Umorzenie należności z tytułu składek jest formą ulgi stosowaną niezwykle rzadko. Wynika to m.in. z funkcji, jakie pełnią składki na ubezpieczenia społeczne. Dla ubezpieczonych niebędących jednocześnie płatnikami składek umorzenie nie wywołuje co prawda negatywnych skutków, gdyż na ich kontach ewidencjonowane są składki należne. Negatywne konsekwencje udzielenia tej ulgi obciążają jedynie osoby, które są jednocześnie płatnikami składek na własne ubezpieczenia. Na ich kontach nie zostaną bowiem zewidencjonowane umorzone składki, co zaniży w przyszłości należne świadczenia. Umorzenie należności z tytułu składek może nastąpić na podstawie:

- art. 28 ust. 2 [link=http://aktyprawne.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr?id=184677]ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych[/link] – w razie całkowitej nieściągalności,

- art. 28 ust. 3a tej ustawy – pomimo braku całkowitej nieściągalności; dotyczy wyłącznie osób opłacających składki za siebie,

- art. 17 [link=http://aktyprawne.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr?id=168082]noweli do tej ustawy z 18 grudnia 2002 r. (DzU nr 241, poz. 2074 ze zm.)[/link].

Umorzenie składek pociąga za sobą także umorzenie odsetek za zwłokę, kosztów upomnienia i dodatkowej opłaty należnych od tych składek.

[b]Zakład może umorzyć składki w dwóch sytuacjach:

- w razie całkowitej nieściągalności,

- ze względu na ważny interes zobowiązanego.[/b]

[srodtytul]Całkowita nieściągalność[/srodtytul]

Zgodnie z art. 28 ust. 1 ustawy ZUS może umorzyć należności w razie ich całkowitej nieściągalności. Całkowita nieściągalność oznacza przy tym następujące okoliczności:

- dłużnik zmarł

– nie pozostawiając żadnego majątku,

– pozostawiając ruchomości niepodlegające egzekucji według odrębnych przepisów albo przedmioty codziennego użytku domowego, których łączna wartość nie przekracza kwoty trzykrotności przeciętnego wynagrodzenia i jednocześnie brakuje jego następców prawnych oraz nie ma możliwości przeniesienia odpowiedzialności na osoby trzecie,

- sąd oddalił wniosek o ogłoszenie upadłości dłużnika lub umorzył postępowanie upadłościowe z przyczyn, o których mowa w art. 13 i art. 361 pkt 1[link=http://aktyprawne.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr?id=169085] prawa upadłościowego i naprawczego z 28 lutego 2003 r. (DzU nr 60, poz. 535 ze zm.)[/link], czyli:

– majątek niewypłacalnego dłużnika nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania,

– jego majątek jest obciążony hipoteką, zastawem, w tym rejestrowym lub skarbowym, lub hipoteką morską tak, że brakuje pozostałego majątku na zaspokojenie kosztów postępowania,

– zostało uprawdopodobnione, że obciążenia majątku dłużnika są bezskuteczne według ustawy albo dokonane z pokrzywdzeniem wierzycieli,

– zostało uprawdopodobnione, że podjął czynności prawne bezskuteczne według ustawy, którymi wyzbył się majątku wystarczającego na zaspokojenie kosztów postępowania,

– majątek pozostały po wyłączeniu z niego przedmiotów majątkowych dłużnika obciążonych hipoteką, zastawem, w tym rejestrowym lub skarbowym, lub hipoteką morską nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania,

– wierzyciele zobowiązani uchwałą zgromadzenia wierzycieli albo postanowieniem sędziego komisarza nie złożyli na czas zaliczki na koszty postępowania, a brak jest płynnych funduszów na te koszty,

– wszyscy wierzyciele, którzy zgłosili swoje wierzytelności, żądają umorzenia postępowania,

- nastąpiło zaprzestanie prowadzenia działalności przy jednoczesnym braku majątku, z którego można egzekwować należności, małżonka, następców prawnych, możliwości przeniesienia odpowiedzialności na osoby trzecie w rozumieniu ordynacji podatkowej,

- nie nastąpiło zaspokojenie należności w zakończonym postępowaniu likwidacyjnym,

- wysokość nieopłaconej składki nie przekracza kwoty kosztów upomnienia w postępowaniu egzekucyjnym,

- naczelnik urzędu skarbowego lub komornik sądowy stwierdził brak majątku, z którego można prowadzić egzekucję,

- jest oczywiste, że w postępowaniu egzekucyjnym nie uzyska się kwot przekraczających wydatki egzekucyjne.

Wskazany katalog ma charakter zamknięty. Całkowita nieściągalność zachodzi w świetle ustawy jedynie, gdy zaistnieje co najmniej jedna z wymienionych przesłanek. Ale nawet wtedy ZUS nie ma obowiązku akceptacji umorzenia. Zaistnienie którejś z przesłanek stwarza tylko podstawę dla ewentualnej decyzji o umorzeniu zaległych należności. Podejmując decyzję w tej sprawie, ZUS ocenia wszystkie okoliczności sprawy. Wchodzą tu zatem w grę decyzje oparte na uznaniu administracyjnym. Nawet gdy ponad wszelką wątpliwość zostanie ustalona całkowita nieściągalność, organ może odmówić ich umorzenia. Potwierdził to [b]NSA w Warszawie w orzeczeniu z 29 sierpnia 2008 r. (II GSK 141/ 07).[/b]

[b]Umorzenie zaległych składek jest dopuszczalne, gdy na podstawie zgromadzonego materiału dowodowego nie wynika, aby zobowiązany był w stanie spłacić należności w przyszłości. Uzasadnia je więc wyłącznie trwała nieściągalność (a nie czasowa), czyli brak jakichkolwiek perspektyw na uregulowanie tych należności. Odmowne rozpatrzenie wniosku w sprawie umorzenia nie ogranicza możliwości ponownego wystąpienia z wnioskiem w tej samej sprawie.[/b] Wniosek taki może być ponawiany wielokrotnie, zwłaszcza w sytuacji gdy zajdą nowe okoliczności uzasadniające żądanie umorzenia. Wydanie decyzji odmownej nie korzysta z powagi rzeczy osądzonej.

[srodtytul]Mimo braku całkowitej nieściągalności[/srodtytul]

Ten tryb umorzenia składek może ZUS przyznać, jedynie osobom prowadzącym pozarolniczą działalność gospodarczą i dotyczy tylko składek na ich własne ubezpieczenia.

W takiej sytuacji składek nie dzielimy na w części finansowaną przez ubezpieczonego i przez płatnika, dlatego też umorzeniu podlega pełna kwota, tj.

- emerytalna

- rentowe

- wypadkowe

- na FP

- zdrowotna

- składki na ubezpieczenie społeczne za okres do 31 grudnia 1998 r.

[b]Składki chorobowe nie podlegają umorzeniu, ponieważ dla osób prowadzących działalność gospodarczą mają one charakter dobrowolny. Ich nieopłacenie w terminie powoduje zatem ustanie ubezpieczenia chorobowego i utratę prawa do świadczeń z tego tytułu. Mimo braku całkowitej nieściągalności ZUS może umorzyć należności z tytułu składek, jeżeli zobowiązany wykaże, że ze względu na stan majątkowy i sytuację rodzinną nie jest w stanie ich uregulować, ponieważ pociągnęłoby to zbyt ciężkie skutki dla niego i jego rodziny.[/b] [link=http://aktyprawne.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr?id=170344]Rozporządzenie ministra gospodarki, pracy i polityki społecznej z 31 lipca 2003 r. w sprawie szczegółowych zasad umarzania należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne (DzU nr 141, poz. 1365 ze zm.)[/link] zawiera przykładowy katalog takich sytuacji:

- opłacenie należności pozbawiłoby dłużnika i jego rodzinę możliwości zaspokojenia niezbędnych potrzeb życiowych,

- poniósł on takie straty materialne w klęsce żywiołowej lub w trakcie innego nadzwyczajnego zdarzenia, że opłacenie składek mogłoby go pozbawić możliwości dalszego prowadzenia działalności,

- jest przewlekle chory lub sprawuje opiekę nad przewlekle chorym członkiem rodziny, przez co nie może uzyskiwać dochodu na opłacenie należności.

Za rodzinę zobowiązanego uważamy wspólnie zamieszkujące i gospodarujące z nim osoby spokrewnione lub niespokrewnione pozostające z nim w faktycznym związku.

[srodtytul]Ze względu na ważny interes[/srodtytul]

Umorzenie zaległych należności z tytułu składek może nastąpić także na podstawie art. 17 [link=http://aktyprawne.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr?id=168082]ustawy z 18 grudnia 2002 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz o zmianie niektórych innych ustaw (DzU nr 241, poz. 2074 ze zm.)[/link]. [b]Celem tej regulacji było umożliwienie osobom fizycznym niebędącym przedsiębiorcami skorzystanie z możliwości umorzenia zaległych należności za analogiczny okres jak przy restrukturyzacji dokonanej na podstawie [link=http://aktyprawne.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr?id=166970]ustawy z 30 sierpnia 2002 r. o restrukturyzacji niektórych należności publicznoprawnych od przedsiębiorców (DzU nr 155, poz. 1287 ze zm.)[/link]. [/b]Umorzenie ze względu na ważny interes zobowiązanego ZUS stosuje wtedy, gdy:

- osoba fizyczna ubiegająca się o umorzenie nie podlegała ustawie z 30 sierpnia 2002 r. o restrukturyzacji niektórych należności publicznoprawnych od przedsiębiorców, czyli nie posiadała statusu przedsiębiorcy,

- za umorzeniem przemawia ważny interes tej osoby.

W omawianym przypadku umorzenie należnych składek może nastąpić pomimo braku całkowitej nieściągalności. Umorzeniu w tym trybie podlegają składki:

- rentowe w części finansowanej przez płatnika,

- wypadkowe,

- FP i FGŚP,

- za okres od 1 stycznia 1999 r. do 31 grudnia 2001 r. oraz składki na

- na ubezpieczenie społeczne za okres do 31 grudnia 1998 r. (w całości).

W ustawie brak definicji „ważnego interesu” ubiegającego się o umorzenie. ZUS ocenia każdą sprawę indywidualnie. Uwzględnia podobne przesłanki jak przy umorzeniu na podstawie art. 28 ust. 3a ustawy, czyli:

- sytuację majątkową dłużnika – uregulowanie zaległych należności musi zagrażać jego dalszej egzystencji jako płatnika poprzez niezapewnienie mu minimum socjalnego,

- zdarzenia losowe i klęski żywiołowe,

- choroba jego lub członków najbliższej rodziny (dzieci, rodzice), nad którymi sprawuje bezpośrednią opiekę, uniemożliwiająca pozyskiwanie dochodów niezbędnych do podjęcia spłaty zadłużenia.

Od decyzji o umorzenie zaległych należności z tytułu składek nie przysługuje odwołanie do sądu.

Strona może wnieść na podstawie art. 83 ust. 4 ustawy wniosek do prezesa ZUS o ponowne rozpatrzenie sprawy na zasadach dotyczących decyzji wydanej w pierwszej instancji przez ministra. Od wydanej przez prezesa ZUS decyzji przysługuje skarga do wojewódzkiego sądu administracyjnego.

[ramka][b]Tylko należne od płatnika[/b]

W razie całkowitej nieściągalności umorzeniu podlegają składki w części finansowanej przez płatnika, czyli:

- 1/2 emerytalnej

- 3/4 rentowych (1,5 proc. podstawy wymiaru finansuje ubezpieczony, a 4,5 proc. podstawy wymiaru płatnik)

- wypadkowa

- całe składki na ubezpieczenie społeczne za okres do 31 grudnia 1998 r.

Natomiast składki finansowane przez ubezpieczonych nie podlegają umorzeniu. Do czasu ich przedawnienia ZUS może dochodzić zaległych należności. Składki te były bowiem potrącane przez płatnika z wynagrodzenia ubezpieczonych i powinny być przekazane do ZUS.[/ramka]