Nowe rozporządzenia UE przewidują zmiany w odniesieniu do pracowników, którzy stale wykonują pracę na terytorium dwóch lub kilku państw. Przyjrzyjmy się, jakie.

[srodtytul]Miejsce zamieszkania[/srodtytul]

Dotychczasowe regulacje utożsamiały pojęcie miejsca zamieszkania pracownika ze zwykłym pobytem.

Nowe przepisy analogicznie je definiują (zwykłe przebywanie danej osoby), ale jednocześnie dodatkowo wskazują podstawy rozstrzygania ewentualnego konfliktu w zakresie określania miejsca zamieszkania pracownika pomiędzy instytucjami ubezpieczeniowymi kilku państw.

Rozporządzenie wykonawcze nakazuje, aby w takiej sytuacji kierować się przede wszystkim lokalizacją ośrodka interesów życiowych danej osoby.

Określa się go na podstawie wszystkich dostępnych informacji dotyczących istotnych okoliczności, uwzględniając odpowiednio kryteria obiektywne, takie jak:

- czas trwania i ciągłość pobytu na terytorium danego państwa,

- sytuacja zawodowa danej osoby, na którą składa się m.in. charakter, specyfika i miejsce wykonywanej przez nią pracy, prowadzenie jakiejkolwiek działalności o charakterze niezarobkowym,

- sytuacja rodzinna i mieszkaniowa tej osoby a także

- jej rezydencja podatkowa.

[srodtytul]W jednym czasie w jednym kraju[/srodtytul]

Podstawową zasadą koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego zarówno w świetle nowych, jak i aktualnych przepisów jest zasada podlegania w tym samym czasie ubezpieczeniom społecznym tylko w jednym kraju.

Nowe regulacje unijne przewidują, że pracownik, który stale wykonuje pracę na terytorium kilku państw, będzie podlegał ubezpieczeniom społecznym w kraju, w którym ma stałe miejsce zamieszkania, o ile wykonuje w nim znaczną część pracy.

Reguła ta jest zasadniczo podobna do dotychczasowych rozwiązań prawnych. Nowością jest wymóg wykonywania znacznej części pracy w państwie miejsca zamieszkania, aby w nim móc podlegać ubezpieczeniom społecznym.

Jest to więc wbrew pozorom duża zmiana w stosunku do obowiązujących regulacji. Dotychczas dostateczne było wykonywanie jakiejkolwiek części pracy w państwie miejsca zamieszkania, aby tam móc podlegać obowiązkowi w zakresie ubezpieczeń. W praktyce wystarczające było wykonywanie pracy przez jeden dzień w miesiącu, aby warunek ten był uznany za spełniony.

[ramka][b]Przykład 1[/b]

Pan Marcin pozostaje w stosunku pracy z polskim pracodawcą. Wdraża nowy projekt, dlatego przez trzy kolejne miesiące będzie pracował na terenie Niemiec.

Realizacja tego zadania wymaga, aby następne dwa miesiące pan Marcin pracował w Holandii, a w trakcie ostatniej, miesięcznej fazy projektu – znów w Niemczech. Kiedy projekt zostanie zakończony, pan Marcin powróci do Polski.

Pan Marcin nie jest osobą normalnie wykonującą pracę najemną w dwóch lub więcej krajach, lecz pracownikiem czasowo delegowanym do pracy w innym państwie. Dlatego też będzie podlegał ubezpieczeniom społecznym według zasad obowiązujących pracowników delegowanych. [/ramka]

[ramka][b]Przykład 2[/b]

Pan Andrzej w ramach umowy o pracę zawartej z polskim pracodawcą zajmuje się koordynacją międzynarodowego projektu, który swym zakresem obejmuje Polskę, Czechy i Litwę.

Główną część swojej pracy pan Andrzej wykonuje w Polsce, ale co najmniej kilka razy w miesiącu musi wyjechać do Czech lub na Litwę, aby nadzorować na miejscu proces realizacji projektu.

Pan Andrzej jest osobą, która normalnie wykonuje pracę na terytorium kilku państw i będzie podlegał ubezpieczeniom społecznym według zasad obowiązujących pracowników normalnie wykonujących pracę na terytorium kilku państw.[/ramka]

[srodtytul]Znaczna część pracy[/srodtytul]

Nowe przepisy określają, jak dokonywać oceny „znacznej części pracy” w państwie członkowskim. Przede wszystkim należy się kierować ilością pracy wykonywanej w kraju miejsca zamieszkania, przy czym nie musi to być większość. Jeśli jest to praca najemna, kryteriami oceny jest czas pracy lub wynagrodzenie.

Aby można było mówić o tym, że praca jest wykonywana w znacznej części w kraju miejsca zamieszkania, konieczne jest, aby kryteria orientacyjne były spełnione w co najmniej 25 proc.

[ramka][b]Przykład 3[/b]

Pan Jan ma miejsce stałego zamieszkania w Polsce. W ramach swojej umowy o pracę zawartej z czeskim pracodawcą pracuje na przemian jeden dzień w Polsce i jeden na terenie Czech.

Zarabia miesięcznie 8000 zł, z czego 4500 zł stanowi część jego wynagrodzenia związaną z obowiązkami wykonywanymi na terenie Czech, natomiast 3500 zł przypada na pracę wykonywaną w Polsce.

50 proc. czasu pracy pana Jana przypada na Polskę i tyle samo na Czechy. Dochód za pracę wykonywaną na terenie Polski stanowi 43,75 proc. jego wynagrodzenia.

Zarówno na podstawie nowych, jak i dotychczasowych regulacji pan Jan podlega polskiemu systemowi ubezpieczeń społecznych.[/ramka]

[ramka][b]Przykład 4[/b]

Pan Adam ma miejsce stałego zamieszkania w Polsce. W ramach umowy o pracę zawartej z niemieckim pracodawcą wykonuje pracę głównie na terenie Niemiec. W Polsce pracuje średnio trzy dni w miesiącu, natomiast w Niemczech około 17 dni.

Zarabia miesięcznie 10 000 zł, z czego 1000 zł przypada na obowiązki, które wykonuje w Polsce. Pan Adam podlega polskiemu systemowi ubezpieczeń społecznych (brak kryterium wykonywania znacznej części pracy na terenie kraju miejsca zamieszkania).

Zgodnie z nowymi regulacjami będzie jednak podlegał niemieckiemu systemowi ubezpieczeń społecznych, bo w Polsce nie jest wykonywana znaczna część jego pracy według kryteriów obiektywnych (kryterium czasu pracy w Polsce jest spełnione w 15 proc., a kryterium wynagrodzenia zaledwie w 10 proc.).[/ramka]

[srodtytul]Siedziba lub miejsce działalności [/srodtytul]

Gdy osoba pracująca na stałe w kilku krajach nie wykonuje znacznej części pracy w kraju swojego miejsca zamieszkania, będzie podlegała systemowi ubezpieczeniowemu kraju, w którym znajduje się siedziba lub miejsce wykonywania działalności zatrudniającego ją przedsiębiorstwa lub pracodawcy.

W ramach dotychczasowych rozwiązań taka osoba podlega systemowi ubezpieczeń społecznych kraju miejsca zamieszkania, o ile nadal świadczy na jego terenie pracę, choćby w niewielkim wymiarze. Dopiero gdy zaprzestanie to robić, przechodzi pod ustawodawstwo kraju siedziby pracodawcy.

[ramka][b]Przykład 5[/b]

Pan Józef ma miejsce stałego zamieszkania w Polsce. Jego pracodawcą jest niemiecki przedsiębiorca. Pan Józef wykonuje swoje obowiązki na terenie Niemiec i Holandii.

Zarówno na podstawie nowych, jak i dotychczasowych przepisów będzie podlegał niemieckiemu systemowi ubezpieczeń społecznych.[/ramka]

[srodtytul]Kilku szefów[/srodtytul]

Nie można jednak wykluczyć, że pracownik, który pracuje na terenie dwóch lub więcej krajów, jest związany stosunkiem pracy z kilkoma pracodawcami. Jeśli posiadają oni siedziby lub miejsce wykonywania działalności w dwóch różnych państwach, zatrudniony podlega systemowi ubezpieczeń społecznych kraju, w którym ma miejsce zamieszkania. Podobne rozwiązanie występowało w tym wypadku także na gruncie dotychczasowych przepisów.

[ramka][b]Przykład 6[/b]

Pan Antoni ma miejsce stałego zamieszkania w Polsce i wykonuje jednocześnie pracę na rzecz dwóch pracodawców. W ramach umowy o pracę zawartej z pracodawcą niemieckim świadczy pracę na terenie Niemiec.

Na podstawie umowy o pracę zawartej z polskim pracodawcą pracuje w Polsce i Niemczech. Praca świadczona na terenie Polski nie stanowi znacznej części pracy wykonywanej przez niego.

Mimo to będzie podlegał – w myśl nowych regulacji – polskiemu systemowi ubezpieczeń społecznych.[/ramka]

[srodtytul]Mogą być wyjątki[/srodtytul]

Zarówno nowe, jak i dotychczasowe rozporządzenia uprawniają władze ubezpieczeniowe poszczególnych państw do stosowania wyjątków od opisanych reguł. Może tak się zdarzyć, gdy przemawia za tym interes pracownika, np. gdy zbliża się on do osiągnięcia wieku emerytalnego.

Ale zastosowanie ustawodawstwa innego niż wskazane przez przepisy wymaga udzielenia zgody przez władze obu zainteresowanych państw.

[ramka][b]Będzie jednoznaczna definicja[/b]

Obowiązujące regulacje posługują się niezdefiniowanym pojęciem osoby normalnie zatrudnionej na terytorium dwóch państw. Nowe rozporządzenia precyzują ten termin.

Jest to osoba, która w szczególności:

- nadal wykonuje pracę w jednym państwie i równocześnie wykonuje odrębną pracę w jednym lub kilku innych państwach, niezależnie od czasu trwania i charakteru tej odrębnej pracy,

- wykonuje w sposób ciągły, na zmianę kilka rodzajów pracy, z wyjątkiem pracy o charakterze marginalnym, w dwóch lub więcej państwach, niezależnie od częstotliwości takiej zmiany czy też jej regularnego charakteru.[/ramka]

[ramka][b]Jakie regulacje omawiamy[/b]

W cyklu przedstawiamy wchodzące w życie 1 maja 2010 r. rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE):

- nr 883/2004 z 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (zmienione w drodze rozporządzenia (WE) nr 988/2009 z 16 września 2009 r. w celu uwzględnienia wymogów państw członkowskich, które przystąpiły do Unii Europejskiej po przyjęciu rozporządzenia nr 883/2004, oraz ostatnich zmian w pozostałych państwach członkowskich),

- nr 987/2009 z 16 września 2009 r. dotyczące wykonywania rozporządzenia (WE) nr 883/2004.

Zmodyfikują one europejski system koordynacji zabezpieczenia społecznego oparty w głównej mierze na rozporządzeniach Rady (EWG) nr 1408/71 z 14 czerwca 1971 r. i nr 574/72 z 21 marca 1972 r. [/ramka]

[i]Katarzyna Rzeżnicka jest starszą konsultantką i doradcą podatkowym

Katarzyna Bednarczyk jest konsultantką i aplikantką radcowską w PricewaterhouseCoopers[/i]

[ramka][b] Zobacz inne teksty z poradnika [link=http://www.rp.pl/temat/429134_Skladki_ubezpieczeniowe_w_Unii_Europejskiej.html]„Składki ubezpieczeniowe w Unii Europejskiej”[/link][/b][/ramka]

[ramka][b] Zobacz inne teksty z poradnika [link=http://www.rp.pl/temat/471682.html]„Zmiany w ubezpieczeniach od 1 maja 2010 r.”[/link][/b][/ramka]