Potrącenia obwarowane są konkretnymi limitami. Mogą być dokonywane do wysokości:

• 3/5 wynagrodzenia – przy egzekucji świadczeń alimentacyjnych,

• 1/2 wynagrodzenia – przy egzekucji innych należności lub potrąceniach zaliczek pieniężnych.

Natomiast w sumie potrącenia nie mogą przekraczać:

• 1/2 wynagrodzenia – przy ujmowaniu należności innych niż świadczenia alimentacyjne na mocy tytułów wykonawczych oraz zaliczek pieniężnych udzielonych pracownikowi,

• 3/5 wynagrodzenia – przy egzekwowaniu świadczeń alimentacyjnych na mocy tytułów wykonawczych wraz z potrąceniami niealimentacyjnymi na podstawie tytułu wykonawczego i zaliczek pieniężnych.

Niezależnie od tych ujęć kary pieniężne podlegają uszczupleniom w granicach określonych w art. 108 kodeksu pracy.

Są pewne świadczenia ze stosunku pracy, które w razie potrącania sum alimentacyjnych nie podlegają ograniczeniu, tzn. do pełnej wysokości mogą być przeznaczone na ich zaspokojenie. Chodzi tu o:

• nagrodę z zakładowego funduszu nagród,

• dodatkowe wynagrodzenie roczne (trzynastka) oraz

• należności przysługujące pracownikom z tytułu udziału w zysku lub w nadwyżce bilansowej.

Przykład

Pracownik nabył prawo do dodatkowego wynagrodzenia rocznego za 2011 r.

Jego wypłata nastąpi w styczniu 2012 r. wraz z wynagrodzeniem za pracę. Dział kadr naliczył trzynastkę – 1952,25 zł netto.

Pracownik ma zajęcie komornicze alimentacyjne w wysokości 8000 zł.

Niestety, cała trzynastka zostanie przekazana komornikowi, a z wynagrodzenia za pracę netto pracownik może zatrzymać tylko 2/5. Reszta też pójdzie na spłatę.

Zachowaj kwoty wolne

Pewna część pensji, mimo zadłużeń, musi pozostać w kieszeni pracownika. Nie da rady całkowicie pozbawić go środków do życia. Jest to suma gwarantowana, której pracodawca nie może naruszyć. Wyjątek dotyczy alimentów. Tu nie występuje kwota wolna. Jedynym ograniczeniem jest potrącenie do 3/5 pensji.

Wolna od potrąceń jest kwota wynagrodzenia za pracę w wysokości określonej w art. 87

1

§ 1 k.p., czyli:

• minimalnego wynagrodzenia za pracę, ustalanego na podstawie odrębnych przepisów, przysługującego zatrudnionym w pełnym wymiarze czasu pracy, po odliczeniu składek na ubezpieczenia społeczne oraz zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych – przy potrącaniu sum egzekwowanych na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne,

• 75 proc. wynagrodzenia minimalnego netto – przy potrącaniu zaliczek pieniężnych udzielonych pracownikowi,

• 90 proc. tego wynagrodzenia – przy potrącaniu kar pieniężnych przewidzianych w art. 108 k.p.

Zmienne minimum

Kwota wolna odpowiada zatem wartości minimalnej płacy lub jej odpowiedniej części w zależności od rodzaju potrącenia, przy czym wyznacznikiem znów jest poziom netto, a więc także z odliczeniem składki zdrowotnej.

Stawka wynagrodzenia minimalnego co roku się zmienia, a wraz z nią kwoty wolne w roku kalendarzowym. Kwotę wolną od potrąceń obliczamy na podstawie minimalnego wynagrodzenia obowiązującego w danym roku, niezależnie od tego, za jaki okres wypłaca się świadczenie podlegające potrąceniu. Liczy się data wypłaty (pismo GIP, GPP-364-4560-3-1/11/ PE/RP).

Kwoty wolne dla poszczególnych pracowników mogą się od siebie różnić. Zależy to bowiem od poziomu kosztów uzyskania przychodów ze stosunku pracy oraz stosowania – lub nie – miesięcznej kwoty zmniejszającej podatek. Zatem osobno ustala się kwoty wolne od potrąceń, np. dla pracowników z podwyższonymi kosztami z tytułu dojazdów do pracy oraz tych, którzy nie złożyli w zakładzie oświadczenia PIT-2.

Wątpliwości co do kwoty wolnej pojawiają się natomiast u pracowników w pierwszym roku pracy. Mają oni prawo do niższego wynagrodzenia, bo stanowiącego 80 proc. podstawy minimalnej (w 2012 r. jest to 1200 zł).

W pierwszym roku pracy

Departament Prawny w Głównym Inspektoracie Pracy (stanowisko z 16 października 2007 r., GPP-416-4560-465/07/PE)

uznał, że kwotą wolną od potrąceń jest właśnie to obniżone wynagrodzenie netto.

Innego zdania jest jednak Departament Prawa Pracy w Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej (pismo DPR-V-079-591-BW/07), a także niektórzy eksperci. Oni uważają, że każdego roku w Monitorze Polskim ogłaszana jest jedna kwota wynagrodzenia minimalnego (w 2012 r.– 1500 zł), a wynagrodzenie dla osób w pierwszym roku zatrudnienia to jedynie jego część i nie jest to odrębne wynagrodzenie, na które powołują się przepisy prawa pracy. Zmniejszenie płacy minimalnej dla tej grupy pracowników nie oznacza, że kwotę wolną od potrąceń również należy liczyć od 80 proc., tym bardziej że jest to dla nich niekorzystne i zapewnia mniejszy zapas na życie.

Jeżeli pracownik jest zatrudniony w niepełnym wymiarze czasu pracy, kwoty wolne dla poszczególnych potrąceń zmniejsza się proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy. Aby wyznaczyć kwotę wolną dla niepełnoetatowca, najlepiej najpierw ustalić wysokość minimalnej płacy stosownie do części etatu (brutto), a dopiero później odliczyć składki społeczne, zdrowotną oraz zaliczkę na podatek, uzyskując wartość netto.

Określony w angażu wymiar czasu pracy, w którym zatrudniony jest pracownik, jest jedyną przesłanką dopuszczającą pomniejszenie kwot wolnych od ujęć. Nie ma zatem podstaw do ich redukcji, gdy zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy otrzymuje wynagrodzenie tylko za część miesiąca, np. z powodu urlopu bezpłatnego czy choroby. Tak wypowiedział się GIP 3 lipca 2008 r. (GPP-306-4560-457/08/PE).

Przykład

Wynagrodzenie pracownika wynosi 1854,50 zł netto.

Ma on zajęcie komornicze z tytułu alimentów w wysokości 800 zł.

Pracodawca może dokonać potrącenia do wysokości 3/5 wynagrodzenia, czyli maksymalnie kwotę 1112,70 zł (1854,50 zł x 3/5).

Ponieważ zajęcie jest niższe i wynosi 800 zł, tyle pracodawca potrąci z jego wynagrodzenia. Pracownik otrzyma wynagrodzenie w kwocie 1054,50 zł (1854,50 zł – 800 zł).

Przykład

Zatrudniony na cały etat zarabia minimalne wynagrodzenie netto – 1111,86 zł. Pracodawca otrzymał tytuł wykonawczy dotyczący niespłaconego kredytu bankowego na 10 tys. zł. Szef nie może nic potrącić, bo wynagrodzenie pracownika jest jednocześnie kwotą wolną.

Przykład

Wynagrodzenie netto pracownika pełnoetatowego wynosi 1925,83 zł. Ma następujące potrącenia:

• alimenty na tytuł wykonawczy – 900 zł miesięcznie,

• nierozliczoną zaliczkę pobraną na delegację – 100 zł.

Łącznie nie mogą one przekroczyć 3/5 wynagrodzenia, czyli 1155,50 zł. Po ujęciu w pierwszej kolejności alimentów pracownikowi zostanie 1025,83 zł (1925,83 zł – 900 zł).

Przy potrącaniu zaliczek pieniężnych kwota wolna to 833,90 zł. Po ujęciu zaliczki zostaje 925,83 zł, czyli więcej, niż wynosi kwota wolna. Łącznie potrącenia nie przekroczą też 3/5 wynagrodzenia.

Przykład

Pracownik jest zatrudniony na pół etatu z wynagrodzeniem 628,43 zł netto (brutto – 800 zł). Ma prawo do podstawowych kosztów uzyskania przychodów i złożył pracodawcy PIT-2. Szef otrzymał tytuł od komornika na zajęcie wynagrodzenia na należności niealimentacyjne.

Potrącenia:

• granica – 314,22 zł (1/2 z 628,43 zł)

• kwota wolna – 597,03 zł; bo:

płaca minimalna dla połowy etatu – 750 zł brutto (1500 zł : 2)

Liczymy kwotę netto dla 750 zł:

• 750 zł – 13,71 proc. = 647,18 zł x 9 proc. = 58,25 zł – składka zdrowotna,

• 647,18 zł x 7,75 proc. = 50,16 zł – składka zdrowotna do odliczenia od zaliczki,

• 647,18 zł – 111,25 zł = 535,93 zł; po zaokrągleniu 536 zł – podstawa opodatkowania,

• (536 zł x 18 proc.) – 46,33 zł = 50,15 zł – zaliczka na podatek.

Zaliczka jest niższa od składki zdrowotnej naliczonej według stopy 9 proc., więc składkę tę obniża się do wysokości tej zaliczki.

Zaliczka po odliczeniu składki zdrowotnej – 0 zł

Netto: 647,18 zł – 50,15 zł = 597,03 zł

Z wynagrodzenia pracownika można potrącić tylko 31,40 zł (628,43 zł – 597,03 zł).

Socjal bez ochrony

Świadczenia finansowane z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych nie są wyłączone spod egzekucji. Jednocześnie nie korzystają z ochrony przed potrąceniami, jaką daje kodeks pracy, bo wynagrodzeniem nie są nawet w bardzo szerokim ujęciu. Oznacza to, że mogą pójść na spłatę długu w całości.

Jak jednak twierdzi MPiPS, zajęcie świadczeń z zfśs wymaga od organu egzekucyjnego albo rozszerzenia zajęcia wynagrodzenia za pracę o inne wierzytelności, albo odrębnego zajęcia. Zdaniem resortu pomoc socjalna z zfśs nie powinna być traktowana jak składnik wynagrodzenia, gdyż nie jest powiązana z wykonywaniem pracy przez pracownika, lecz z jego sytuacją osobistą – życiową, rodzinną, materialną. Pomoc ta ma charakter wyłącznie uznaniowy.

Co innego, gdy chodzi o świadczenie urlopowe w rozumieniu art. 3 ust. 3 ustawy z 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (DzU z 1996 r. nr 70, poz. 335 ze zm.). Ono też nie jest chronione, ale w rozumieniu przepisów egzekucyjnych (m.in. kodeksu postępowania cywilnego) można je traktować jak wynagrodzenie ze względu na naturę roszczeniową.

Pracownik ma prawo ubiegać się przed sądem o wypłatę świadczenia, jeżeli go nie dostał, a spełnił warunek skorzystania z 14-dniowego urlopu wypoczynkowego. Zatem ściągnięcie świadczenia urlopowego na poczet długu nie wymaga odrębnego zajęcia ze strony organu egzekucyjnego.

Egzekucji nie podlegają z kolei sumy i świadczenia w naturze przyznane z przeznaczeniem na pokrycie wydatków lub wyjazdów w sprawach służbowych (art. 831 § 1 pkt 1 k.p.c.).

Oznacza to, że nie wolno nic potrącić z należności i diet wypłaconych odbywającemu delegację na polecenie przełożonego, a także ze świadczeń stanowiących zwrot wydatków, takich jak ekwiwalenty za pranie odzieży roboczej, za używanie przez pracownika własnych narzędzi, materiałów lub sprzętu na potrzeby pracodawcy, ryczałty za używanie przez pracownika samochodu prywatnego do celów służbowych.