Uprawnienia emerytalne w znacznej części zależą od okresów składkowych. W myśl art. 6 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. DzU z 2009 r. nr 153, poz. 1227 ze zm., dalej ustawa emerytalna) są to przede wszystkim okresy ubezpieczenia w Polsce.

Jednak stanowią je również przypadające przed 15 listopada 1991 r. okresy, za które została opłacona składka na ubezpieczenie społeczne, albo za które nie było obowiązku jej opłacania. Chodzi tu m.in. staż pracy obywateli polskich za granicą – u innych pracodawców zagranicznych, jeżeli za czas tej pracy zostały opłacone składki na ubezpieczenie społeczne w Polsce.

Sprawę dokumentów poświadczających okresy zatrudnienia w zakresie niezbędnym do uzyskania emerytury, w tym pracy na kontraktach eksportowych, reguluje rozporządzenie ministra pracy i polityki społecznej z 11 października 2011 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe (DzU nr 237, poz. 1412).

Dokumentowanie stażu

Zgodnie z nim zainteresowany zgłaszający wniosek o emeryturę lub rentę z tytułu niezdolności do pracy, powinien dołączyć do wniosku dokumenty potwierdzające:

- datę urodzenia,

- okresy zatrudnienia uzasadniające prawo do świadczeń i ich wysokość,

- istnienie inwalidztwa – jeżeli przyznanie emerytury jest uzależnione od zaliczenia do jednej z grup inwalidów oraz

- wysokość zarobku stanowiącego podstawę wymiaru świadczeń.

Jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, środkiem dowodowym stwierdzającym okresy zatrudnienia na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania oraz spółdzielczej umowy o pracę jest świadectwo pracy, zaświadczenie płatnika składek lub innego właściwego organu, wydane na podstawie posiadanych dokumentów lub inny dokument. Może to być w szczególności:

- umowa o pracę,

- legitymacja ubezpieczeniowa,

- legitymacja służbowa,

- legitymacja związku zawodowego,

- wpis w dowodzie osobistym,

- pisma kierowane przez pracodawcę do pracownika w czasie trwania zatrudnienia.

Przykład

Pracownik w latach 1993 – 1994 pracował na budowie eksportowej w Libii. W marcu ukończy 65 lat i będzie składał wniosek o emeryturę. Do ustalenia podstawy jej wymiaru chce wskazać wynagrodzenie z okresu obejmującego m.in. te lata. W tym celu powinien załączyć do wniosku o emeryturę świadectwo pracy.

Powinno ono jednocześnie wskazywać, że za czas zatrudnienia i urlopu za granicą były za tę osobę odprowadzane składki na ubezpieczenie społeczne w Polsce zgodnie z obowiązującymi przepisami.

Ustawa emerytalna przewiduje możliwość udowodnienia zeznaniami świadków okresu składkowego, od którego zależy prawo lub wysokość świadczenia. Dowód ten dopuszcza się pod warunkiem, że zainteresowany złoży oświadczenie (w formie pisemnej lub ustnie do protokołu), że nie może przedłożyć odpowiedniego dokumentu potwierdzającego ten okres.

Zastępcze zarobki

Zgodnie z § 10 pkt 2 rozporządzenia Rady Ministrów z 1 maja 1985 r. w sprawie zasad ustalania podstawy wymiaru emerytur i rent (DzU z 1989 r. nr 11, poz. 63 ze zm.), jeżeli w okresie, z którego wynagrodzenie przyjmuje się do ustalenia podstawy wymiaru, pracownik był zatrudniony za granicą, do ustalenia podstawy wymiaru przyjmuje się za okresy tego zatrudnienia:

- kwoty, od których za te okresy opłacono składkę na ubezpieczenie społeczne w kraju, albo

- gdy praca za granicą przypadała przed 1 stycznia 1991 r. – kwoty wynagrodzenia przysługującego w tym czasie pracownikowi zatrudnionemu w kraju w takim samym lub podobnym charakterze, w jakim osoba ta była zatrudniona przed wyjazdem za granicę.

Zatem w podstawie wymiaru emerytury można uwzględnić zarobki z tytułu kontraktu zagranicznego przed 1991 r. – ale nie te faktyczne, lecz zastępcze. Potwierdził to Sąd Najwyższy w wyroku z 4 marca 2010 r. (I UK 306/09).

Część osób ubiegających się o świadczenia emerytalne napotyka na duże problemy związane z zaliczaniem okresów pracy świadczonej na tzw. kontraktach eksportowych przed 1989 r. Osoby, które wskazały do podstawy wymiaru m.in. okres pracy na kontrakcie eksportowym przed 1 stycznia 1991 r. muszą bowiem wskazać imię i nazwisko osoby pracującej w tym samym czasie w kraju na podobnym stanowisku.

Zaświadczenie o wysokości wynagrodzenia zastępczego może wystawić pracodawca, u którego pracownik był zatrudniony przed wyjazdem za granicę i który udzielił mu urlopu bezpłatnego w związku z delegowaniem do pracy za granicę bądź też rozwiązał z nim umowę o pracę.

Jeżeli macierzysty zakład pracy uległ likwidacji albo pracodawca z innych obiektywnych przyczyn nie może wskazać wynagrodzenia wybranego pracownika lub osoba przed wyjazdem za granicę nie pracowała w Polsce, zaświadczenie o wynagrodzeniu zastępczym może wystawić inny zakład zatrudniający pracowników w takim lub podobnym charakterze, w jakim osoba delegowana do pracy za granicę była zatrudniona przed wyjazdem do tej pracy.

Problem powstaje, gdy pracodawcy już nie ma. Do wystawiania tego rodzaju zaświadczeń nie są bowiem uprawnione jednostki przechowujące dokumenty. Nie mogą one również sporządzać uwierzytelnionych kserokopii wynagrodzenia osiąganego za te okresy za granicą.

Problem zniknął po zmianie prawa

Od 1 stycznia 1990 r. uregulowana została kwestia podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne pracowników skierowanych do pracy za granicą w celu realizacji budownictwa eksportowego i usług eksportowych. Do 31 grudnia 1998 r. stanowiło ją przeciętne wynagrodzenie w gospodarce narodowej.

Natomiast od 1 stycznia 1999 r. jest to osiągany przez nich przychód pomniejszony o równowartość diet przysługujących z tytułu zagranicznej podróży służbowej pracownikom sfery budżetowej. Podstawa nie może być niższa od kwoty przeciętnego wynagrodzenia.