Na podstawie kodeksu pracy rozróżnia się dwa rodzaje potrąceń: ustawowe – dokonywane niezależnie od zgody pracownika, i dobrowolne, które są możliwe tylko za jego aprobatą wyrażoną na piśmie. Zobaczmy, jakie są zasady dokonywania potrąceń ustawowych.

[srodtytul]Jaka kolejność[/srodtytul]

Katalog potrąceń ustawowych jest zamknięty. To oznacza, że pracodawca bez zgody pracownika nie może dokonywać potrąceń żadnych innych kwot oprócz:

– sum egzekwowanych na mocy tytułów wykonawczych na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych,

– sum egzekwowanych na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne,

– zaliczek pieniężnych udzielonych pracownikowi,

– kar pieniężnych za nieprzestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy lub przepisów przeciwpożarowych, opuszczenie pracy bez usprawiedliwienia, stawienie się do pracy w stanie nietrzeźwości lub spożywanie alkoholu w czasie pracy.

Potrąceń z wynagrodzenia za pracę dokonuje się po odliczeniu składek na ubezpieczenia społeczne i zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych według wymienionej wyżej kolejności. Zasada ta jest bardzo istotna, gdy z wynagrodzenia danego pracownika nie można potrącić wszystkich należności. Zaspokojone wtedy będą te, które znajdują się we wskazanej hierarchii.

[srodtytul]Część pieniędzy pod ochroną[/srodtytul]

W celu ochrony wynagrodzenia pracownika wprowadzono granice potrąceń (patrz ramka). Dodatkowym zabezpieczeniem interesów podwładnego są kwoty wynagrodzenia wolne od potrąceń. [b]Po dokonaniu wszystkich uszczupleń, z wyjątkiem tych na cele alimentacyjne, zatrudnionemu musi zostać minimalna kwota na utrzymanie. Wolna od potrąceń jest kwota wynagrodzenia za pracę w wysokości:[/b]

- minimalnego wynagrodzenia za pracę przysługującego pracownikom zatrudnionym w pełnym wymiarze czasu pracy po odliczeniu składek na ubezpieczenia społeczne oraz zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych – gdy na mocy tytułów wykonawczych potrącane są sumy na pokrycie innych należności niż świadczenia alimentacyjne (w 2009 roku ta minimalna pensja wynosi 1276 zł),

- 75 proc. tego wynagrodzenia – przy potrącaniu zaliczek pieniężnych,

- 90 proc. tego wynagrodzenia – przy potrącaniu kar pieniężnych.

Jeżeli pracownik jest zatrudniony w niepełnym wymiarze czasu pracy, to kwoty wolne od potrąceń ulegają proporcjonalnemu zmniejszeniu w stosunku do wymiaru jego etatu.

[srodtytul]Bez komornika[/srodtytul]

Świadczenia alimentacyjne mogą być potrącane z wynagrodzenia podwładnego zarówno w trybie egzekucyjnym, jak i pozaegzekucyjnym. Oznacza to zatem, że matka, która reprezentuje dziecko w sprawie o alimenty, może po uzyskaniu tytułu wykonawczego wystąpić z wnioskiem o dokonywanie potrąceń nie do komornika, ale bezpośrednio do pracodawcy ojca dziecka zobowiązanego do ich płacenia.

Dokonywanie potrąceń przez pracodawcę bez postępowania egzekucyjnego wiąże się z jego dodatkowymi obowiązkami, które w postępowaniu egzekucyjnym obciążają komornika, i odpowiedzialnością odszkodowawczą za ich niewykonanie albo nienależyte wykonanie. Dlatego ustawodawca pozostawił w gestii pracodawcy wyrażenie zgody na dokonywanie potrąceń w takim trybie.

Pracodawca musi pamiętać, że potrącenie z wynagrodzenia na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych w trybie pozaegzekucyjnym nie jest możliwe, gdy:

– świadczenia alimentacyjne mają być potrącane na rzecz kilku wierzycieli, a łączna suma, która może być potrącona, nie wystarcza na pełne pokrycie wszystkich należności alimentacyjnych,

– wynagrodzenie za pracę zostało zajęte w trybie egzekucji sądowej lub administracyjnej.

[ramka][b]Przykład[/b]

Pan Adam otrzymuje z umowy o pracę wynagrodzenie w wysokości 3 tys. zł netto. Ponieważ nie spłacał kredytu, pracodawca potrąca z jego wynagrodzenia na podstawie wyroku sądu 1,5 tys. zł.

W tym miesiącu pracodawca otrzymał od komornika pismo o zajęciu wynagrodzenia pana Adama na zaspokojenie alimentów w wysokości 500 zł miesięcznie. W przedstawionej sytuacji, w związku ze zbiegiem potrąceń z tytułu świadczeń alimentacyjnych i innych należności egzekwowanych na mocy tytułów wykonawczych, potrącenia nie mogą w sumie przekraczać 3/5 wynagrodzenia, czyli 1,8 tys. zł. Należność z tytułu kredytu nie będzie mogła być zatem potrącona w pełnej wysokości. Najpierw z wynagrodzenia pana Adama zostanie potrąconych 500 zł na zaspokojenie alimentów, a w drugiej kolejności – na pokrycie należności z tytułu kredytu

– tylko kwota 1,3 tys. zł (500 + 1300 = 1800).[/ramka]

[srodtytul]Kwota wolna[/srodtytul]

Dokonując potrąceń (z wyjątkiem tych na cele alimentacyjne), trzeba pamiętać o kwocie wynagrodzenia wolnej od potrąceń. Zobrazujmy to na przykładzie. Załóżmy, że zatrudniamy pracownika, któremu płacimy 2 tys. zł netto. Z jego wynagrodzenia na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych potrącana jest już kwota 700 zł. Teraz wpłynęło od komornika kolejne pismo o zajęciu jego wynagrodzenia na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych wobec drugiego dziecka. Czy, dokonując tych potrąceń, trzeba uwzględnić kwotę wolną od potrąceń? Odpowiedź na to pytanie jest negatywna. Trzeba bowiem pamiętać, że w razie egzekucji świadczeń alimentacyjnych potrącenia mogą być dokonywane do wysokości 3/5 wynagrodzenia, czyli w omawianej sytuacji do wysokości 1,2 tys. zł.

Przy potrącaniu sum na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych nie uwzględnia się natomiast kwoty wolnej od potrąceń, czyli w analizowanej sytuacji kwota pozostałych po potrąceniu 2/5 wynagrodzenia nie jest limitowana kwotowo. Jest to uzasadnione tym, że wynagrodzenie pracownika ma służyć nie tylko zaspokojeniu jego potrzeb, ale także potrzeb członków jego rodziny.

[ramka][b]Są limity[/b]

Granice potrąceń ustawowych

- egzekucja świadczeń alimentacyjnych

– do 3/5 wynagrodzenia,

- egzekucja innych należności – do 1/2 wynagrodzenia,

- potrącenia zaliczek pieniężnych – do 1/2 wynagrodzenia,

- zbieg egzekucji świadczeń alimentacyjnych z egzekucją innych należności, potrąceniami zaliczek pieniężnych

– do 3/5 wynagrodzenia,

- zbieg egzekucji innych należności niż świadczenia alimentacyjne z potrąceniami zaliczek pieniężnych

– do 1/2 wynagrodzenia,

- kary pieniężne – za jedno przekroczenie, jak też dzień nieusprawiedliwionej nieobecności, nie mogą być wyższe od jednodniowego wynagrodzenia pracownika, a łącznie kary pieniężne nie mogą przewyższać 1/10 wynagrodzenia przypadającego pracownikowi do wypłaty po dokonaniu innych potrąceń. [/ramka]

[ramka][b]Ważne zasady[/b]

O tym warto pamiętać:

- Nagroda z zakładowego funduszu nagród, dodatkowe wynagrodzenie roczne oraz należności przysługujące pracownikom z tytułu udziału w zysku lub nadwyżce bilansowej podlegają egzekucji na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych do pełnej wysokości.

- Potrąceń należności z wynagrodzenia pracownika w miesiącu, w którym są wypłacane składniki wynagrodzenia za okresy dłuższe niż miesiąc, dokonuje się od łącznej kwoty wynagrodzenia uwzględniającej te składniki.

- W przypadku zbiegu potrąceń ustawowych z dobrowolnymi najpierw należy dokonać tych pierwszych, stosując kolejność i granice kwotowe tych potrąceń, a dopiero w drugiej kolejności można dokonać potrąceń o charakterze dobrowolnym.

- Kary pieniężne potrąca się niezależnie od innych potrąceń w określonych granicach. Karę pieniężną można zatem potrącić nawet wówczas, gdy pozostałe należności z tytułu potrąceń nie zostały zaspokojone w całości. [/ramka]