Zasady opodatkowania dziedziczenia i darowizny akcji posiadanych przez rezydentów niemieckich w polskich spółkach

Niemiecki Federalny Trybunał Konstytucyjny wydał 17 grudnia 2014 r. wyrok, którego konsekwencje mogą odczuć przedsiębiorcy w Polsce. Rozstrzygnięcie może mieć wpływ na zasady opodatkowania dziedziczenia i darowizny udziałów bądź akcji posiadanych przez rezydentów niemieckich w polskich spółkach kapitałowych.

Zagadnienie prawne będące przedmiotem wyroku powstało w związku z istnieniem na terenie Niemiec zwolnień i przywilejów podatkowych obejmujących dziedziczenie i spadkobranie udziałów bądź akcji przedsiębiorstw rodzinnych. W myśl dotychczasowych przepisów w przypadku spełnienia pewnych kryteriów, m.in. kontynuowania działalności przez przedsiębiorstwo w okresie od pięciu do siedmiu lat, darowizna bądź spadkobranie obejmujące udziały lub akcje tego przedsiębiorstwa mogły zostać zwolnione z opodatkowania. Pozostałe składniki majątkowe nie były objęte preferencyjnymi regulacjami. Stan ten doprowadził do zakwestionowania przepisów przewidujących ulgi do niemieckiego TK. W konsekwencji uznał on, iż niemiecka ustawa o podatku od spadków i darowizn jest niekonstytucyjna w zakresie, w jakim przewidywała zupełne zwolnienie od podatku na wypadek dziedziczenia bądź darowania udziałów lub akcji przedsiębiorstw rodzinnych.

Dotychczasowa regulacja będzie obowiązywać do 30 czerwca 2016 r., jednak nie w każdym przypadku spadkobiercy bądź strony umowy darowizny mogą być pewne, że będzie podlegała obecnym preferencyjnym przepisom.

Transfer udziałów

W Niemczech duży majątek skoncentrowany jest w rodzinnych firmach. Ich udziały i akcje przechodzą z pokolenia na pokolenie. Ułatwienia związane z prowadzeniem działalności w Polsce po przystąpieniu do UE spowodowały, że na naszym rynku powstało wiele spółek z niemieckim kapitałem. Często są to spółki córki niemieckich przedsiębiorstw rodzinnych. Utworzone na podstawie krajowych przepisów polskie podmioty z niemieckim kapitałem podlegają przepisom polskim, jednak na kwestie majątkowe udziałowców i akcjonariuszy tych podmiotów wpływ mają umowy międzynarodowe oraz zagraniczne regulacje.

Popularną metodą transferu udziałów bądź akcji jest ich sprzedaż, jednak w rodzinnych firmach rzadko do tego dochodzi. Częściej spotkać się można z ich darowizną lub dziedziczeniem. Taka forma ich przeniesienia lepiej odzwierciedla rodzinny charakter firmy i dodatkowo na gruncie polskiego prawa jest korzystniejsza podatkowo. W przypadku gdy udziały lub akcje w spółkach przekazywane są w drodze darowizny bądź dziedziczenia rezydentowi zagranicznemu, należy ustalić podstawę i zakres obowiązku podatkowego związanego z przejściem własności praw majątkowych.

Polski podatek

Zgodnie z polską ustawą o podatku od spadków i darowizn podatkowi podlega nabycie przez osoby fizyczne tytułem m.in. dziedziczenia i darowizny własności rzeczy znajdujących się na terytorium RP lub praw majątkowych wykonywanych na terytorium RP. Powszechnie przyjmuje się, że do praw majątkowych objętych regulacją zaliczane są udziały bądź akcje polskich spółek kapitałowych. Podstawą opodatkowania w przypadku nabycia udziałów w formie darowizny jest wartość rynkowa udziałów z dnia powstania obowiązku podatkowego. Wysokość podatku od spadków i darowizn ustala się w zależności od grupy podatkowej, do której zaliczony jest nabywca. Zaliczenie do jednej z trzech grup podatkowych następuje według osobistego stosunku obdarowanego do darczyńcy. Ustawa przewiduje również nieograniczone kwotowo zwolnienia dla najbliższej rodziny (tj. małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwa, ojczyma i macochy), jeżeli:

1) zgłoszą nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego w terminie sześciu miesięcy od dnia powstania obowiązku podatkowego lub od dnia uprawomocnienia się orzeczenia sądu stwierdzającego nabycie spadku oraz

2) udokumentują otrzymanie środków pieniężnych dowodem przekazania na rachunek płatniczy nabywcy, na jego rachunek, inny niż płatniczy, w banku lub spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej lub przekazem pocztowym.

W przypadku darowizny w formie aktu notarialnego obdarowany zostaje zwolniony z obowiązku zgłoszenia darowizny do urzędu skarbowego (jako warunku zastosowania całkowitego zwolnienia podatkowego), jednak nie od zrealizowania drugiej z przesłanek, jaką jest udokumentowanie otrzymania pieniędzy np. na rachunek bankowy.

Dlaczego niemieckie opodatkowanie może mieć zastosowanie?

Nabycie udziałów lub akcji od najbliższej rodziny w polskich spółkach (nawet z niemieckim kapitałem) nie będzie podlegało polskiemu podatkowi od spadków i darowizn, o ile spełnione zostaną warunki z art. 4a ustawy o podatku od spadków i darowizn. Nie oznacza to, że obowiązek zapłaty tego rodzaju podatku w przypadku darowizny lub dziedziczenia udziałów czy też akcji przez niemieckiego rezydenta nie powstanie na gruncie innych regulacji prawnych.

Umowa między RP a RFN w sprawie unikania podwójnego opodatkowania w zakresie podatków od dochodu i od majątku nie dotyczy podatków od spadków i darowizn. Tym samym fakt, że spadkobranie bądź darowizna zwolniona będzie z polskiego podatku od spadków i darowizn, o których mowa wyżej, nie będzie przesądzał o istnieniu podobnego zwolnienia na terytorium Niemiec.

Zgodnie z § 2 ust. 1 niemieckiej ustawy o podatku od spadków i darowizn obowiązek podatkowy powstaje, gdy spadkodawca w chwili swojej śmierci, darczyńca w chwili wykonania darowizny lub nabywca (spadkobierca lub obdarowany) w myśl przepisów uznawany jest za „krajowca". W szczególności jest tak, gdy osoba fizyczna ma miejsce zamieszkania bądź zwyczajowe miejsce pobytu w Niemczech albo ma niemieckie obywatelstwo. Odmiennie od regulacji polskiej bez znaczenia jest miejsce położenia majątku będącego przedmiotem darowizny lub dziedziczenia.

Wobec tego darowizna lub dziedziczenie udziałów czy też akcji posiadanych przez niemieckich rezydentów w polskich spółkach kapitałowych, w tym w przedsiębiorstwach rodzinnych, mimo że będzie mogła zostać zwolniona z polskiego podatku na podstawie art. 4a ustawy o podatku od spadków i darowizn, będzie podlegała odpowiednim przepisom niemieckiej ustawy. W tym zakresie kluczowe dla podatników jest istnienie preferencyjnych przepisów niemieckiej ustawy dotyczących zwolnień w przypadku dziedziczenia lub darowizny udziałów bądź akcji przedsiębiorstw rodzinnych, które zostały uznane przez TK za niekonstytucyjne.

Czy warto się śpieszyć

Prawnicy z zadowoleniem przyjęli decyzję o pozostawieniu obecnej regulacji do czerwca 2016 r. Nie oznacza to jednak, że w każdym przypadku transakcje darowizny będą na dotychczasowych zasadach zwolnione z opodatkowania podatkiem od spadków i darowizn. Trybunał orzekł bowiem, że jeśli niemieckie organy skarbowe dopatrzą się „przesadnego nadużycia" w transakcjach dotyczących udziałów bądź akcji przedsiębiorstw rodzinnych pomiędzy 17 grudnia 2014 r. a wejściem w życie nowej regulacji, dopuszczalne będzie nałożenie podatku.

Każda analiza podatkowa dotycząca tego typu transakcji powinna być rozważna, gdyż brak ustawowej definicji „przesadnego nadużycia". Nie wiadomo, jaką interpretację tego pojęcia przyjmą niemieckie organy i sądy. Niemieccy prawnicy podkreślają, że warto już teraz zaplanować transfer udziałów bądź akcji w firmach rodzinnych, tak aby nie narazić się na zarzut ucieczki przed podatkiem tuż przed zmianą regulacji.

Autorka jest radcą prawnym, Kancelaria Prawna Schampera, Dubis, Zając i Wspólnicy sp.k.