- Prowadzę działalność gospodarczą, przy której pomaga mi żona. Zgłosiłem ją do ubezpieczeń jako osobę współpracującą i opłacam za nią co miesiąc składki od 60 proc. przeciętnego wynagrodzenia. Jednak od 4 marca żona będzie w innej firmie pracowała jako zleceniobiorca z wynagrodzeniem miesięcznym 1000 zł. Czy będzie mogła ze zlecenia podlegać obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym? Czy musi ze zlecenia otrzymywać co najmniej 2227,80 zł miesięcznie, abym z tytułu jej współpracy przy prowadzeniu biznesu mógł opłacać za nią tylko składkę zdrowotną? Jakie dokumenty trzeba złożyć do ZUS?

– pyta czytelnik.

Definicję osoby współpracującej wskazuje art. 8 ust. 11 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn. DzU z 2009 r. nr 205, poz. 1584 ze zm., dalej dustawa o sus). Jest to m.in. współpracująca z prowadzącym pozarolniczą działalność gospodarczą jego żona, która pozostaje z nim we wspólnym gospodarstwie domowym.

Bez konkretów

Ustawa o sus nie definiuje, jakim kryteriom powinna odpowiadać współpraca przy pozarolniczej działalności gospodarczej. Przyjmuje się jednak, że o statusie osoby współpracującej w zakresie przepisów ubezpieczeniowych przesądza stała współpraca przy prowadzeniu biznesu, ścisła więź rodzinna z przedsiębiorcą oraz prowadzenie wspólnego gospodarstwa domowego. O tym ostatnim może świadczyć np. wspólne zamieszkiwanie i zaspokajanie potrzeb ze środków będących w dyspozycji wspólnoty (rodziny).

Osoba, która spełnia powyższe kryteria, do celów ubezpieczeń społecznych uznawana jest za współpracującą, nawet jeśli uczestniczy w prowadzeniu działalności na podstawie zawartej z nią umowy o pracę.

Jeśli jest to jej jedyny tytuł do ubezpieczeń, objęta jest obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym, rentowymi i wypadkowym. Podlega im od dnia rozpoczęcia wykonywania współpracy do dnia jej zakończenia. Inaczej jest z ubezpieczeniem chorobowym, które z tytułu współpracy jest dobrowolne i to sam zainteresowany decyduje, czy i kiedy do niego przystąpić.

Podstawą wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe osób współpracujących z prowadzącymi działalność gospodarczą jest zadeklarowana kwota. W skali miesiąca nie może ona jednak być niższa niż 60 proc. prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego, przyjętego do ustalenia kwoty ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek na dany rok kalendarzowy. W 2013 r. minimalna podstawa wymiaru składek wynosi więc 2227,80 zł.

W budżecie rodzinnym

Wszystkie składki na ubezpieczenia osoby współpracującej przy działalności finansuje przedsiębiorca prowadzący ten biznes.

Obecnie składki na ubezpieczenia społeczne wraz z dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym naliczone od minimalnej podstawy za współpracującego wynoszą 710,67 zł, a bez chorobowego 656,09 zł. Nie można ich naliczać od niższej podstawy wymiaru. Nie ma tu bowiem odpowiedniego zastosowania przepis, na podstawie którego przedsiębiorcy mogą opłacać ZUS na preferencyjnych zasadach, tj. od 30 proc. minimalnego wynagrodzenia przez pierwsze dwa lata prowadzenia działalności.

Za osobę współpracującą, która obowiązkowo objęta jest ubezpieczeniami społecznymi, również opłacać składkę na Fundusz Pracy, która w tym roku wynosi 54,58 zł miesięcznie. Zwolnienie z tej opłaty przysługuje m.in. kobietom, które ukończyły 55 lat.

Dla osoby współpracującej przy wykonywaniu biznesu obowiązkowe jest również ubezpieczenie zdrowotne. Składkę zdrowotną nalicza się od zadeklarowanej kwoty, nie niższej niż 75 proc. przeciętnej płacy w sektorze przedsiębiorstw, włącznie z wypłatami z zysku, w czwartym kwartale roku ubiegłego. W 2013 r. ta najniższa baza wynosi 2908,13 zł. Prowadzący musi od niej naliczyć i odprowadzić składkę w wysokości 9 proc., co w 2013 r. daje kwotę 261,73 zł miesięcznie.

Niezbędne formalności

Osobę współpracującą zgłasza do ubezpieczeń prowadzący działalność. Posługując się kodem tytułu rozpoczynającym się cyframi 05 11 xx musi w tym celu wypełnić formularz:

- ZUS ZUA – jeżeli dokonuje zgłoszenia do ubezpieczeń społecznych (obowiązkowych lub dobrowolnych) i zdrowotnego,

- ZUS ZZA – gdy zgłoszenie dotyczy tylko ubezpieczenia zdrowotnego.

Składki za każdy miesiąc współpracy trzeba rozliczać w imiennym raporcie miesięcznym. Będzie to druk ZUS RCA, gdy chodzi zarówno o ubezpieczenia społeczne, jak i zdrowotne, a ZUS RZA – jeżeli opłacana jest wyłącznie składka zdrowotna. Nie zawsze jednak przedsiębiorca musi składać takie rozliczenie co miesiąc.

Płatnicy składek będący osobami fizycznymi prowadzącymi pozarolniczą działalność, którzy opłacają składki wyłącznie za siebie lub osoby z nimi współpracujące, są bowiem zwolnieni z obowiązku składania dokumentów rozliczeniowych za kolejny miesiąc, jeżeli nie nastąpiła żadna zmiana w stosunku do miesiąca poprzedniego. Ta ulga obejmuje również te sytuacje, gdy różnica w stosunku do miesiąca poprzedniego wynika ze zmiany przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia.

Swoboda wyboru

Od 4 marca 2013 r. osoba współpracująca będzie dodatkowo wykonywała pracę na podstawie umowy-zlecenia. Od tego dnia będzie więc miała dwa tytuły do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych.

Stosownie do art. 9 ust. 2 ustawy o sus osoba spełniająca warunki do objęcia obowiązkowo ubezpieczeniami z kilku tytułów (m.in. z tytułu współpracy i umowy-zlecenia) jest objęta obowiązkowo ubezpieczeniami z tego, który powstał wcześniej. Może jednak dobrowolnie, na swój wniosek, przystąpić do nich także z pozostałych – wszystkich lub wybranych – tytułów lub zmienić ten, który ma być obowiązkowy.

Jak wynika z tych przepisów, od dnia rozpoczęcia wykonywania umowy-zlecenia osoba współpracująca może w dalszym ciągu być objęta obowiązkowymi ubezpieczeniami społecznymi z tytułu współpracy. Może też uznać, że woli, by obowiązkowe ubezpieczenia dotyczyły pracy na zlecenie.

W tym przypadku przedsiębiorca powinien to zgłosić w ZUS, wyrejestrowując ją z obowiązkowych ubezpieczeń jako osobę współpracującą na druku ZUS ZWUA i zgłaszając ją tylko do ubezpieczenia zdrowotnego na ZUS ZZA. Może to zrobić zarówno od 4 marca br., jak i w terminie późniejszym.

Gdy zmiana tytułu do opłacania obowiązkowych składek nastąpi od dnia podjęcia pracy na zlecenie (4 marca br.), to składając dokumenty rozliczeniowe za ten miesiąc, prowadzący działalność będzie musiał naliczyć za żonę składki społeczne od kwoty 215,59 zł (2227,80 zł : 31 dni x 3 dni). Jednak składkę zdrowotną, która jest niepodzielna, trzeba będzie opłacić w pełnej wysokości, tj. 2908,13 zł.

Przychód bez znaczenia

Na zakończenie podkreślić należy, że u osoby współpracującej, która wykonuje pracę na podstawie umowy-zlecenia, prawo wyboru tytułu do ubezpieczeń nie zależy od wysokości wynagrodzenia uzyskiwanego z umowy cywilnej.

Takie ograniczenie występuje, gdy umowę-zlecenie zawiera osoba, która sama prowadzi działalność gospodarczą.

Biznes a kontrakt cywilny

Gdy osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą, która podejmuje pracę na podstawie umowy-zlecenia (której przedmiot nie pokrywa się z zakresem prowadzonego biznesu), może wybrać kontrakt cywilny jako tytuł do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych tylko wtedy, gdy uzyskane z niego w danym miesiącu oskładkowane wynagrodzenie jest co najmniej równe najniższej podstawie wymiaru składek obowiązującej ją z tytułu prowadzenia działalności.

Gdy przychód ze zlecenia jest niższy, można wyłącznie przystąpić do dobrowolnych ubezpieczeń społecznych. Niezależnie jednak od wyboru, obowiązkowa i z biznesu, i ze zlecenia, jest składka na ubezpieczenie zdrowotne.

Gdy żona czytelnika podejmie pracę na zlecenie, warto rozpatrzyć możliwość zmiany tytułu do opłacania obowiązkowych składek społecznych.Szczególnie dlatego, że jej przychód ze zlecenia będzie znacznie niższy od minimalnej podstawy składek opłacanych ze współpracy.