Praca to przede wszystkim źródło utrzymania. Dlatego pracownik nie może zrzec się prawa do wynagrodzenia ani też przenieść go na inną osobę. Jest to zgodne z art. 84 [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=B5E347C50E4D2860978BAD3D891C7A48?n=1&id=76037&wid=337521]kodeksu pracy[/link]. Wypłaty dokonuje się co najmniej raz w miesiącu, w stałym i ustalonym z góry terminie.

Ta reguła wynika z art. 85 § 1 k.p.

Jednocześnie kodeks pracy wskazuje, w jakich sytuacjach i na jakich zasadach pracodawca może dokonywać potrąceń z wynagrodzenia pracownika.

[srodtytul]Inaczej niż w kodeksie cywilnym[/srodtytul]

Czym jest potrącenie z wynagrodzenia? Jacek Skoczyński (w Małgorzata Gersdorf, Krzysztof Rączka, Jacek Skoczyński „Kodeks pracy. Komentarz”, Warszawa 2008) wyjaśnia, że pojęcie to oznacza zatrzymanie przez pracodawcę części należnego pracownikowi wynagrodzenia na pokrycie własnej wierzytelności wobec pracownika albo w wyniku zajęcia wynagrodzenia pracownika w sądowym lub administracyjnym postępowaniu egzekucyjnym.

Zatem ma ono szerszy zakres znaczeniowy niż pojęcie potrącenia występujące w prawie cywilnym. W prawie cywilnym potrącenie oznacza bowiem wzajemne umorzenie wierzytelności do wysokości wierzytelności mniejszej, gdy dwie osoby są jednocześnie wobec siebie wierzycielami i dłużnikami.

Do potrącenia dochodzi w drodze umowy wierzycieli lub w sposób wskazany w ustawie. Potrącenie ustawowe jest uregulowane w art. 498 i następnych [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=86F27ADE2102E1D67842E76D535F1BD1?id=70928]kodeksu cywilnego[/link].

Dokonuje się go przez oświadczenie złożone drugiej stronie. Ma ono moc wsteczną od chwili, gdy potrącenie stało się możliwe.

Potrącenie ustawowe jest natomiast dopuszczalne wówczas, gdy przedmiotem obu wierzytelności są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko co do gatunku, obie wierzytelności są wymagalne i mogą być dochodzone przed sądem lub innym organem państwowym.

Potrącenie umowne nie jest w prawie cywilnym w szczególny sposób uregulowane i podlega ogólnym zasadom swobody umów. Potrącenie w znaczeniu cywilnoprawnym nazywa się w doktrynie prawa pracy potrąceniem właściwym.

Natomiast prawo pracy znacznie bardziej wąsko niż prawo cywilne określa dopuszczalność ustawowego potrącenia właściwego. Tak jest, ponieważ pracodawca może potrącić z wynagrodzenia za pracę tylko określone wierzytelności wobec pracownika.

[srodtytul]Według procedury[/srodtytul]

Z wynagrodzenia za pracę – po odliczeniu składek na ubezpieczenia społeczne oraz zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych – podlegają potrąceniu tylko następujące należności:

- sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych,

- sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne,

- zaliczki pieniężne udzielone pracownikowi,

- kary pieniężne przewidziane w art. 108 k.p.

Tak wynika z art. 87 § 1 k.p. Z wynagrodzenia za pracę odlicza się ponadto, w pełnej wysokości, kwoty wypłacone w poprzednim terminie płatności za okres nieobecności w pracy, za który pracownik nie zachowuje prawa do wynagrodzenia. Stanowi o tym art. 87 § 7 k.p.

Tu uwaga! Należności inne niż wymienione w art. 87 § 1 i 7 k.p. mogą być potrącane z wynagrodzenia pracownika tylko za jego zgodą.

Podwładny musi ją wyrazić na piśmie. Przy czym[b] wyrażenie zgody przez pracownika na dokonanie potrąceń z jego wynagrodzenia bez świadomości wielkości długu i istnienia przesłanki odpowiedzialności jest nieważne. [/b]

Orzekał o tym [b]Sąd Najwyższy w wyroku z 5 maja 2004 r. (I PK 529/2003).[/b]

[srodtytul]Są granice[/srodtytul]

Potrącenia nie mogą być dokonywane w dowolnej wysokości. Ta bowiem jest limitowana. Świadczenia alimentacyjne mogą być potrącane tylko do wysokości trzech piątych wynagrodzenia.

Mówi o tym art. 87 § 3 pkt 1 k.p. Natomiast przy potrąceniach innych należności niż alimentacyjne część wynagrodzenia, która jest wolna od potrąceń, jest określona ułamkowo i kwotowo.

Gdy dokonywana jest egzekucja innych należności niż alimentacyjne lub mają miejsce potrącenia zaliczek udzielonych pracownikowi, wówczas potrącenia nie mogą przekraczać połowy wynagrodzenia. Tak stanowi art. 87 § 3 pkt 2 k.p.

Przy zbiegu egzekucji świadczeń alimentacyjnych z egzekucją innych należności lub potrąceniami zaliczek udzielonych pracownikowi potrącenia nie mogą przekraczać trzech piątych wynagrodzenia.

Z kolei w razie zbiegu egzekucji innych należności niż alimentacyjne z potrąceniami zaliczek udzielonych pracownikowi potrącenia nie mogą przekraczać połowy wynagrodzenia.

Potrącenia kar pieniężnych nie mogą łącznie przewyższać dziesiątej części wynagrodzenia przypadającego pracownikowi do wypłaty po dokonaniu potrąceń z innych tytułów.

Potrąceń należności z wynagrodzenia pracownika w miesiącu, w którym są wypłacane składniki wynagrodzenia za okresy dłuższe niż miesiąc, dokonuje się od łącznej kwoty wynagrodzenia uwzględniającej te składniki wynagrodzenia.

Jest to zgodne z art. 87 § 8 k.p. Miesięczne wynagrodzenie, z którego są dokonywane potrącenia, obejmuje zatem wszystkie kwoty należne pracownikowi w danym miesiącu obrachunkowym.

[srodtytul]Kwota wolna[/srodtytul]

Na tym nie koniec z ograniczeniami w dokonywaniu potrąceń z wynagrodzenia. Kolejnym z nich jest kwota wolna od potrąceń. Jej zadaniem jest zagwarantowanie pracownikowi prawa do pewnego minimum socjalno-bytowego.

[b]Wysokość kwoty wynagrodzenia wolnej od potrąceń zależy od rodzaju należności podlegających potrąceniu [/b](tak też Maria Teresa Romer w „Prawo pracy. Komentarz” Warszawa 2009).

Jeżeli są to sumy egzekwowane na podstawie tytułów wykonawczych, innych niż na pokrycie należności alimentacyjnych – wolna od potrąceń jest kwota odpowiadająca wysokością minimalnemu wynagrodzeniu za pracę. W tym roku minimalna płaca wynosi 1317 zł.

Gdy potrąceniu podlegają zaliczki pieniężne udzielone pracownikowi, to gwarantowana kwota wynagrodzenia wolna od potrąceń wynosi 75 proc. minimalnego wynagrodzenia należnego pracownikowi. Kary pieniężne nakładane zgodnie z art. 108 k.p. podlegają potrąceniu do wysokości 90 proc. wynagrodzenia minimalnego.

[ramka][b]Uwaga [/b]

Potrąceń dokonuje się w kolejności podanej w art. 87 § 1 k.p.

Należność mająca kolejne miejsce w obowiązującej hierarchii podlega zaspokojeniu wówczas, gdy została zaspokojona należność mająca pierwszeństwo.[/ramka]

[ramka][b]Przy niepełnym etacie[/b]

Kwota wolna ulega obniżeniu proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy pracownika. Tak wynika z art. 87[sup]1[/sup] § 1 k.p.

Do obliczenia jej wysokości potrzebne jest ustalenie wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę przysługującego w danym wymiarze czasu pracy.

Od tak uzyskanego wynagrodzenia trzeba jeszcze odliczyć należne składki ubezpieczeniowe oraz podatek dochodowy od osób fizycznych.[/ramka]