- Pracownik jest zatrudniony w spółce od dwóch lat. Otrzymuje 3000 zł pensji w stałej stawce miesięcznej. Potrącam z niej jego długi alimentacyjne. Firma wypłaca wynagrodzenia - zgodnie z regulaminem pracy - do 10 dnia następnego miesiąca, zawsze 2 lub 3 dnia następnego miesiąca. Z końcem sierpnia rozwiąże się jego umowa w związku z przejściem na emeryturę i z tego tytułu dostanie odprawę w wysokości 3000 zł. Od 6 sierpnia do końca miesiąca jest na zwolnieniu lekarskim, a za ten okres przysługuje mu wynagrodzenie chorobowe. Od czego potrącić alimenty? Czy wolno w tej sytuacji zabrać 3/5 zsumowanych kwot, nawet gdyby zatrudnionemu zostało mniej niż płaca minimalna? - pyta czytelnik DOBREJ FIRMY.

Sąd Najwyższy potwierdził 17 lutego 2004 r., że odprawa podlega ochronie przed potrąceniami jak wynagrodzenie za pracę (I PK 217/03). Trzeba ją zatem doliczyć do pensji pracownika. Ale uwaga! Pracodawca zanim dokona potrąceń, musi obliczyć odrębnie wynagrodzenie za przepracowaną część miesiąca (tzw. częściowe) oraz wynagrodzenie chorobowe.

Należności alimentacyjne to potrącenia przymusowe. Pracodawca może je potrącić bez zgody zatrudnionego - dłużnika, a nawet wbrew jego woli, po odliczeniu składek na ubezpieczenie społeczne oraz zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych. Obowiązuje go jednak kwota wolna od potrąceń, ale nie w tej sytuacji.

W razie egzekucji świadczeń alimentacyjnych kodeks pracy nie przewiduje bowiem kwoty wolnej od potrąceń. Z wynagrodzenia pracownika wolno więc ująć z tytułu alimentów do 3/5 jego wartości, nawet jeśli zostanie mu w końcu mniej niż płaca minimalna.

Jeżeli potrącenie alimentacyjne rzeczywiście uszczupla domowy budżet dłużnika, to pozostaje mu porozumieć się z wierzycielem. Może też złożyć wniosek o zmianę orzeczenia lub umowy dotyczącej obowiązku alimentacyjnego (art. 138 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego). Sąd bierze pod uwagę potrzeby uprawnionego oraz jego możliwości zarobkowe i majątkowe.

Uwaga! Firma popełni wykroczenie przeciwko prawom pracownika, gdy potrącenie świadczenia alimentacyjnego przekroczy 3/5 pensji zatrudnionego.

Zatrudniony pracował przez pierwsze dni sierpnia.

- Skoro otrzymuje stałą stawkę miesięczną, a przez resztę miesiąca chorował, stałą stawkę dzielimy przez 30. Wynika tak z § 11 pkt 1 rozporządzenia ministra pracy i polityki społecznej z 29 maja 1996 r. w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia stanowiącego podstawę obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków wyrównawczych do wynagrodzenia oraz innych należności przewidzianych w kodeksie pracy (DzU nr 62, poz. 289 ze zm.). 3000 zł : 30 = 100 zł

- Otrzymaną kwotę mnożymy przez liczbę dni wskazanych w zaświadczeniu lekarskim o czasowej niezdolności pracownika do pracy z powodu choroby. 100 zł x 26 dni = 2600 zł

- Wynik odejmujemy od wynagrodzenia za cały miesiąc. 3000 zł - 2600 zł = 400 zł - tyle się należy za dni przepracowane w sierpniu

Uwaga! Czytelnik nie musiałby dokonywać tych obliczeń, gdyby zatrudniony chorował przez cały miesiąc. Wtedy bowiem przysługiwałoby mu wynagrodzenie chorobowe, zasiłek chorobowy albo jedno i drugie.

Czytelnik musi jeszcze obliczyć wynagrodzenie pracownika za czas niezdolności do pracy - art. 92 § 1 pkt 1 k.p. Zasadniczo ustalamy je od przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia, jakie pracownik dostał od danego pracodawcy za 12 miesięcy poprzedzających miesiąc choroby. Zakładamy, że w ciągu tych 12 miesięcy nie opuścił żadnego dnia pracy, a jego przychody nie przekroczyły do sierpnia górnej rocznej podstawy wymiaru składek emerytalnych i rentowych (tzw. limitu 30-krotności, który w bieżącym roku wynosi 78 480 zł). Oszacowana na podstawie tych założeń podstawa wymiaru (PW) wynagrodzenia chorobowego pracownika wyniosła więc 2453,70 zł > patrz tabelka A. Skąd te rachunki? 29444,40 zł : 12 miesięcy = 2453,70 zł

Kwotę należnego świadczenia liczymy następująco:

- dzielimy PW przez 30 dni 2453,70 zł : 30 dni = 81,79 zł

- wynik mnożymy przez dni, na jakie opiewa zaświadczenie lekarskie 81,79 zł x 26 dni = 2126,54 zł

- otrzymaną kwotę mnożymy przez stopę procentową świadczenia chorobowego 2126,54 zł x 80 proc. = 1701,23 zł - tyle wynagrodzenia chorobowego przysługuje zatrudnionemu za 26 dni choroby w sierpniu

Firma potrąca odpowiednio ze świadczeń należnych zatrudnionemu za sierpień:

- z wynagrodzenia częściowego - składki i podatek,

- z wynagrodzenia chorobowego - tylko zaliczkę na podatek, gdyż nie podlega składkom na ubezpieczenia społeczne,

- z odprawy - też tylko zaliczkę na podatek, gdyż nie podlega składkom na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne.

Rachunki podstawy potrąceń alimentacyjnych wyglądają zatem następująco:

- składki - w tej sytuacji liczymy je wyłącznie od wynagrodzenia częściowego 400 zł x 15,71 proc. = 62,84 zł

- zaliczka na podatek dochodowy - zakładamy, że pracownikowi przysługują koszty podstawowe 108,50 zł, a jego przychody mieszczą się jeszcze w pierwszym progu skali podatkowej i że złożył PIT-2400 zł + 1701,23 zł + 3000 zł = 5101,23 zł - kwota brutto 5101,23 zł - 108,50 zł - 62,84 zł = 4929,89 zł, po zaokrągleniu 4930 zł - podstawa opodatkowania (4930 zł x 19 proc.) - 47,71 zł = 888,99 zł*

- podstawa potrąceń alimentacyjnych 5101,23 zł - 62,84 zł - 888,99 zł = 4149,40 zł

4149,40 zł x 3/5 = 2489,64 zł - tyle potrącamy na alimenty

4149,40 zł - 2489,64 zł = 1659,76 zł

* W zaliczce podatkowej mieści się też składka zdrowotna

- sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych,

- sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne,

- zaliczki udzielone pracownikowi,

- kary pieniężne przewidziane w art. 108 k.p.

Należności te wolno potrącić z wynagrodzenia bez zgody pracownika, a nawet wbrew jego woli. Niektóre z nich pracodawca może ująć bez tytułu wykonawczego (zaliczki, kary pieniężne).

Dotyczy to również odliczania nadpłat (kwot wypłaconych w poprzednim terminie płatności za okres nieobecności w pracy, za który pracownik nie zachowuje prawa do wynagrodzenia - art. 87 § 7 k.p.).