17 września 2013 r. weszła w życie ustawa z 28 maja 2013 r. o zmianie ustawy – kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw (DzU poz. 675). To nie tylko nowela kodeksu pracy, ale też przepisów ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby macierzyństwa, które dostosowano do zmian wprowadzonych w urlopach macierzyńskich.

Jak w kodeksie

Bizneswoman ma prawo do zasiłku macierzyńskiego, jeśli w dniu urodzenia dziecka objęta jest ubezpieczeniem chorobowym z tytułu prowadzenia działalności. W takiej sytuacji przysługują jej świadczenia za taki okres, jaki wskazany jest w kodeksie pracy jako urlop macierzyński (podstawowy i dodatkowy) oraz urlop rodzicielski.

Prawo do zasiłku macierzyńskiego przysługuje więc najpierw za czas podstawowego wymiaru urlopu macierzyńskiego, który wynosi 20 tygodni (i zwiększa się wraz z większą liczbą urodzonych dzieci – od 31 tygodni przy dwójce do 37 tygodni przy pięciorgu i więcej), a potem – na wniosek – za czas dodatkowego urlopu macierzyńskiego w maksymalnym wymiarze 6 tygodni. Jeśli bizneswoman zdecyduje się na jeszcze dłuższą opiekę nad dzieckiem, może go pobierać za kolejne 26 tygodni – czyli w wymiarze, w jakim maksymalnie można przebywać na urlopie rodzicielskim. Zatem łącznie kobieta, która przed porodem prowadziła firmę i miała ubezpieczenie chorobowe, może pobierać zasiłek macierzyński przez 52 tygodnie (lub dłużej, gdy urodziła więcej dzieci).

Zasiłek za czas dodatkowego urlopu macierzyńskiego można wybrać w jednej lub w dwóch częściach (obejmujących pełne tygodnie). Natomiast zasiłek za urlop rodzicielski można pobierać w nie więcej niż 3 częściach, z których każda ma obejmować minimum 8 tygodni.

Organizacja opieki

Bizneswoman może decydować, jak długo będzie opiekowała się dzieckiem, elastycznie do potrzeb jej firmy. Organizacja i zasady udzielania zasiłku macierzyńskiego dla kobiety na działalności gospodarczej odbywają się bowiem według reguł udzielania urlopu macierzyńskiego i dodatkowych do niego urlopów przysługujących pracownikom, określonych w kodeksie pracy.

Wariantów jest kilka. Można wziąć tylko zasiłek za urlop macierzyński, a dopiero potem zdecydować się na świadczenie za czas urlopu dodatkowego i rodzicielskiego. Można też od razu zdecydować o opiece nad dzieckiem przez czas wszystkich urlopów macierzyńskich. Jak najbardziej dopuszczalny jest też wniosek o przyznanie zasiłku za maksymalny okres, jaki daje kodeks pracy (52 tygodnie lub więcej). Decyzja ta przekłada się na wysokość zasiłku.

Przed narodzinami

Tak jak pracownica na etacie może wykorzystać 6 tygodni urlopu macierzyńskiego przed przewidywaną datą porodu (art. 180 § 3 k.p.), tak samo z wcześniejszego zasiłku może skorzystać bizneswoman. Wystarczy, że złoży w ZUS zaświadczenie lekarskie (wystawione na zwykłym druku), na którym lekarz określi przewidywaną datę porodu. Gdy już dziecko się urodzi, do dalszej wypłaty świadczenia konieczne jest przedstawienie skróconego odpisu aktu urodzenia dziecka (§ 9 rozporządzenia z 2 kwietnia 2012 r. w sprawie określenia dowodów stanowiących podstawę przyznania i wypłaty zasiłków z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, DzU poz. 444).

Nie zawsze 100 proc.

Zasadą jest, że zasiłek macierzyński wynosi 100 proc. podstawy wymiaru za czas urlopu macierzyńskiego i dodatkowego urlopu macierzyńskiego. Natomiast za czas rodzicielskiego wynosi on 60 proc. podstawy wymiaru. Stawki te mogą jednak ulec modyfikacji i wynieść za cały okres pobierania zasiłku 80 proc. O wysokości wypłacanego świadczenia decyduje moment, w którym kobieta podejmuje decyzję o czasie, przez jaki chce opiekować się dzieckiem.

Wariant 1.

Kobieta pobiera zasiłek macierzyński za czas urlopu macierzyńskiego, a o wydłużeniu opieki nad dzieckiem o czas dodatkowego urlopu macierzyńskiego (6 tygodni) i urlopu rodzicielskiego (26 tygodni) decyduje na bieżąco. Dostanie wówczas zasiłek macierzyński w wysokości 100 proc. za czas podstawowego i dodatkowego urlopu macierzyńskiego (za 26 tygodni – przyjmując, że poród był pojedynczy). Za okres urlopu rodzicielskiego (następne 26 tygodni) otrzyma świadczenie w wysokości 60 proc. podstawy wymiaru.

Co istotne – w przypadku przedsiębiorców nie ma konieczności składania wniosków o zasiłek macierzyński za kolejny okres z 14-dniowym wyprzedzeniem. Wystarczy złożyć go dzień przed rozpoczęciem kolejnego okresu opieki nad dzieckiem.

Wariant 2.

Kobieta po porodzie zadeklaruje w ZUS, że chce opiekować się dzieckiem przez czas urlopów macierzyńskich i rodzicielskiego następujących bezpośrednio po sobie. W takiej sytuacji przysługuje jej zasiłek za czas 52 tygodni w wysokości 80 proc. podstawy wymiaru. W tym wariancie kobieta musi pamiętać o złożeniu wniosku do ZUS w ciągu 14 dni po urodzeniu dziecka. Jeśli nie dotrzyma tego terminu, a będzie chciała opiekować się dzieckiem przez 52 tygodnie, ZUS wypłaci jej zasiłek macierzyński w wysokości zgodnie z regułą opisaną w wariancie pierwszym.

Aktywna mama

Przedsiębiorcza bizneswoman może opiekować się dzieckiem i jednocześnie prowadzić swoją firmę. Nie traci z tego powodu prawa do zasiłku macierzyńskiego. Co więcej, może prowadzić nadal działalność i nie opłacać składek na ubezpieczenia społeczne, a tylko zdrowotną. Tak przewiduje art. 9 ust. 1c ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Zgodnie z nim osoby prowadzące działalność gospodarczą, które pobierają zasiłek macierzyński, podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z racji zasiłku, ale mogą dobrowolnie opłacać składki z pozostałych tytułów. W takim wypadku z firmy konieczne jest tylko regulowanie opłaty na ubezpieczenie zdrowotne, chyba że kobieta chce dobrowolnie płacić również emerytalno-rentowe.

Bez żadnych opłat

Świeżo upieczona mama może też zdecydować o zawieszeniu firmy na czas pobierania zasiłku macierzyńskiego. Nie będzie wówczas płacić żadnych składek, również zdrowotnej.

Zawieszenie działalności gospodarczej nie ma wpływu na uprawnienia związane z rodzicielstwem. Bizneswoman nie traci więc z tego powodu prawa do zasiłku macierzyńskiego. Ważne jednak, aby działalności nie zawiesić przed porodem. Warunkiem uzyskania prawa do świadczenia jest bowiem urodzenie dziecka w okresie ubezpieczenia chorobowego. Na ten dzień biznes musi zatem być aktywny (choć w tym dniu kobieta pobiera już zasiłek macierzyński i nie musi za niego płacić składek).

Dodatkowo – jak wynika z odpowiedzi ZUS na pytanie redakcji – bizneswoman, która przed zawieszeniem działalności nie złożyła wniosku o zasiłek macierzyński za czas dodatkowego urlopu macierzyńskiego i urlopu rodzicielskiego, może te wnioski składać na bieżąco, w okresie zawieszenia biznesu >patrz ramka ZUS.

Stanowisko ZUS z 8 listopada 2013 r. w sprawie zasiłku macierzyńskiego za czas zawieszenia działalności

W świetle przepisów osobie prowadzącej działalność pozarolniczą, objętej ubezpieczeniem chorobowym, która urodziła dziecko w czasie tego ubezpieczenia, zasiłek macierzyński przysługuje przez okres ustalony przepisami Kodeksu pracy jako okres urlopu macierzyńskiego, dodatkowego urlopu macierzyńskiego oraz urlopu rodzicielskiego.

Zgodnie z przepisami Kodeksu pracy pracownica może skorzystać z urlopu macierzyńskiego przed porodem, maksymalnie przez okres 6 tygodni przed przewidywaną datą porodu. W związku z tym, że zasiłek macierzyński przysługuje przez okres ustalony przepisami Kodeksu pracy jako okres urlopu macierzyńskiego, zasada ta ma odpowiednie zastosowanie do osób objętych ubezpieczeniem chorobowym niebędących pracownikami. Zatem nie ma przeszkód, by osoba prowadząca działalność pozarolniczą, objęta ubezpieczeniem chorobowym złożyła wniosek o zasiłek macierzyński przed porodem, jednak wniosek ten może dotyczyć okresu nie dłuższego niż 6 tygodni przed przewidywaną datą porodu. Dodatkowo, jeżeli ubezpieczona jeszcze przed porodem wystąpi o wypłatę zasiłku macierzyńskiego także za okres odpowiadający okresowi dodatkowego urlopu macierzyńskiego w pełnym wymiarze oraz urlopu rodzicielskiego w pełnym wymiarze, zasiłek macierzyński będzie jej wypłacany w wysokości 80 proc. podstawy wymiaru za cały okres przysługiwania zasiłku macierzyńskiego.

Warunkiem nabycia prawa do zasiłku macierzyńskiego z tytułu urodzenia dziecka jest to, by urodzenie dziecka nastąpiło w czasie ubezpieczenia chorobowego. Ubezpieczenie to nie musi trwać w całym okresie przysługiwania zasiłku. Zawieszenie działalności gospodarczej w okresie pobierania zasiłku macierzyńskiego nie ma wpływu na prawo do tego zasiłku macierzyńskiego. Należy zaznaczyć, że w przypadku ubezpieczonych niebędących pracownikami wniosek o wypłatę zasiłku macierzyńskiego za okres ustalony przepisami Kodeksu pracy jako okres dodatkowego urlopu macierzyńskiego lub urlopu rodzicielskiego powinien być złożony przed rozpoczęciem korzystania z zasiłku macierzyńskiego za te okresy.