Niemiecka ustawa o płacy minimalnej jest źródłem problemów dla przedsiębiorstw transportowych. Duże wątpliwości dotyczą m.in. tego, czy na poczet minimalnego wynagrodzenia można zaliczać świadczenia, które polscy kierowcy otrzymują obok wynagrodzenia zasadniczego?

Rola orzeczeń unijnych

Punktem wyjścia do rozważań musi być prawo europejskie, a w szczególności jego wykładnia dokonana przez Trybunał Sprawiedliwości UE [dalej Trybunał]. Prawo europejskie nie jest co prawda prawem precedensu. Jednak do orzeczeń Trybunału wydawanych w trybie pytań prejudycjalnych musi się zastosować sąd odsyłający. Jego orzecznictwo może się więc okazać jednym z najważniejszych narzędzi, z których może skorzystać strona w toku postępowania głównego. W konsekwencji w odpowiedzi na pytanie o składniki płacy minimalnej bardzo istotna jest wykładnia tego pojęcia dokonana przez Trybunał.

Trybunał o minimum

Pojęcie płacy minimalnej z art. 3 dyrektywy 96/71/WE w orzecznictwie Trybunału do 12 lutego 2015 r. było interpretowane przez odwołanie się do ogólnikowej tezy – że jej składnikami mogą być te elementy wynagrodzenia, które nie modyfikują stosunku pomiędzy świadczeniami pracownika i pracodawcy (wyrok Isbir, C-522/12). Jednak 12 lutego 2015 r. Trybunał rozstrzygnął pytanie prejudycjalne sądu fińskiego i wskazał na konkretne świadczenia pracowników, które można uznać za składniki płacy minimalnej (wyrok z 12 lutego 2015 r., C-396/13). Odniósł się wtedy do:

- stałej diety,

- odszkodowania za czas potrzebny na dotarcie do pracy,

- pokrycia przez pracodawcę kosztów zakwaterowania,

- dodatku w postaci bonów na posiłki oraz

- dodatku wakacyjnego.

Stała dieta

Trybunał, podkreślając znaczenie zasady wzajemności świadczeń, orzekł, że składnikiem płacy minimalnej może być przewidziana przez prawo fińskie stała dzienna dieta, ponieważ jej celem jest zapewnienie pracownikowi ochrony socjalnej. Pomocna do ustalenia charakteru fińskiej diety jest treść wydanej w tej sprawie opinii rzecznika generalnego Niilsa Wahla z 18 września 2014 r. Wynika z niej, że celem wypłaty diet jest zrekompensowanie dodatkowych wydatków, jakie może ponieść pracownik w okresie, w którym czasowo przebywa poza miejscem zamieszkania.

Zaakcentowany w opinii cel fińskiej diety zbliża ją do diety, którą wypłaca się polskim kierowcom z tytułu podróży służbowej. Znaczące jest przy tym, że fińska dieta dotyczy wydatków, których jeszcze nie było, ale istnieje możliwość ich poniesienia przez pracowników. Ustalone przez Trybunał kryterium składników płacy minimalnej można więc odpowiednio wykorzystywać na potrzeby stosowania niemieckiej ustawy o płacy minimalnej.

Ryczałt za nocleg

Polskie prawo reguluje poza dietami problematykę kosztów noclegu pracownika przebywającego w podróży służbowej. Gdy zatrudniony nie przedstawi dowodu poniesienia tego wydatku, należy mu wypłacić ryczałt noclegowy, chyba że zapewniono mu bezpłatny nocleg.

Ryczałt przysługuje bez względu na to, czy pracownik poniósł koszty. W konsekwencji należy się w związku z samą możliwością poniesienia, a nie z ich faktycznym powstaniem, co odpowiada kryteriom składników płacy minimalnej określonym przez Trybunał w sprawie C-396/13.

Istota najniższej płacy

Dotychczasowy dorobek orzeczniczy Trybunału kształtuje pojęcie płacy minimalnej jako zbioru składników, które z jednej strony odpowiadają zasadzie równowagi wzajemnych świadczeń w ramach stosunku pracy, a z drugiej nie są przeznaczane na faktycznie ponoszone przez pracowników wydatki, ale na te, co do których istnieje jedynie możliwość poniesienia.

Z wyroku C–396/13 wynika, że kryterium uznania danego świadczenia za wypłacone w celu zrekompensowania faktycznych wydatków, jest powstanie takiego kosztu. Natomiast te świadczenia, które pracownik otrzymuje, mimo że nie poniósł żadnych kosztów, można zaliczyć jako składnik płacy minimalnej. Dotyczy to m.in. stałej dziennej diety.

Polscy kierowcy otrzymują diety i ryczałty z tytułu podróży służbowej, a świadczenia te są wypłacane jedynie w związku z możliwością poniesienia kosztów. Ich zaliczanie na poczet niemieckiej płacy minimalnej może się więc okazać uprawnione.

Dodatki za nadgodziny i nocki

Zgodnie z polskim prawem za pracę w porze nocnej pracownikowi przysługuje dodatek do wynagrodzenia, który jest wliczany do płacy minimalnej. Z kolei za godziny nadliczbowe polskiemu pracownikowi przysługuje – w odróżnieniu od zasad obowiązujących w Niemczech – dodatek do wynagrodzenia, którego nie wlicza się do polskiej płacy minimalnej. Czy zatem dodatki te można wliczać na potrzeby ustalania niemieckiej płacy minimalnej? Wydaje się, że tak.

Pomocny jest tu wyrok Komisja/Niemcy z 14 kwietnia 2005 r. (C-341/02). Wynika z niego nakaz uwzględnienia przez państwo przyjmujące na poczet ustalania płacy minimalnej dodatków, które są wypłacane przez przedsiębiorcę z państwa wysyłającego, jeśli zgodnie z prawem tego państwa są wliczane do płacy minimalnej. Dotyczy to dodatku do wynagrodzenia za pracę w nocy.

Natomiast w przypadku dodatku za pracę w nadgodzinach można odwołać się do przywołanej już opinii rzecznika generalnego. Wynika z niej, że art. 3 ust. 1 lit. c dyrektywy 96/71/WE wyraźnie wymienia stawkę za nadgodziny jako element płacy minimalnej.

Zdaniem autora

Paweł Dopierała, radca prawny Adwokaci i Radcowie Prawni

Casus niemieckiej płacy minimalnej jest szczególnie złożony. Wynika z podjętej przez władze niemieckie próby narzucenia własnej kwalifikacji statusu kierowcy, który jest sprzeczny z polskim prawem. Prowadzi to do dualizmu systemu wynagradzania. Pracodawcy, przestrzegając prawa polskiego, muszą z jednej strony wypłacać świadczenia z tytułu podróży służbowej, a z drugiej – stosować się do niemieckiej płacy minimalnej i analizować, które z wypłaconych przez nich świadczeń mogą zaliczyć na jej poczet. Wskazane świadczenia przy spełnieniu odpowiednich kryteriów mogą być uwzględniane na poczet ustalenia tego, czy pracodawca wypłacił kierowcy równowartość minimalnej płacy niemieckiej. Jednak przytoczone poglądy nie mają charakteru imperatywu warunkowego, a ostateczne rozstrzygnięcie prawdopodobnie będzie należeć do instytucji UE.