Pożyczka z zakładowego funduszu to nie usługa

Tak wynika z wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z 2 września 2008 r. (I FSK 1076/ 07).

Być może zmieni on praktykę większości urzędów, które przyjmowały, że udzielanie pożyczek z funduszu jest usługą zwolnioną z VAT, wykazywaną w deklaracji i dokumentowaną – na życzenie pracownika – fakturą. Większości, gdyż można znaleźć też interpretacje, z których wynika, że ta czynność nie podlega pod VAT.

Sprawa rozpatrywana przez NSA była dość typowa: spółka pożyczała pracownikom pieniądze z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych na cele mieszkaniowe i pobierała 1-proc. odsetki. Jej zdaniem te czynności nie podlegają opodatkowaniu, gdyż nie są działalnością gospodarczą. Urząd skarbowy uznał jednak, że udzielanie pożyczek mieści się w zakresie pojęcia odpłatnego świadczenia usług. Podlega więc pod VAT, ale jednocześnie jest z tego podatku zwolnione jako usługa pośrednictwa finansowego wymieniona w pozycji 3 załącznika nr 4 do ustawy o VAT. Tak też uważała izba skarbowa. Powołała się na art. 2 pkt 1 ustawy o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych, który mówi, że działalnością socjalną są usługi świadczone przez pracodawców, m.in. udzielanie pomocy na cele mieszkaniowe. Zdaniem izby z tego przepisu wyraźnie wynika, że pracodawca świadczy usługę, a pobieranie odsetek wskazuje na jej odpłatność.

Nie zgodził się z tym ani WSA, ani NSA, do którego skargę złożyły organy podatkowe. Zdaniem sądu pracodawca jedynie administruje funduszem, co nie jest formą działalności gospodarczej. Nie ma pełnej swobody w dysponowaniu środkami funduszu, wykonuje tylko obowiązki, które nakładają na niego przepisy. Tak więc te czynności nie mieszczą się w ramach prowadzonej przez spółkę działalności.

Wyrok NSA wiąże tylko w danej sprawie, ale być może wpłynie na stanowisko organów podatkowych, które w większości twierdziły, że udzielanie pożyczek z funduszu jest usługą. Przykładowo, jak czytamy w interpretacji Izby Skarbowej w Katowicach z 20 marca 2008 r. (IBPP2/443-4/08/WN/KAN-3299/ 12/07/KAN-2815/03/ 08): „na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych składają się pieniądze pracowników, niemniej jednak pracodawca obracający tymi pieniędzmi i pobierający odsetki od udzielonych pożyczek staje się podmiotem świadczącym usługi udzielania pożyczek. W świetle powyższego usługę tę należy rozpoznać jako odpłatne świadczenie usług, mieszczące się w katalogu czynności opodatkowanych (...) obrót z tytułu wykonywanych czynności winien być udokumentowany fakturą VAT (na zasadach ogólnych z uwzględnieniem art. 106 ust. 4 ustawy) oraz uwzględniony w ewidencji dostaw i wykazany w deklaracji VAT-7 jako sprzedaż zwolniona”.

Podobnie uważa Izba Skarbowa w Warszawie. W interpretacji z 22 stycznia 2008 r. (IPPP1-443-595/07-2/JB) stwierdziła m.in.: „w przypadku zawarcia umowy pożyczki podlegającej oprocentowaniu, obrotem na podstawie art. 29 ust. 1 ustawy o VAT jest kwota należna z tytułu sprzedaży usług finansowych pomniejszona o kwotę należnego podatku, tj. kwota należnych pożyczkodawcy odsetek. (...) obroty uzyskane z tytułu odsetek od pożyczek udzielanych w ramach zakładowego funduszu świadczeń socjalnych będą miały wpływ na ustalenie proporcji, o której mowa w art. 90 ustawy o VAT”.

Wśród przedstawicieli fiskusa można jednak też spotkać odmienne poglądy, czego przykładem jest interpretacja Izby Skarbowej w Poznaniu z 6 lipca 2005 r. (PP-A/406-79/05/MN), w której podkreślono: „udzielanie pożyczek i pobór z tego tytułu odsetek – dokonywane w ramach zakładowego funduszu świadczeń socjalnych nie podlegają przepisom ustawy o VAT”.

O zasadach finansowania działalności socjalnej mówi ustawa z 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (tekst jedn. DzU z 1996 r. nr 70, poz. 335 ze zm.). Zgodnie z art. 2 pkt 1 ustawy działalność socjalna to usługi świadczone przez pracodawców na rzecz różnych form wypoczynku, działalności kulturalno-oświatowej, sportowo-rekreacyjnej, udzielanie pomocy materialnej rzeczowej lub finansowej, a także zwrotnej lub bezzwrotnej pomocy na cele mieszkaniowe na warunkach określonych umową. Wpływy z oprocentowania pożyczek udzielonych na cele mieszkaniowe zwiększają środki zakładowego funduszu świadczeń socjalnych (art. 7 ust. 1 pkt 5), którymi administruje pracodawca (art. 10). Zasady i warunki korzystania z funduszu oraz gospodarowania jego środkami pracodawca określa w regulaminie ustalanym razem z przedstawicielami pracowników (art. 8 ust. 2).

Kluczowe pytanie, na które musimy sobie odpowiedzieć przed złożeniem pierwszej deklaracji, to czy wykonując daną czynność, działamy w charakterze podatnika VAT? Tak nie będzie w przypadku udzielania pożyczek z funduszu, pracodawca administruje bowiem tylko jego środkami. Te czynności trzeba oddzielić od podstawowej działalności firmy, na co wskazuje także wyodrębnienie funduszu zarówno finansowe, księgowe, jak i prawne. Pracodawca nie jest więc podatnikiem VAT z tego powodu, że wykonuje działalność socjalną zgodnie z przepisami o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych. Nie musi wobec tego wykazywać tej usługi w deklaracji VAT, odsetki nie są też obrotem, nie wpłyną więc na współczynnik sprzedaży przy liczeniu proporcji podatku naliczonego do odliczenia.