Zasadą wynikającą z [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=D3472A3FE7710081D1DE8D72D7E322CC?id=74017]ustawy z 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (DzU z 1996 r. nr 70 poz. 335 ze zm.[/link], dalej ustawa) jest, że każdy pracodawca zatrudniający 1 stycznia danego roku kalendarzowego co najmniej 20 pracowników w przeliczeniu na pełne etaty ma obowiązek tworzenia zakładowego funduszu świadczeń socjalnych (zfśs).

Jednak może uwolnić się całkowicie od tego obowiązku bądź istotnie go zredukować przez wprowadzenie odpowiednich postanowień do układu zbiorowego pracy, a jeżeli nie jest objęty układem, to do regulaminu wynagradzania (art. 3 i 4 ustawy). Mogą to być takie zapisy, jak o rezygnacji z tworzenia zfśs na czas nieokreślony lub określony bądź o ustaleniu innej wysokości odpisu na zfśs od powszechnie obowiązującej (w szczególności w niższym od ustawowego wymiarze).

[srodtytul]Potrzebne uzasadnienie[/srodtytul]

Ograniczenie obciążeń socjalnych powinno zostać poparte wskazaniem okoliczności, które zmusiły pracodawcę do takich działań. Uzasadnieniem może być wszystko to, co wpłynęło negatywnie na jego działalność, chociażby trudna sytuacja na rynkach zbytu, utrata stabilności finansowej zagrażająca redukcją pracowników czy pojawienie się przedsiębiorcy konkurencyjnego narzucające konieczność obniżki cen.

[srodtytul]Bez konsultacji się nie obędzie... [/srodtytul]

Gdy u pracodawcy funkcjonuje organizacja związkowa, na takie postanowienia wymagana jest jej zgoda. Brak uzgodnień uniemożliwi pracodawcy zwolnienie się z ustawowych obowiązków socjalnych wobec załogi. Ale trzeba pamiętać o stanowisku Sądu Najwyższego, który uznał, że związek zawodowy, który nie przekazał firmie w terminie sprawozdania o liczbie członków, traci prawo do uzgadniania odpisu na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych [b](wyrok z 15 grudnia 2008 r., I PK 98/08)[/b].

Zgodnie bowiem z art. 25[sup]1[/sup] ust. 2 [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=DBFE766DCAA43C19FA25FC8548B2C518?id=162202]ustawy z 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (DzU z 2001 r. nr 79, poz 854 ze zm.)[/link]organizacje związkowe muszą w terminie dziesięciu dni po zakończeniu kwartału przedstawić pracodawcy informacje o swojej liczebności.

Jeżeli pracodawca nie otrzymuje tych informacji, może uznać, że związek zawodowy nie ma już ustawowych uprawnień i na tej podstawie przyjąć, że nie musi uzgadniać ze związkami zawodowymi ewentualnych zmian co do wysokości odpisu na fundusz lub jego nietworzenia.

Jeśli w firmie nie działa zakładowa organizacja związkowa, pracodawca uzgadnia zmiany w zfśs z pracownikiem wybranym przez załogę do reprezentowania jej interesów (art. 4 ust. 3 ustawy).

[srodtytul]...i bez zmiany warunków też nie[/srodtytul]

Konsekwencją wprowadzenia rozwiązań mniej korzystnych dla pracowników od regulacji dotychczasowych – zgodnie z art. 241[sup]13[/sup] § 2 [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=1288079C8A806B4039D19A8B496CF333?id=76037]kodeksu pracy [/link]– jest konieczność wypowiedzenia pracownikom dotychczasowych warunków umowy o pracę lub zawarcie z pracownikami porozumień zmieniających. Należy przy tym wskazać, że do wypowiedzenia dotychczasowych warunków umowy o pracę nie mają zastosowania przepisy ograniczające dopuszczalność wypowiadania warunków takiej umowy.

[srodtytul]Sprzedaż środków trwałych[/srodtytul]

Środki funduszu zwiększa się m.in. o przychody z tytułu sprzedaży, dzierżawy i likwidacji środków trwałych służących działalności socjalnej, w części nieprzeznaczonej na utrzymanie lub odtworzenie zakładowych obiektów socjalnych. Wobec tego kwota uzyskana z ich sprzedaży zasila zfśs. Jednak jeżeli sprzedaż ta nastąpi w okresie, w którym pracodawca nie tworzy już funduszu (tzn. po wejściu w życie postanowień o rezygnacji z tworzenia funduszu), wówczas art. 7 ust. 1 pkt 7 ustawy nie będzie miał zastosowania, a uzyskane ze sprzedaży środki przysługiwać będą w całości pracodawcy, który będzie mógł swobodnie nimi dysponować.

[ramka][b]Nie ma swobody w dysponowaniu[/b]

Wydatkowanie środków zfśs jako funduszu specjalnego podlega rygorom ustawowym. Pracodawca nie może nimi dowolnie dysponować, przeznaczając je na inne cele niż socjalne, np. na prowadzenie działalności operacyjnej. Zatem przed wprowadzeniem w życie regulacji o rezygnacji z tworzenia funduszu i zamknięciem jego rachunku środki znajdujące się na tym rachunku powinny być wydane na działalność socjalną, tak jak dotychczas.[/ramka]

[i]Autorka jest radcą prawnym, wspólnikiem Kancelarii Radców Prawnych Sobczak – Połczyńska-Łagoda[/i]