Sąd może zdecydować o niższych składkach na Fundusz Emerytur Pomostowych

Cechą charakterystyczną emerytur pomostowych jest ich przejściowy charakter. Stanowią trap między świadczeniami nabytymi przed osiągnięciem wieku emerytalnego a prawem do powszechnej emerytury.

Zgodnie z art. 16 ustawy z 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (DzU nr 237, poz. 1656 ze zm., dalej ustawa pomostowa) prawo do emerytury pomostowej ustaje w dniu poprzedzającym dzień nabycia prawa powszechnej emerytury. Ale nie każdy zatrudniony, wykonujący nawet długotrwale prace o szczególnym charakterze lub pracujący w szczególnych warunkach, ma szansę na to przejściowe świadczenie.

Wątpliwość 1

Za kogo płacić na Fundusz Emerytur Pomostowych

Pracodawca łoży na składkę pomostową z własnej kieszeni. Płaci ją co miesiąc za pracownika urodzonego po 31 grudnia 1948 r., który realizuje obowiązki w szczególnych warunkach lub wykonuje pracę o szczególnym charakterze po 1 stycznia 2009 r. Zasada ta wynika z art. 35 ustawy pomostowej.

Pojawia się jednak pytanie – czy za każdego takiego podwładnego szef musi opłacać daniny? Czy składki ma uiszczać także za pracujących na część etatu, którzy z racji częściowego zatrudnienia nie będą miały prawa do emerytury pomostowej?

Zdaniem Sądu Najwyższego – nie. Co prawda wyrok z 22 lutego 2012 r. (II UK 130/11) zapadł w jednostkowej sprawie, a to oznacza, że tylko w niej interpretacja przedstawiona przez SN jest wiążąca dla ZUS. Warto jednak o nim pamiętać i zatrudniając „szczególnych" pracowników w niepełnym wymiarze czasu pracy, sądownie zweryfikować konieczność regulowania tej daniny. Pozytywne rozstrzygnięcie uchroni płatnika przed 1,5-proc. składką na FEP opłacaną z własnej kieszeni na świadczenia, do których jego etatowi pracownicy i tak nie będą mieli prawa.

Wątpliwość 2

Czy wymóg uiszczania daniny łączy się z prawem do świadczenia

ZUS nakazuje odprowadzać składki na FEP za wszystkich pracujących w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, a więc także i tych zaangażowanych na część etatu. Organ rentowy uważa bowiem, że zgodnie z art. 35 ust. 1 ustawy pomostowej bez względu na to, czy ubezpieczony pracuje na cały etat, czy jedynie na jego część, na FEP trzeba płacić >patrz ramka Stanowisko ZUS z 4 kwietnia 2013 r.

Także resort pracy ma pogląd, że składki na ten cel należą się bez względu na późniejsze uprawnienia emerytalne pracownika lub ich brak. Na stronie internetowej www.emeryturapomostowa.gov.pl, funkcjonującej pod auspicjami Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej, przeczytać można: „[...] obowiązek opłacania składek na FEP obejmuje wszystkich pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub prace o szczególnym charakterze, nawet tych, którzy nie spełniają warunków do uzyskania emerytury pomostowej, np. nie wykonywali takich prac przed 1 stycznia 1999 r."

Również w piśmie resortu pracy z 8 lipca 2010 r. (SPS-023-16266/10) podkreślono, że składka na FEP nie nosi cech świadczenia wzajemnego, gdyż została ustalona na niskim poziomie (1,5 proc. podstawy wymiaru) i nie wystarczy na pokrycie wydatków FEP utworzonego do finansowania emerytur pomostowych.

Dlatego – zdaniem resortu – zrezygnowano z tego, żeby składka na FEP była opłacana tylko za te osoby, które będą mogły ubiegać się o nabycie prawa do emerytury pomostowej i przewidziano ją nie tylko za osoby, które wykonywały pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze przed 1 stycznia 1999 r. Intencją ustawodawcy było zatem uregulowanie wymogu odprowadzania składek na FEP w oderwaniu od warunków, które muszą spełnić ubezpieczeni, żeby uzyskać prawo do pomostówki.

Przeciwne stanowisko w tej sprawie zaprezentował Sąd Najwyższy w wyroku z 22 lutego 2012 r. (II UK 130/11). Orzekł, że obowiązek składkowy wynikający z art. 35 ust. 1 ustawy pomostowej dotyczy wykonujących prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w pełnym wymiarze czasu pracy.

W uzasadnieniu tego SN argumentował, że istotą prawa ubezpieczeń społecznych jest ścisła zależność między podleganiem ubezpieczeniu społecznemu a prawem do świadczenia z tego ubezpieczenia. Stąd obowiązek ubezpieczenia nie może dotyczyć osoby, co do której od początku wiadomo, że nigdy świadczenia nie otrzyma.

Z uzasadnienia Sądu Najwyższego

Stosownie do art. 35 ust. 1 pkt 2 ustawy o emeryturach pomostowych składki na FEP opłaca się za pracownika, który wykonuje prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, o których mowa w art. 3 ust. 1 i 3 tej ustawy. Jako podmiot ubezpieczenia (za którego należy opłacić składki) przepis powyższy wskazuje „pracownika", a więc posługuje się pojęciem, którego ustawowa definicja zawarta jest w art. 2 pkt 3.

Stosownie do niego „pracownik" to „ubezpieczony, o którym mowa w art. 6 ust. 1 pkt 1 oraz art. 8 ust. 1, 2a i ust. 6 pkt 2 ustawy o sus, podlegający ubezpieczeniu emerytalnemu z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, a także ubezpieczony, który przed dniem wejścia w życie ustawy z tytułu takiej pracy podlegał ubezpieczeniu społecznemu lub zaopatrzeniu emerytalnemu".

Odwołanie się do art. 2 pkt 3 wskazuje, że w art. 35 ust. 1 pkt 2 chodzi o pracownika podlegającego ubezpieczeniu emerytalnemu z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze zatrudnionego lub kontynuującego zatrudnienie po 31 grudnia 2008 r. -

Wątpliwość 3

Czy definicję „pracownika" z ustawy pomostowej można interpretować dowolnie

Pracownik, który po 31 grudnia 2008 r. wykonuje pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w niepełnym wymiarze czasu pracy, nigdy nie nabędzie prawa do emerytury pomostowej. A to dlatego, że do tego okresu ustawodawca przyjął warunek zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy.

Zgodnie bowiem z art. 3 ust. 4 ustawy pomostowej za pracowników realizujących prace w szczególnych warunkach uważa się tych wykonujących po dniu wejścia w życie ustawy, w pełnym wymiarze czasu pracy, prace, o których mowa w ust. 1. W myśl natomiast art. 3 ust. 5 ustawy pomostowej za pracowników wykonujących prace o szczególnym charakterze uważa się tych wykonujących po dniu wejścia w życie ustawy, w pełnym wymiarze czasu pracy, prace, o których mowa w ust. 3.

Skoro u niepełnoetatowca prawo do emerytury pomostowej jest wykluczone, to nie sposób przyjąć, że należy on do kręgu osób objętych ubezpieczeniem społecznym z racji pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze na mocy ustawy o emeryturach pomostowych.

Interpretacja zaproponowana przez ZUS prowadzi do dwojakiego traktowania pojęcia „pracownik". W odniesieniu do obowiązku składkowego organ rentowy pomija definicję „pracownika" wskazaną w przepisach ogólnych właśnie w art. 3 ust. 4 i 5 ustawy pomostowej >patrz ramka W opozycji do ZUS.

>Stanowisko ZUS z 4 kwietnia 2013 r.

Zgodnie z art. 35 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych składka na FEP powinna być opłacana za okres od 1 stycznia 2010 r. za pracownika, który spełnia łącznie następujące warunki:

- urodził się po 31 grudnia 1948 r.,

- wykonuje prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, o których mowa w art. 3 ust. 1 i 3 ustawy pomostowej.

Płatnik składek musi więc opłacać składkę na FEP za wszystkich spełniających powyższe warunki, w tym także za tych, którzy wykonują prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w niepełnym wymiarze czasu pracy.

W myśl art. 35 ust. 2 ustawy pomostowej obowiązek opłacania składek na FEP za pracownika, o którym mowa w ust. 1, powstaje z dniem rozpoczęcia wykonywania przez niego pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, a ustaje z dniem zaprzestania wykonywania tych prac. Okres od dnia rozpoczęcia wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze do dnia zaprzestania wykonywania takiej pracy należy rozumieć jako okres od dnia zatrudnienia pracownika na stanowisku pracy, na którym wykonywana jest praca w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, do dnia ustania zatrudnienia na tym stanowisku. Przepisy mówiące o konieczności zatrudnienia na cały etat mają znaczenie jedynie przy ubieganiu się o ustalenie prawa do emerytury pomostowej. Nie ma to natomiast znaczenia dla obowiązków pracodawcy, który musi zamieścić stanowiska w ewidencji prac w szczególnych warunkach i o szczególnym charakterze oraz odprowadzać składki na FEP.

W opozycji do ZUS

Użyte w art. 35 ust. 1 pkt 2 ustawy pomostowej odesłanie tylko do jej art. 3 ust. 1 i 3 nie można interpretować w ten sposób, że art. 35 ust. 1 ogranicza się tylko do „prac w szczególnych warunkach" lub „o szczególnym charakterze". Przepis ten dotyczy bowiem „pracownika wykonującego prace w szczególnych warunkach" lub „pracownika wykonującego prace o szczególnym charakterze". Chodzi więc o podmiot zdefiniowany w art. 3 ust. 4 i 5 ustawy pomostowej.

Jest jeszcze jedno zastrzeżone do wykładni art. 35 ust 1 ustawy pomostowej przez ZUS. Nie uwzględnia ona okoliczności – istotnej z punktu widzenia podstawy nabycia prawa do emerytury pomostowej określonej w ar. 49 ustawy pomostowej – dla celów emerytalnych (pomostowych) art. 3 pkt 7 ustawy uznaje za pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze również te osoby, które przed 1 stycznia 2009 r. świadczyły prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy pomostowej lub art. 32 i 33 ustawy emerytalnej.

Uwzględniając to, można stwierdzić, że nie ma obowiązku odprowadzania składek na FEP za wykonujących prace w szczególnych warunkach (lub prace o szczególnym charakterze), którzy nie zostali zatrudnieni w pełnym wymiarze czasu.

Dla kogo to świadczenie

Pomostówka zasadniczo przysługuje po osiągnięciu co najmniej 55 lat przez kobiety, bądź 60 lat przez mężczyzn (art. 4 pkt 3 ustawy pomostowej). Dla niektórych grup ustawa przewiduje jeszcze niższy wiek uprawniający do nabycia tego świadczenia. Przy czym ten uprawniający do pomostówki nie jest wiekiem emerytalnym (ani zwykłym, ani obniżonym) w rozumieniu art. 39 k.p.

Co istotne, oprócz wieku ubezpieczony musi spełniać łącznie jeszcze inne warunki:

1) musi mieć co najmniej 15 lat stażu „szczególnej" pracy,

2) musi zgromadzić okres składkowy i nieskładkowy (uwzględniony w wymiarze nie większym niż 1/3 udowodnionego okresu składkowego), wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i co najmniej 25 lat dla mężczyzn,

3) przed 1 stycznia 1999 r. musiał wykonywać prace:

- w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 32 i 33 ustawy o emeryturach i rentach z FUS i zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (DzU nr 8, poz. 43 ze zm.) albo,

- prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy o emeryturach pomostowych (tam są wykazy prac),

4) po 31 grudnia 2008 r. wykonywał pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w rozumieniu art. 3 ust.1 i 3 ustawy o emeryturach pomostowych,

5) zakończył stosunek pracy.

Rada dla płatnika

Zeszłoroczny wyrok SN jest korzystny dla płatników. I choć nie stanowi bezpośredniej podstawy do zmiany stanowiska ZUS w tej sprawie, to warto się zastanowić, czy zatrudniając na częściowych szczególnych etatach, podlegających składce na FEP, nie wystąpić do ZUS o indywidualną interpretację składkową. Jeśli nadal ZUS będzie obstawał przy swoim i wyda niekorzystną dla zainteresowanego decyzję, pozostanie mu droga sądowa, aby uzyskać pozytywny dla siebie werdykt.

Zgodnie z art. 83 ust. 1 pkt 3a ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn. DzU z 2009 r. nr 205, poz. 1585 ze zm., dalej ustawa o sus) ZUS wydaje decyzje w zakresie indywidualnych spraw dotyczących m.in. ustalania wymiaru składek na FEP i ich poboru.

Od tej decyzji przysługuje odwołanie do właściwego sądu w terminie miesiąca od jej doręczenia. A jeśli ten będzie po myśli płatnika, będzie się on mógł ubiegać o zwrot nienależnie opłaconych składek na zasadach ogólnych.