Jednym z obowiązków obciążających osoby fizyczne prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą jest opłacanie składek na własne ubezpieczenie społeczne, ubezpieczenie zdrowotne oraz na Fundusz Pracy. Wydatki te można jednak uwzględnić w rozliczeniach PIT, czego efektem jest zmniejszenie podstawy opodatkowania albo obniżenie wartości podatku dochodowego. Z punktu widzenia minimalizacji obciążeń fiskalnych istotne jest zatem przyjęcie korzystnego modelu rozliczania opłacanych składek w PIT. O ile nie ma możliwości wyboru sposobu rozliczeń w przypadku składek na ubezpieczenie zdrowotne, gdzie zasadą jest ich odliczanie od podatku dochodowego w granicach ustalonego limitu (art. 27b ustawy o PIT), jak i składek na Fundusz Pracy, które mogą być zaliczane do kosztów (zgodnie z art. 22 ust. 1 ustawy o PIT; brak jest przepisu pozwalającego na ich odliczenie od dochodu lub podatku), o tyle już w przypadku składek na własne ubezpieczenie społeczne przedsiębiorcy możliwe są dwa rozwiązania.
Zgodnie z art. 26 ust. 1 pkt 2a ustawy o PIT podstawą obliczenia podatku jest dochód po odliczeniu kwot składek określonych w ustawie z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, zapłaconych w roku podatkowym bezpośrednio na własne ubezpieczenia emerytalne, rentowe, chorobowe oraz wypadkowe podatnika oraz współpracujących z nim osób. Jednocześnie jednak, w myśl art. 26 ust. 13a ustawy o PIT kwoty te podlegają odliczeniu od dochodu, jeżeli nie zostały zaliczone do kosztów uzyskania przychodów lub nie zostały odliczone od przychodu na podstawie ustawy o zryczałtowanym podatku dochodowym albo nie zostały zwrócone podatnikowi w jakiejkolwiek formie. Tym samym, poza sytuacjami szczególnymi, wyłączającymi lub ograniczającymi możliwość odliczenia od podstawy opodatkowania składek na ubezpieczenie społeczne, przedsiębiorca może opłacone składki albo odliczyć od dochodu, albo zaliczyć do kosztów uzyskania przychodów.
Może się wydawać, że podatkowe skutki obu tych rozwiązań będą takie same. Okazuje się jednak, że pozory jak zwykle mylą i że dokonanie trafnego wyboru prowadzi do wymiernych korzyści finansowych. Warto bowiem pamiętać, że odliczenie od dochodu zapłaconych składek na ubezpieczenie społeczne jest możliwe wyłącznie w roku ich opłacenia. Jeśli zatem podatnik osiągnie stratę z prowadzonej działalności gospodarczej przy jednoczesnym braku dochodów z innego źródła pozwalającego na odliczenie składek, to przyjęcie wariantu polegającego na odliczaniu składek od dochodu (art. 26 ust. 1 pkt 2a ustawy o PIT) oznacza brak możliwości ich odliczenia. W takim przypadku niewątpliwie korzystniejszym rozwiązaniem jest zaliczenie zapłaconych składek na ubezpieczenie społeczne do kosztów uzyskania przychodów na podstawie art. 22 ust. 1 ustawy o PIT. W tym drugim przypadku, chociaż z jednej strony składki takie wpłyną na powiększenie wartości straty osiągniętej w roku podatkowym, to jednak zachowana zostanie możliwość jej późniejszego rozliczenia na zasadach określonych w art. 9 ust. 3 ustawy o PIT, tj. odliczenie jej od dochodu osiąganego z tego samego źródła w ciągu kolejnych pięciu lat. Podobna kwalifikacja znajdzie zastosowanie w przypadku uzyskania niewielkiego dochodu, a więc takiego, który nie pozwala na odliczenie całej wartości opłaconych składek na ubezpieczenie społeczne.
Przepisy ustawy o PIT nie narzucają podatnikom obowiązku stosowania jednej z wybranych metod przez cały rok podatkowy. Przedsiębiorca ma zatem prawo swobodnie kształtować zasady rozliczania składek na ubezpieczenie społeczne. Może także zmieniać sposób ich rozliczania w ciągu roku podatkowego. Warto jednak pamiętać, że zarówno odliczenie składek na ubezpieczenie społeczne od dochodu, jak i zaliczenie ich w ciężar kosztów podatkowych jest możliwe wyłącznie w stosunku do tych składek, które zostały faktycznie zapłacone.
Autor jest doradcą podatkowym
