W tym celu gospodarka ma bazować na produktach „niepowodujących wylesiania”, czyli takich, które zawierają towary wyprodukowane na terenach niedotkniętych wylesianiem po 31 grudnia 2020 r. Rozporządzenie stawia przed biznesem wyzwania, a czas na dostosowanie do nowych obowiązków się kurczy. Przepisy zaczynają bowiem mieć zastosowanie już od 30 grudnia 2024 r. Na co właściwie trzeba będzie się przygotować?

Należyta staranność

Podmioty gospodarcze Unii Europejskiej, które wprowadzają do obrotu w UE lub wywożą z niej drewno, kauczuk, bydło, kawę, kakao, olej palmowy i soję oraz produkty pochodne, będą zobowiązane do wykazania zachowania należytej staranności. Będą musiały to robić poprzez gromadzenie informacji, ocenę ryzyka i wdrażanie środków zmniejszających ryzyko. Pod uwagę będzie także brana zgodność produktów z prawem kraju ich pochodzenia. Konieczne będzie przedłożenie oświadczenia o należytej staranności.

Informacje, o których mowa, obejmują:

- opis, w tym nazwę handlową i rodzaj produktów,

- ich ilość,

- kraj produkcji,

- geolokalizację wszystkich działek, gdzie wyprodukowano towary, które zawiera odnośny produkt lub z użyciem których został wytworzony,

- datę lub przedział czasowy produkcji,

- kontakt do każdego przedsiębiorstwa lub każdej osoby, od których pochodziły dostawy tych produktów oraz do których zobowiązany je dostarczał,

- możliwe do zweryfikowania informacje świadczące o tym, że towary nie powodują wylesiania,

- informacje o tym, że towary zostały wyprodukowane zgodnie z przepisami kraju produkcji.

Na podstawie tych informacji zobowiązane jednostki będą musiały przeprowadzać ocenę w celu ustalenia zgodności z nowymi wymogami produktów przeznaczonych do wprowadzenia do obrotu lub do wywozu z UE. Dany produkt można wprowadzić do obrotu w UE lub go z niej wywieźć tylko, jeśli taka ocena wykaże, że nie istnieje żadne ryzyko lub istnieje ono na poziomie znikomym. W ocenie ryzyka uwzględnia się m.in.:

- przypisanie ryzyka do danego kraju produkcji lub jego części;

- obecność lasów w kraju produkcji lub części tego kraju;

- obecność ludności rdzennej oraz konsultacje i współpracę w dobrej wierze z tą ludnością;

- istnienie należycie uzasadnionych roszczeń ludności rdzennej dotyczących użytkowania lub własności obszaru wykorzystywanego do produkcji odnośnego towaru;

- powszechność wylesiania lub degradacji lasów w kraju produkcji lub części tego kraju;

- zastrzeżenia dotyczące kraju produkcji i pochodzenia lub jego części, takie jak poziom korupcji, powszechność fałszowania dokumentów i danych, nieegzekwowanie prawa, naruszenia międzynarodowych praw człowieka, konflikt zbrojny lub obecność sankcji nałożonych przez Radę Bezpieczeństwa ONZ lub Radę Unii Europejskiej;

- złożoność danego łańcucha dostaw i etap przetwarzania odnośnych produktów;

- ryzyko obchodzenia przepisów niniejszego rozporządzenia lub mieszania z odnośnymi produktami nieznanego pochodzenia lub produkowanymi na obszarach, na których występowały lub występują wylesianie lub degradacja lasów;

- informacje na temat historii nieprzestrzegania rozporządzenia;

- wszelkie informacje, które wskazywałyby na ryzyko, że odnośne produkty są niezgodne z wymogami.

Przed wprowadzeniem produktów do obrotu lub ich wywozem zobowiązane jednostki muszą przyjąć procedury i środki minimalizujące ryzyko. Mogą one obejmować m.in. konieczność pozyskania dodatkowych informacji, danych lub dokumentów czy wprowadzenie w firmie niezależnych badań czy audytów. To jednak nie wszystko – podmioty muszą mieć wdrożone odpowiednie i proporcjonalne polityki, kontrole oraz procedury służące zmniejszaniu stwierdzonego ryzyka niezgodności i skutecznemu zarządzaniu takim ryzykiem.

Dla kogo zwolnienie

Małe i średnie przedsiębiorstwa (MŚP) są zwolnione z obowiązku przeprowadzania badania należytej staranności dla produktów, które takiemu badaniu już zostały poddane i dla których złożono oświadczenie. W takich przypadkach MŚP muszą jedynie przekazać na żądanie właściwych organów numer referencyjny istniejącego oświadczenia o należytej staranności (na wcześniej złożone oświadczenia mogą się powoływać tylko po weryfikacji, że należyta staranność została zachowana). Jednak w przypadku produktów i części produktów, które nie były wcześniej badane, MŚP są zobowiązane do samodzielnego jej przeprowadzenia. Te przedsiębiorstwa mają również bardziej odległy termin, od którego obowiązuje ich stosowanie przepisów: MŚP założone przed 31 grudnia 2020 r. zaczynają podlegać nowym obowiązkom 30 czerwca 2025 r.

Klasyfikacja ryzyka

Na poziom obowiązków zobowiązanych podmiotów wpływa – ustanowiony rozporządzeniem – system wskaźników ryzyka związanego z wylesianiem. Jest to trójstopniowy system, w którym państwa (lub ich części) są klasyfikowane jako kraje o wysokim, niskim lub standardowym ryzyku. Na chwilę obecną wszystkim krajom przypisano standardowy poziom ryzyka. Komisja dokona klasyfikacji krajów o niskim lub wysokim ryzyku i opublikuje wykaz w drodze aktów wykonawczych do 30 grudnia 2024 r. Będzie on poddawany przeglądowi i – w razie potrzeby – aktualizowany. Klasyfikacja ta będzie bazować na obiektywnej ocenie, uwzględniającej przede wszystkim takie kryteria, jak wskaźnik wylesiania i degradacji lasów, tempo ekspansji gruntów rolnych w przypadku wskazanych towarów oraz tendencje w produkcji. Dla produktów pochodzących z krajów o niskim ryzyku rozporządzenie przewiduje uproszczoną należytą staranność. W takich przypadkach podmioty muszą jednak udostępnić właściwym organom dokumentację potwierdzającą to niskie ryzyko. Rozporządzenie wprowadza też obowiązek sprawozdawczy, zgodnie z którym zobowiązane jednostki muszą corocznie publikować sprawozdanie dotyczące ich systemu należytej staranności.

Bez kontroli ani rusz

Przestrzeganie przepisów będzie ściśle monitorowane przez odpowiednie organy. Będą one przeprowadzać kontrole, zapewniając tym samym, że jednostki działające na rynku europejskim rzetelnie wypełniają swoje obowiązki. Obejmą one analizę systemu należytej staranności, dokumentacji i zapisów, a także, w stosownych przypadkach, kontrolę na miejscu czy analizę podjętych środków naprawczych. Co więcej, kontrolujący mogą wykorzystywać do weryfikacji techniki naukowe, takie jak dane z obserwacji Ziemi. Organy będą też identyfikować sytuacje, w których dane produkty stwarzają tak duże ryzyko niezgodności z rozporządzeniem, że przed ich wprowadzeniem do obrotu, udostępnieniem na rynku lub wywozem z niego będą musiały działać natychmiastowo. W takich sytuacjach produkty te będą natychmiast rejestrowane w systemie informacyjnym, a organy podejmą odpowiednie kroki, takie jak wprowadzenie tymczasowych środków w celu zawieszenia obrotu tymi produktami lub zwrócenie się do organów celnych o zawieszenie ich dopuszczenia do obrotu lub wywozu. Ponadto warto mieć na uwadze, że uzasadnione zastrzeżenia do właściwych organów mogą być zgłaszane także przez osoby fizyczne lub prawne, jeżeli uznają one, że zobowiązane podmioty nie wywiązują się ze spoczywających na nich obowiązków.

Za nieprzestrzeganie przepisów nowego rozporządzenia grożą dotkliwe kary, które mogą znacząco wpłynąć na rentowność i reputację przedsiębiorstw. Określane są one przez poszczególne państwa członkowskie i obejmują grzywny, konfiskatę produktów, wykluczenie z procedur udzielania zamówień publicznych, a także zakaz stosowania uproszczonej należytej staranności. Maksymalna kwota takiej ustalonej przez państwo grzywny musi wynosić co najmniej 4 proc. łącznego rocznego obrotu osiągniętego przez ukarany podmiot w całej Unii.

Biorąc pod uwagę, że główne obowiązki mają zastosowanie już od 30 grudnia 2024 r., presja czasu jest wielka. W obliczu nowych wymogów regulacyjnych warto skorzystać z pomocy ekspertów. ∑

Dariusz Kryczka partner w kancelarii EY Law, lider Centrum Kompetencyjnego Europejskiego Zielonego Ładu EY

Zofia Roguska menedżerka w kancelarii EY Law Centrum Kompetencyjne Europejskiego Zielonego Ładu

Martyna Szlufik starszy konsultant w kancelarii EY Law Centrum Kompetencyjne Europejskiego Zielonego Ładu

Artykuł powstał we współpracy z siecią Kancelarie RP