Nietykalność poborów pracownika nie ma charakteru absolutnego. Bez pytania o zgodę ujmujemy z nich co miesiąc tzw. odliczenia: składki na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne oraz zaliczkę na podatek dochodowy od osób fizycznych.

Nie pytając podwładnego o akceptację, można z nich również dokonywać obowiązkowych potrąceń:

- egzekwowanych alimentów,

- egzekwowanych świadczeń niealimentacyjnych,

- nierozliczonych zaliczek pieniężnych,

- wymierzonych mu kar pieniężnych.

Z pensji zatrudnionego można też dokonywać tzw. potrąceń dobrowolnych. Ale tutaj konieczne jest pisemne przyzwolenie pracownika.

Opisany schemat odliczeń i potrąceń tworzy szczelny system osłony pensji przed innymi zmniejszeniami. Poza nimi są jeszcze cztery inne rodzaje dopuszczalnych, a nawet koniecznych, uszczupleń.

Odzyskać nienależne wynagrodzenie

Z bieżących zarobków pracownika wolno potrącić pełne kwoty wypłacone w poprzednim terminie płatności za okresy niewykonywania pracy, za które nie zachował on prawa do wynagrodzenia (art. 87 § 7 k.p., wyrok SN z 11 października 1994 r., I PRN 81/94). Dokonujemy tego niezależnie od ograniczeń obowiązujących przy obowiązkowych potrąceniach. Nie musimy więc uwzględniać maksymalnej dopuszczalnej kwoty potrącenia czy kwoty wolnej.

Chodzi tu o odzyskanie pieniędzy, jakie zatrudniony otrzymał przy ostatniej wypłacie zarobków za okresy nieświadczenia pracy, za które nie przysługuje mu wynagrodzenie. Ale można to zrobić wyłącznie przy następnym terminie wypłaty pensji (orzeczenie SN z 4 października 1994 r., I PRN 71/94).

Pojęcie „następny termin wypłaty" należy rozumieć jako najbliższą i kolejną datę wypłaty wynagrodzenia danemu pracownikowi, a nie jako kolejną datę realizacji wypłat w firmie (wyrok SN z 12 kwietnia 1996 r., I PRN 32/96).

Przykład

Zakład wypłaca wynagrodzenia 24. dnia za bieżący miesiąc. Pracownica urodziła dziecko 27 stycznia 2012 r. po tym, gdy dostała pełną pensję za ten miesiąc.

Po urlopie macierzyńskim kobieta wzięła dwa tygodnie urlopu wypoczynkowego, a następnie poszła na roczny urlop wychowawczy. Wynagrodzenie nadpłacone za pięć dni stycznia pracodawca może odebrać z płacy wypłaconej zatru- dnionej za urlop wypoczynkowy.

Przykład

Gdyby pracownica z poprzedniego przykładu po upływie urlopu macierzyńskiego zaczęła korzystać z trzyletniego urlopu wychowawczego, nadwyżkę poborów za styczeń 2012 r. szef miałby prawo potrącić z wynagrodzenia wypłaconego jej po powrocie z tego wolnego.

Nie ma znaczenia, że w tym okresie przypadnie kilkadziesiąt terminów wypłat w zakładzie.

Artykuł 87 § 7 k.p. nie stanowi natomiast podstawy do odzyskania nadpłaconego wynagrodzenia za pracę, nagrody jubileuszowej czy premii.

Na potrącenie takiej nadpłaty z bieżącej płacy pracownika trzeba jego zgody, a jeśli ten jej nie da – pracodawcy pozostaje walka o nią przed sądem wedle przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu/ nienależnym świadczeniu.

Przykład

Pani Joanna, pracownica samorządowa, 20 lutego 2012 r. osiągnęła 20 lat kariery zawodowej uprawniającej ją do nagrody jubileuszowej w wysokości 75 proc. miesięcznego wynagrodzenia.

We wtorek 21 lutego 2012 r. księgowa przez pomyłkę wypłaciła jej świadczenie w wysokości 100 proc. miesięcznego wynagrodzenia. Po ujawnieniu pomyłki uznała, że nadwyżkę (25 proc. miesięcznej pensji) ujmie z wynagrodzenia zatrudnionej w następnym terminie płatności, czyli 9 marca 2012 r. Nie może tego zrobić.

W kolejnym terminie płatności wolno jej ująć z płacy pani Joanny wyłącznie kwoty nadpłacone przy poprzedniej wypłacie za okresy niewykonywania pracy, za które zatrudniony nie zachowuje prawa do wynagrodzenia (wyrok SN z 25 listopada 1982 r., I PRN 118/82). Jubileuszówka należy się tymczasem za czas przepracowany.

W praktyce art. 87 § 7 k.p. stosujemy, gdy pracownik:

- pobierający wynagrodzenie z góry rzucił pracę z dnia na dzień już po pobraniu pensji na początku miesiąca (uchwała SN z 8 grudnia 1994 r., I PZP 49/94).

Przykład

Pan Grzegorz, nauczyciel plastyki, był od 1 września 2011 r. zatrudniony w dwóch warszawskich szkołach podstawowych, w obu według pensum 6/18.

W świetle art. 39 ust. 3 i 4 Karty nauczyciela szkoły wypłacają pensje nauczycielom miesięcznie z góry pierwszego dnia miesiąca (jeśli jest on wolny od pracy – następnego dnia). Jednak składniki płacowe, które da się ustalić dopiero na podstawie wykonanych prac, uiszczają z dołu, ostatniego dnia miesiąca (gdy jest wolny od pracy – poprzedniego dnia).

Dlatego wynagrodzenie za normalną pracę we wrześniu 2011 r. pan Grzegorz dostał 1 września, ale za 2 godziny ponadwymiarowe i 2 godziny doraźnych zastępstw miał otrzymać 30 września. Jednak 20 września przestał przychodzić do pracy bez wytłumaczenia. Dyrektor jednej podstawówki dowiedział się, że znalazł zatrudnienie w połowie wymiaru zajęć w gimnazjum.

Pracodawca miał prawo, zgodnie z art. 87 § 7 k.p., zmniejszyć wynagrodzenie za godziny ponadwymiarowe i doraźnych zastępstw wypłacone na koniec września o kwoty nadpłaconej pensji za ten miesiąc z tytułu nieprzepracowanego okresu przypadającego po rzuceniu przez nauczyciela pracy, a więc po 19 września 2011 r.

- otrzymujący wynagrodzenie z góry bierze udział w strajku (orzeczenie SN z 23 października 1996 r., I PRN 109 – 110/96),

- zachorował albo przeszedł na zasiłek już po wypłacie wynagrodzenia za dany miesiąc

Uwaga!

Kwot nadpłaconych w ostatnim terminie płatności za okresy niewykonywania pracy, za jakie zatrudniony nie zachowuje prawa do wynagrodzenia, nie można ściągać w trybie art. 87 § 7 k.p. z zasiłków i świadczenia rehabilitacyjnego, choćby pracodawca był ich płatnikiem.

Potrącać je można wyłącznie z wynagrodzenia wypłacanego przez pracodawcę, w tym z wynagrodzenia chorobowego określonego w art. 92 k.p. Zasiłki i świadczenie rehabilitacyjne podlegają odrębnemu reżimowi potrąceń, określonemu w art. 139 i następnych ustawy emerytalnej, który nie przewiduje tego typu umniejszeń.

Dlatego ich zmniejszenie o sumy nadpłacone z okazji poprzedniego terminu wypłaty za okresy niewykonywania pracy, za jakie podwładnemu nie przysługuje wynagrodzenie, wymaga pisemnej zgody zainteresowanego (interpretacja centrali ZUS z 24 sierpnia 2009 r.).

Wyrok sądu karnego

Zarobki zatrudnionego musimy zmniejszać o kwotę równą od 10 do 25 proc. wynagrodzenia, ustaloną w wyroku sądu karnego, wobec osoby skazanej na ograniczenie wolności pozostającej w zatrudnieniu. Sankcję taką sąd karny nakłada alternatywnie do obowiązku bezpłatnej kontrolowanej pracy na cele społeczne. Sumę tę trzeba przekazać na cel społeczny wskazany przez sąd (art. 35 § 2 k.k.).

Wadliwe wykonanie produktu lub usługi

Bez pytania zatrudnionego o aprobatę wolno też odpowiednio zmniejszyć jego wynagrodzenie z racji wadliwie zrobionego przez niego produktu albo usługi, gdy jego jakość będąca wynikiem złej pracy pozostawia wiele do życzenia. Jednak winę musi ponosić konkretny pracownik, a nie np. cała brygada (wyrok SA w Katowicach z 29 lutego 2008 r., III APa 272/06), a pracodawca musi jej dowieść.

W tym trybie nie jest dozwolona redukcja pensji osoby, której pracę zakład najpierw zaakceptował, a potem inwestor odmówił odbioru robót z powodu ich wadliwości. Podwładny może próbować usunąć defekt (orzeczenie SN z 3 czerwca 1998 r., I PKN 49/98).

Jeśli mu się to uda choćby częściowo, przysługuje mu wynagrodzenie stosowne do jakości produktu lub usługi. Czas poświęcony na naprawienie usterki nie stanowi jednak godzin nadliczbowych i jest nieodpłatny (wyrok SA w Warszawie z 20 listopada 1997 r., III APa 63/97).

Związkowe składki

Na pisemny wniosek zakładowej organizacji związkowej i za zgodą pracownika (także na piśmie) należy pobierać z jego zarobków składkę w zadeklarowanej wysokości i przekazywać ją na rachunek wskazany przez związek (art. 331 ustawy o związkach zawodowych).

 

O tym warto pamiętać przy egzekucji z płacy pracowników i zleceniobiorców: