Każdy pracodawca musi wiedzieć o tym, że w sytuacjach określonych przez przepisy prawa pracy musi zatrudnionych dodatkowo wynagrodzić. Dziś o tym przypominamy.

[srodtytul]Gdy zlecenie po godzinach ...[/srodtytul]

Prawo do dodatku za pracę w godzinach nadliczbowych powstaje w wyniku przekroczenia przez pracownika wymiaru czasu pracy – normy dobowej lub okresowej. Ta pierwsza łącznie z nadgodzinami nie powinna naruszać prawa do odpoczynku. Natomiast tygodniowy czas pracy łącznie z nadgodzinami nie może przekraczać przeciętnie 48 godzin w przyjętym okresie rozliczeniowym. Liczba godzin nadliczbowych nie może przekroczyć dla poszczególnego pracownika 150 godzin w roku kalendarzowym. Pracodawca, w układzie zbiorowym pracy lub w regulaminie pracy albo w umowie o pracę, jeżeli nie jest objęty układem zbiorowym pracy lub nie musi mieć regulaminu pracy, może podnieść ten limit – jednak nie więcej niż do 376 godzin.

Tu uwaga! Pracownicy zatrudnieni w niepełnym wymiarze czasu pracy nabywają prawo do dodatku dopiero po przekroczeniu ośmiu godzin pracy lub później, gdy z rozkładu czasu pracy danego pracownika wynika dłuższy wymiar czasu pracy danego dnia. Mogą nabyć je po przekroczeniu właściwego w danym dniu wymiaru czasu, przed upływem ośmiu godzin pracy tylko wtedy, gdy tak postanowią w umowie.

Wysokość dodatku ustala się w oparciu o wynagrodzenie wynikające z kategorii osobistego zaszeregowania pracownika określone stawką godzinową lub miesięczną, a jeżeli taki składnik wynagrodzenia nie został wyodrębniony przy określaniu warunków wynagrodzenia – podstawą taką jest 60 proc. wynagrodzenia i wynosi:

- 100 proc. wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych przypadających w nocy, w niedziele i święta niebędące dla pracownika dniami pracy (zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy) oraz w dniu wolnym od pracy udzielonym pracownikowi w zamian za pracę w niedzielę lub w święto (zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy),

- 50 proc. wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych w pozostałych dniach.

Za godziny nadliczbowe, przekraczające jednocześnie normę dobową i normę okresową, przysługuje pracownikowi tylko jeden dodatek do wynagrodzenia. Oznacza to, że od liczby godzin nadliczbowych obliczonych na podstawie przekroczenia normy okresowej należy odjąć liczbę godzin nadliczbowych wynikającą z przekroczenia normy dziennej. Od powstałej różnicy przysługuje dodatek w wysokości 100 proc. wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych.

Dodatki za nadgodziny mogą być zastąpione ryczałtem, jeżeli pracownik stale wykonuje pracę poza zakładem pracy.

Nie każdy dostanie taki dodatek. Nie przysługuje on bowiem pracownikom zarządzającym w imieniu pracodawcy zakładem pracy, czyli kierującym jednoosobowo zakładem pracy i ich zastępcy lub pracownikom wchodzącym w skład kolegialnego organu zarządzającego zakładem pracy oraz głównym księgowym, a także kierownikom wyodrębnionych komórek organizacyjnych. Nie dotyczy to jednak kierowników pracujących w godzinach nadliczbowych przypadających w niedzielę i święto, jeżeli w zamian za pracę w takim dniu nie otrzymali innego dnia wolnego od pracy. Zapłaty nie będzie także wówczas, gdy pracodawca w zamian za czas przepracowany po godzinach udzieli pracownikom czasu wolnego od pracy. Jego wymiar zależy od tego, na czyj wniosek pracownik będzie z niego korzystał. Gdy inicjatorem jest podwładny, to za jedną godzinę przepracowaną ponad obowiązujący wymiar czasu pracy przysługuje mu jedna godzina wolna od pracy. Nie jest wymagane, aby czas wolny był udzielony w tym samym okresie rozliczeniowym, w którym wykonano pracę w nadgodzinach. Natomiast w czasie udzielenia czasu wolnego na wniosek pracodawcy jego wymiar jest o połowę wyższy niż liczba przepracowanych godzin nadliczbowych (tj. półtorej godziny czasu wolnego za jedną godzinę nadliczbową).

Trzeba pamiętać, że udzielenie wolnego bez wniosku pracownika nie może powodować obniżenia wynagrodzenia należnego za pełny miesięczny wymiar czasu pracy. Jeżeli szef do końca okresu rozliczeniowego nie udzieli wolnego, musi zapłacić wynagrodzenie za pracę w godzinach nadliczbowych. Inaczej będzie, gdy uzgodni z pracownikiem udzielenie tego czasu w późniejszym terminie.

[srodtytul]... i porą nocną...[/srodtytul]

Kolejnym dodatkiem jest ten wypłacany za pracę w porze nocnej. Przysługuje on za każdą godzinę pracy w porze nocnej w wysokości 20 proc. stawki godzinowej wynikającej z minimalnego wynagrodzenia za pracę. Może on zostać zastąpiony ryczałtem, jeżeli pracownik stale wykonuje pracę poza zakładem pracy. Jego wysokość powinna odpowiadać przewidywanemu wymiarowi pracy w porze nocnej.

Kiedy mamy do czynienia z porą nocną? Jest to osiem godzin między 21.00 a 7.00. Jeżeli co najmniej trzy godziny pracy pracownika przypadają w porze nocnej lub co najmniej połowa czasu pracy pracownika w okresie rozliczeniowym przypada na porę nocną, przyjmuje się, że pracownik taki jest pracującym w nocy. Nie może on przekraczać ośmiu godzin na dobę, jeżeli wykonuje prace szczególnie niebezpieczne albo związane z dużym wysiłkiem fizycznym lub umysłowym, nie dotyczy to jednak pracowników zarządzających w imieniu pracodawcy zakładem pracy.

[srodtytul]... i w niedzielę [/srodtytul]

Kolejny dodatek – za pracę w niedziele przysługuje pracownikom wykonującym pracę w niedziele, jeżeli nie jest możliwe wykorzystanie dnia wolnego od pracy w zamian za pracę w niedzielę, w okresie sześciu dni kalendarzowych poprzedzających lub następujących po przepracowanej niedzieli. Przysługuje w wysokości 100 proc. wynagrodzenia za każdą godzinę pracy w niedzielę.

Dodatek za pracę w święta natomiast należy się pracownikom wykonującym pracę w tym czasie, jeżeli nie jest możliwe wykorzystanie dnia wolnego od pracy w ciągu okresu rozliczeniowego. Tu też przysługuje 100 proc. wynagrodzenia za każdą godzinę pracy w święto.

Przy ustalaniu tego dodatku należy stosować zasady wynikające z [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=01D6BE3AFCFF42C1AA317D99F932BDC9?id=74468]rozporządzenia ministra pracy i polityki socjalnej z 8 stycznia 1997 r. w sprawie szczegółowych zasad udzielania urlopu wypoczynkowego, ustalania i wypłacania wynagrodzenia za czas urlopu oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop (DzU nr 2, poz. 14 ze zm.)[/link].

[ramka][b]Uwaga [/b]

Dodatek za pracę w godzinach nadliczbowych przypadających w porze nocnej przysługuje niezależnie od tego przyznawanego za porę nocną .[/ramka]

[ramka][b]Uwaga [/b]

Za pracę w niedzielę i święto uważa się pracę wykonywaną między 6.00 w tym a 6.00 w następnym dniu, chyba że u pracodawcy została ustalona inna godzina.[/ramka]

[ramka][b]Święto w firmie[/b]

[b]Dodatkowo praca w niedziele i święta jest dozwolona:[/b]

1) w razie konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii,

2) w ruchu ciągłym,

3) przy pracy zmianowej,

4) przy niezbędnych remontach,

5) w transporcie i w komunikacji,

6) w zakładowych strażach pożarnych i w zakładowych służbach ratowniczych,

7) przy pilnowaniu mienia lub ochronie osób,

8) w rolnictwie i hodowli,

9) przy wykonywaniu prac koniecznych ze względu na ich użyteczność społeczną i codzienne potrzeby ludności,

w szczególności w:

a) zakładach świadczących usługi dla ludności,

b) gastronomii,

c) zakładach hotelarskich,

d) jednostkach gospodarki komunalnej,

e) zakładach opieki zdrowotnej i innych placówkach służby zdrowia przeznaczonych dla osób, których stan zdrowia wymaga całodobowych lub całodziennych świadczeń zdrowotnych,

f) jednostkach organizacyjnych pomocy społecznej oraz placówkach opiekuńczo-wychowawczych zapewniających całodobową opiekę,

g) zakładach prowadzących działalność w zakresie kultury, oświaty, turystyki i wypoczynku,

10) w stosunku do pracowników zatrudnionych w systemie czasu pracy, w którym praca jest świadczona wyłącznie w piątki, soboty, niedziele i święta.

[b]Co do zasady w zamian za pracę w niedziele i święta pracodawca przede wszystkim musi zapewnić pracownikowi inny dzień wolny od pracy: [/b]

- w zamian za pracę w niedzielę – w terminie sześciu dni kalendarzowych poprzedzających lub następujących po takiej niedzieli, maksymalnie w danym okresie rozliczeniowym,

- w zamian za pracę w święto – w ciągu okresu rozliczeniowego.

Należy pamiętać, że pracownik pracujący w niedziele powinien korzystać co najmniej raz na cztery tygodnie z niedzieli wolnej od pracy. Nie dotyczy to zatrudnionego w weekendowym systemie czasu pracy. [/ramka]

[i]Autorka jest aplikantką adwokacką w kancelarii Radców Prawnych i Adwokatów Nowakowski i Wspólnicy[/i]