pierwszej kolejności potrąca zaległe alimenty wskazane w tym tytule. Wcześniej jednak żąda od wierzyciela oświadczenia, że dłużnik do tej pory nie uregulował tej zaległości.

Również dłużnik, który składa w ZUS do realizacji tytuł wykonawczy (wyrok lub ugodę sądową) z co najmniej miesięcznym opóźnieniem w stosunku do daty uprawomocnienia się go lub gdy data wpływu tytułu wykonawczego uniemożliwia wprowadzenie potrąceń w miesiącu, w którym nastąpił wpływ – również musi złożyć oświadczenie, że alimenty nie zostały w inny sposób uiszczone.

Jeżeli sumy egzekwowane na podstawie tytułów wykonawczych na zaspokojenie należności alimentacyjnych mają być potrącane na rzecz kilku wierzycieli, a łączna suma, którą można zabrać ze świadczenia, nie wystarcza na pełne zaspokojenie ich wszystkich, ZUS pozostawia w depozycie potrącone kwoty do czasu rozstrzygnięcia sprawy przez organ egzekucyjny. Do czasu wskazania przez niego kolejności dokonywania potrąceń kwoty te pozostają w depozycie ZUS.

Tak samo dzieje się w przypadku braku możliwości dokonywania potrąceń sum egzekwowanych na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne.

Depozyt tworzy się również w sytuacji zbiegu egzekucji prowadzonej na mocy tytułów wykonawczych na zaspokojenie należności alimentacyjnych z potrąceniem alimentów na wniosek wierzyciela na podstawie przedłożonego przez niego tytułu wykonawczego.

Okres, w którym ściągnięte kwoty pozostają w depozycie ZUS, jest wyłączony z czasu, jaki wyznaczają przepisy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji lub k.p.c. na przekazanie zajętych należności.