Nie trzeba płacić składek ani od świadczeń wypłacanych w związku z zakończeniem zatrudnienia, ani tych mających na celu zadośćuczynienie krzywd wyrządzonych pracownikowi. Danin nie nalicza się od odpraw pieniężnych przysługujących w związku z przejściem na emeryturę lub rentę. Z obowiązku składkowego wyłączone są odszkodowania i rekompensaty wypłacane pracownikom z tytułu wygaśnięcia lub rozwiązania stosunku pracy z przyczyn leżących po stronie pracodawcy, niezgodnego z prawem wypowiedzenia umowy o pracę lub rozwiązania jej bez wypowiedzenia, skrócenia okresu wypowiedzenia, niewydania w terminie lub wydania niewłaściwego świadectwa pracy. Tak stanowi § 2 ust. 1 pkt 3 rozporządzenia ministra pracy i polityki socjalnej z 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (DzU nr 161, poz. 1106 ze zm.).

Analizując ten przepis, ZUS w decyzji nr 1346/2013 z 25 października 2013 r. stwierdził, że z podstawy wymiaru składek wyłączone są również rekompensaty ustalone np. w drodze porozumień zawartych między pracodawcą a pracownikiem. Ważne jest, aby istniała więź pomiędzy rozwiązaniem stosunku pracy, a powstaniem roszczenia o wypłatę odprawy, odszkodowania czy rekompensaty. Nie jest istotna ani nazwa przysługującego świadczenia, ani jego wysokość. Liczy się tylko bezpośredni związek z rozwiązaniem stosunku pracy (zob. interpretacja ZUS WPI/ 200000/451/1346/ 2013). Wol- ne od obciążeń są wszystkie tego typu świadczenia pieniężne, bez względu na liczbę uzyskanych odpraw, ich wysokość, inicjatora rozstania, trybu zakończenia pracowniczej współpracy, czy datę wypłaty pieniędzy na odchodne. Wyłączenie ma odpowiednie zastosowanie do zleceniobiorców.

Przykład

Pan Jan zgodził się na zakończenie etatowej współpracy na mocy porozumienia stron. W dokumencie tym zawarty był zapis, że pracodawca wypłaci pracownikowi jednorazowe odszkodowanie w kwocie 10 tys. zł. Mimo że kwota ta nie nazwana została ani odprawą, ani rekompensatą, ani odszkodowaniem, płatnik prawidłowo nie potrącił od niej składek, ponieważ należała się podwładnemu ewidentnie w związku z polubownym rozstaniem z firmą.

Przykład

W firmie, na podstawie regulaminu pracy, pracownikom, którzy kończą zatrudnienie w związku z przejściem na emeryturę przysługują dodatkowe odprawy w wysokości dwu- lub trzymiesięcznej pensji, w zależności od zakładowego stażu pracy. Żadna z tych odpraw nie będzie oskładkowana.

Obopólna zgoda

Polubowne rozstanie (w trybie za porozumieniem stron), premiowane świadczeniem pieniężnym od szefa, nie stanowi przeszkody do ZUS-owskiej ulgi także wówczas, gdy odprawa należy się z tytułu rozwiązania stosunku pracy z przyczyn leżących po stronie pracodawcy. W sprawie obowiązku opłacania składek od odprawy wypłacanej w związku z dobrowolnym odejściem pracownika z firmy wypowiedział się także ZUS w interpretacji z 15 czerwca 2011 r. (DI/200000/451/ 363/2011).

Sprawa dotyczyła pracodawcy, który w związku z przeprowadzaną w spółce optymalizacją zatrudnienia, wypłacał odprawy tym, którzy zgodzili się na dobrowolne odejście z firmy na podstawie „Programu Dobrowolnych Odejść Przedemerytalnych". Pracownicy ci otrzymali wówczas nieoskładkowane, dodatkowe świadczenie przedemerytalne. ZUS przyznał rację spółce, że świadczenia te są wyłączone z podstawy wymiaru składek na mocy § 2 ust. 1 pkt 3 rozporządzenia składkowego.

Powód bez znaczenia

W interpretacji DI/100000/ 451/421/2011 z 14 lipca 2011 r. ZUS wypowiedział się w sprawie składek od odprawy wypłaconej w związku z zamiarem wypowiedzenia stosunku pracy pracownicy – ale z przyczyn leżących po jej stronie. Pracodawca, który chciał ją wypłacić podwładnej równocześnie zamierzał wypowiedzieć jej angaż „z powodu jej słabej dyspozycyjności w związku z jej częstymi nieobecnościami w pracy". Jednocześnie wskazał, że mimo braku takiego obowiązku, chce wypłacić tej osobie dobrowolną odprawę z tytułu rozwiązania umowy w wysokości sześciomiesięcznego wynagrodzenia zasadniczego (które wynosiło 9 tys. zł brutto miesięcznie) – tj. łącznie 54 tys. zł brutto. Przedsiębiorca nie miał pewności co do możliwości zwolnienia tego świadczenia z obowiązku odprowadzenia składek. ZUS jednak przyznał mu rację, wskazując że od tych pieniędzy nie trzeba opłacać żadnych składek. Uznał, że jedynym warunkiem wyłączenia z podstawy wymiaru składek wypłaconej odprawy jest istnienie bezpośredniego związku między wypłatą świadczenia a rozwiązaniem stosunku pracy.

Za prawidłowe ZUS uznał też stanowiska wnioskodawców w sprawach:

- zwolnienia ze składek odszkodowań z tytułu niezgodnego z prawem wypowiedzenia pracownikom warunków pracy i płacy w sytuacji, gdy rozwiązanie umów było skutkiem tego, że osoby te nie przyjęły zmiany warunków pracy – interpretacja WPI/200000/451/476/2012 z 28 czerwca 2012 r.

- wyłączenia z podstawy wymiaru składek społecznych odprawy pieniężnej wypłaconej członkowi zarządu w sytuacji rozwiązania z nim umowy o pracę za porozumieniem stron, w związku z zakończeniem kadencji – interpretacja WPI/200000/ 451/565/2012 z 4 lipca 2012 r.

Bez żadnego limitu

Rozporządzenie składkowe nie określa enumeratywnie ani rodzaju, ani wysokości wypłacanych odpraw wyłączonych z oskładkowania. Ulga ta obejmuje zarówno odprawy przysługujące na podstawie przepisów prawa pracy, jak i inne odprawy, odszkodowania, rekompensaty wypłacone pracownikowi w związku z zakończeniem z nim współpracy. Świadczenia te mogą wynikać z:

- dobrowolnych porozumień pracodawcy z organizacjami związkowymi,

- układów zbiorowych pracy lub

- ustaleń na podstawie umowy zawartej z konkretnym pracownikiem.

Warunkiem koniecznym do wyłączenia takiego świadczenia z podstawy wymiaru składek jest jedynie związek między jego wypłatą a rozwiązaniem stosunku pracy.