[b]1 maja 2010 r. wejdzie bowiem w życie rozporządzenie 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego, a także wykonawcze do niego 987/2009. Zastąpią one dotychczasowe z tego zakresu rozporządzenia 1408/71 i 574/72.

Oznacza to nowe reguły ubezpieczania pracowników migrujących w obrębie UE, krajów EOG i Szwajcarii. [/b]

Podstawową zasadą, tak jak obecnie, będzie lex loci laboris: dana osoba ubezpieczona jest w tym kraju, w którym wykonuje pracę. Miejsce opłacania składek nie zależy więc od decyzji płatnika. Od tej ogólnej reguły są jednak wyjątki.

[srodtytul]Dłuższa delegacja[/srodtytul]

Najczęściej do przełamania zasady ubezpieczenia w miejscu wykonywania pracy dochodzi w wypadku delegowania.

I właśnie tu pojawią się różnice w stosunku do dotychczasowych zasad. Zgodnie z art. 12 ust. 1 rozporządzenia 883/2004, osoba, która wykonuje pracę jako pracownik najemny w państwie członkowskim w imieniu pracodawcy, który normalnie tam prowadzi swoją działalność, a która jest delegowana przez tego pracodawcę do innego państwa członkowskiego do wykonywania pracy w jego imieniu, nadal podlega ustawodawstwu pierwszego państwa, pod warunkiem że przewidywany jej czas nie przekracza 24 miesięcy i że osoba ta nie jest wysłana na zastępstwo. [b]Delegacja będzie możliwa, jeśli pracownik był wcześniej ubezpieczony przez miesiąc w kraju wysyłającym.[/b]

Według dotychczasowego rozporządzenia 1408/71 wolno wysłać pracownika na 12 miesięcy. Z tym że jeżeli praca się przedłuża, to delegację można prolongować na maksymalnie kolejne 12 miesięcy, występując o zgodę instytucji ubezpieczeniowej państwa, na terenie którego praca jest wykonywana. Według nowych reguł, przedłużanie okresu delegacji nie będzie możliwe.

Ponadto wysyłająca firma będzie musiała (tak jak dziś) znaczną część swojej działalności prowadzić w państwie, z którego wysyła pracowników. Nowe przepisy nie rozwiały jednak wątpliwości, co dokładnie należy przez to rozumieć. Ubezpieczalnie będą więc badać, czy w danym państwie firma osiąga co najmniej 25 proc. swoich obrotów.

Tak jak obecnie, przerwa dłuższa niż dwa miesiące będzie przerywać okres delegowania. Firmy będą więc prawdopodobnie, tak jak dotychczas, po dwóch latach sprowadzać pracownika do Polski na dwa miesiące, aby po tym czasie wysłać go w kolejną delegację za granicę.

[srodtytul]Zniknie E-102[/srodtytul]

Od 1 maja 2010 r. zmienią się także dokumenty wydawane przez ubezpieczalnie. Obecnie, jeśli deleguje polski pracodawca, to na pierwszy rok występuje (do ZUS) o poświadczenie ubezpieczenia na druku E-101, a na kolejny okres – na E-102 (do ZUS, za zgodą ubezpieczalni w państwie, w którym praca jest wykonywana). Ten drugi dokument jest wydawany tylko raz, choćby obejmował mniej niż 12 miesięcy.

Według nowych zasad [b]ubezpieczenie będzie poświadczane na jednym, nowym druku, który zastąpi E-101 (odpowiednika E-102 nie będzie). Dokumenty E-101 i E-102 zachowają swoją ważność przez okres, na jaki zostały wydane.[/b] Nie będą wymieniane na nowe w związku z wejściem w życie rozporządzenia.

[srodtytul]Dwa państwa[/srodtytul]

Nowe rozporządzenie modyfikuje także zasady ubezpieczenia osób, które pracują w kilku państwach UE. Liczyć się będzie to, gdzie wykonywana jest znaczna część pracy.

Obecnie osoba taka jest ubezpieczona w kraju siedziby pracodawcy (jeśli pracuje tylko w jednej firmie, a nie zamieszkuje na terytorium jednego z państw, gdzie wykonuje swoją działalność) lub kraju zamieszkania (jeśli wykonuje część pracy – choćby jeden dzień - na jego terytorium lub jeśli jest zatrudniona przez kilku pracodawców mających siedziby w różnych państwach UE).

Zgodnie z nowymi przepisami osoba taka będzie podlegać ustawodawstwu państwa, w którym znajduje się siedziba lub miejsce wykonywania działalności zatrudniającego ją pracodawcy, jeżeli nie wykonuje ona znacznej części swej pracy w państwie członkowskim, w którym ma miejsce zamieszkania.

Natomiast ustawodawstwu miejsca zamieszkania będzie podlegać wówczas, gdy wykonuje znaczną część pracy w tym państwie lub jeżeli jest zatrudniona przez różne przedsiębiorstwa lub różnych pracodawców, którzy mają siedzibę lub miejsce wykonywania działalności w różnych państwach.

Przez znaczną część należy rozumieć co najmniej 25 proc. czasu pracy lub osiąganego wynagrodzenia w kraju zamieszkiwania. Niejasne jest, niestety, jak traktować te kryteria – łącznie czy oddzielnie. Płatnicy będą musieli składać oświadczenia co do tych okoliczności.

Instytucje ubezpieczeniowe, ustalając właściwe ustawodawstwo, będą oceniać sytuację, jaka prawdopodobnie będzie mieć miejsce w ciągu kolejnych 12 miesięcy.

Nowe przepisy wprowadzają też regułę, że gdy pracodawcy są spoza UE, a praca jest wykonywana w dwóch państwach unijnych, to będzie się stosować przepisy miejsca zamieszkania. Prawdopodobnie jednak od podmiotów z państw spoza UE nie uda się wyegzekwować stosowania tych reguł (i płacenia składek np. do ZUS), wynikających przecież z wspólnotowych przepisów, które ich nie obowiązują.

[srodtytul]Wyjątek za porozumieniem[/srodtytul]

Od ogólnych reguł podlegania ubezpieczeniom będzie można odstąpić – tak jak dotychczas – występując o zawarcie porozumienia wyjątkowego. Będzie ono dopuszczalne na podstawie art. 16 ust. 1 rozporządzenia 883/2004 (obecnie – art. 17 rozporządzenia 1408). A zatem dwa lub więcej państw (ich instytucje ubezpieczeniowe) będą mogły przewidzieć, za wspólnym porozumieniem, w interesie niektórych osób lub ich grup, wyjątki od generalnych zasad.

[srodtytul]Inne zmiany[/srodtytul]

Według nowego rozporządzenia, właściwe w wypadku migrujących pracowników będzie tylko jedno ustawodawstwo. Obecnie w niektórych wypadkach dopuszcza się właściwość kilku ustawodawstw.

Ponadto nowe rozporządzenie – w przeciwieństwie do obowiązującego – nie różnicuje sytuacji pracowników najemnych i osób prowadzących działalność na własny rachunek. Nie przewiduje też szczególnych reguł ubezpieczenia dla zatrudnionych w transporcie i w przedstawicielstwach firm.

[srodtytul]Jeszcze po staremu[/srodtytul]

Choć nowe rozporządzenia niebawem wejdą w życie, to jeszcze dość długo ubezpieczanie będzie mogło się odbywać na starych zasadach. Zgodnie bowiem z art. 87 ust. 8 rozporządzenia 883/2004 dotychczasowe przepisy będą stosowane:

- tak długo, jak sytuacja pozostanie niezmieniona,

- w każdym razie nie dłużej niż przez dziesięć lat od wejścia w życie nowych przepisów.

I również w tym wypadku mogą powstać wątpliwości co do tego, co należy rozumieć pod pojęciem zmiany sytuacji, np. czy potraktować tak przedłużenie umowy o pracę lub zmniejszenie wymiaru czasu pracy.

Co ważne, [b]zainteresowany będzie mógł złożyć wniosek, aby objąć go nowym reżimem ubezpieczeń. W ten sposób pracownik, który ma ważne poświadczenie E-101, będzie mógł jednostronną decyzją zmienić miejsce opłacania swoich składek – oczywiście, jeśli uzna to za korzystne dla siebie. [/b]

[i]W tekście wykorzystałam materiały z seminarium zorganizowanego przez Ernst & Young „Ubezpieczenia społeczne pracowników migrujących”, które odbyło się 4 listopada 2009 r.[/i]