Gdy przedsiębiorca wskaże na piśmie, że zakłócają w sposób istotny działalność gospodarczą, konieczność ich podjęcia powinna być uzasadniona w protokole kontroli.
Kontrolerzy powinni przeprowadzać czynności związane z kontrolą w obecności podatnika lub osób mających prawo do jego reprezentowania.
Nie ma wymogu przeprowadzania czynności kontrolnych w obecności kontrolowanego podatnika, gdy:
- ratyfikowane umowy międzynarodowe stanowią inaczej;
- przeprowadzenie kontroli jest niezbędne dla przeciwdziałania popełnieniu przestępstwa lub wykroczenia, przeciwdziałania popełnieniu przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego lub zabezpieczenia dowodów jego popełnienia;
- kontrola jest prowadzona w toku postępowania prowadzonego na podstawie przepisów ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów;
- przeprowadzenie kontroli jest uzasadnione bezpośrednim zagrożeniem życia, zdrowia lub środowiska naturalnego.
Podatnik może też zrezygnować z prawa do uczestniczenia w czynnościach kontrolnych. Oświadczenie w tej sprawie składane jest na piśmie. W razie odmowy złożenia oświadczenia kontrolujący dokonuje odpowiedniej adnotacji, dołączając ją do protokołu.
[srodtytul]Skutki nieobecności[/srodtytul]
Każdy organ kontrolny ma obecnie roczny limit czasu kontroli. Do tego limitu nie wlicza się czasu nieobecności kontrolowanego przedsiębiorcy lub osoby przez niego upoważnionej, jeżeli stanowi to przeszkodę w przeprowadzeniu czynności kontrolnych. Oznacza to, że nieobecność podatnika lub osób go reprezentujących wydłuża kontrolę dopuszczalną w ramach rocznych limitów kontroli.
W razie nieobecności kontrolowanego lub osoby przez niego upoważnionej albo niewywiązywania się przez kontrolowanego z obowiązku wskazania osoby upoważnionej do reprezentowania go w trakcie kontroli czynności kontrolne mogą być wykonywane w obecności innego pracownika kontrolowanego, który może być uznany za osobę, o której mowa w art. 97 [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=86F27ADE2102E1D67842E76D535F1BD1?id=70928]kodeksu cywilnego[/link] (>czytaj artykuł [link=http://www.rp.pl/artykul/386483,386475_Kontroler_musi_okazac_upowaznienie_i_legitymacje.html]"Okazanie upoważnienia i legitymacji”[/link]).
Czynności kontrolne mogą być też przeprowadzone w obecności przywołanego świadka, którym powinien być funkcjonariusz publiczny, niebędący jednak pracownikiem organu przeprowadzającego kontrolę.
[srodtytul]Nie tylko w siedzibie firmy[/srodtytul]
Kontrolę przeprowadza się w siedzibie kontrolowanego lub w miejscu wykonywania działalności gospodarczej. Miejscem kontroli może być też inne niż siedziba miejsce przechowywania dokumentacji. Jeżeli księgi podatkowe są prowadzone lub przechowywane poza siedzibą kontrolowanego, kontrolowany na żądanie kontrolującego obowiązany jest zapewnić dostęp do ksiąg w swojej siedzibie albo w miejscu ich prowadzenia lub przechowywania, jeżeli udostępnienie ich w siedzibie może w znacznym stopniu utrudnić prowadzenie przez kontrolowanego bieżącej działalności.
Kontrola lub poszczególne czynności kontrolne mogą być przeprowadzane również w siedzibie organu kontroli. Jednak muszą być spełnione dwa warunki. Pierwszym jest zgoda kontrolowanego, drugim wykazanie, że usprawni to prowadzenie kontroli.
[link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=582ECDA0581859658EA2BD1E83B507D8?n=1&id=176376&wid=328885]Ordynacja podatkowa[/link] zezwala na przeniesienie czynności kontrolnych do siedziby organu podatkowego, gdy kontrolowany zrezygnował z uczestniczenia w czynnościach kontrolnych.
Kontrolę przeprowadza się w godzinach pracy lub w czasie faktycznego jej wykonywania. W przypadku skrócenia w toku kontroli czasu prowadzenia działalności czynności kontrolne mogą być prowadzone przez osiem godzin dziennie. Ordynacja podatkowa dopuszcza stosowanie tych zasad kontroli również w sytuacji, gdy kontrolowany podatnik prowadzi działalność w lokalu mieszkalnym.
[srodtytul]Z wyprzedzeniem[/srodtytul]
Czynności kontrolne mogą być przeprowadzone bardzo szybko. Mimo to niektóre czynności muszą być przez kontrolerów zapowiedziane z odpowiednim wyprzedzeniem. Kontrolowanego lub osoby go reprezentujące zawiadamia się o miejscu i terminie przeprowadzenia dowodu z zeznań świadków i opinii biegłych przynajmniej na trzy dni przed terminem ich przeprowadzenia, a dowodu z oględzin nie później niż bezpośrednio przed podjęciem tych czynności. Przy czym zawiadomienie nie jest konieczne, gdy kontrolowany lub osoby go reprezentujące są nieobecne. Nieobecność w czasie kontroli nie oznacza jednak automatycznie zwolnienia kontrolerów z obowiązku zawiadomienia. Okoliczności sprawy muszą dodatkowo uzasadniać natychmiastowe przeprowadzenie dowodu.
[ramka][b]Odmowa wyjawienia majątku [/b]
W czasie kontroli kontrolerzy mogą zażądać złożenia oświadczenia o stanie majątkowym na określony dzień. Oświadczenie to składane jest pod rygorem odpowiedzialności karnej za fałszywe zeznania. Kontrolujący, zwracając się o złożenie oświadczenia, musi uprzedzić kontrolowanego o tej odpowiedzialności.
Żądanie złożenia takiego oświadczenia jest dopuszczalne, gdy zachodzi uzasadnione przypuszczenie, że kontrolowany nie ujawnił wszystkich obrotów lub przychodów mających znaczenie dla określenia lub ustalenia wysokości zobowiązania podatkowego.
[b]Uwaga![/b]
Oświadczenie składa wyłącznie osoba fizyczna prowadząca jednoosobowo działalność gospodarczą lub będący osobą fizyczną wspólnik kontrolowanej spółki cywilnej, jawnej, partnerskiej, komandytowej, komandytowo-akcyjnej. Odmowa wyjawienia majątku nie jest zagrożona karą porządkową.[/ramka]
[srodtytul]UPRAWNIENIA I OBOWIĄZKI[/srodtytul]
[b]Kontrolujący mają wiele uprawnień dotyczących zdobywania informacji i ich weryfikacji. Zawsze jednak kierunek ich działań musi wynikać z upoważnienia do przeprowadzenia kontroli [/b]
Katalog dopuszczalnych działań, jakie mogą podjąć kontrolerzy, znajdziemy w art. 286 § 1 ordynacji podatkowej.
Są oni w szczególności uprawnieni do:
- wstępu na grunt oraz do budynków, lokali lub innych pomieszczeń kontrolowanego,
- żądania okazania majątku podlegającego kontroli oraz do dokonania jego oględzin,
- żądania udostępniania akt, ksiąg i wszelkiego rodzaju dokumentów związanych z przedmiotem kontroli oraz do sporządzania z nich odpisów, kopii, wyciągów, notatek, wydruków i udokumentowanego pobierania danych w formie elektronicznej,
- zbierania innych niezbędnych materiałów w zakresie objętym kontrolą,
- zabezpieczania zebranych dowodów,
- legitymowania osób w celu ustalenia ich tożsamości, jeżeli jest to niezbędne na potrzeby kontroli,
- żądania przeprowadzenia spisu z natury,
- przesłuchiwania np. świadków, kontrolowanego, osób upoważnionych do reprezentowania kontrolowanego lub prowadzenia jego spraw, pracowników oraz osób współdziałających z kontrolowanym,
- zasięgania opinii biegłych.
Trzeba podkreślić, że art. 286 ordynacji podatkowej zawiera przykładowe wyliczenie uprawnień kontrolerów. Nie jest to więc katalog zamknięty. Nie można odmówić kontrolerom prawa do podejmowania innych działań niż wymienione, jeżeli wynikają one z zakresu upoważnienia, są związane z kontrolą i nie naruszają przepisów.
[srodtytul]Wydanie próbek towarów...[/srodtytul]
Kontrolujący może też zażądać wydania za pokwitowaniem próbek towarów (na czas trwania kontroli). Na podstawie art. 83a ustawy o swobodzie organ kontroli może, po pisemnym zawiadomieniu przedsiębiorcy, przerwać kontrolę na czas niezbędny do przeprowadzenia badań próbki produktu lub próbki kontrolnej, jeżeli jedyną czynnością kontrolną po otrzymaniu wyniku badania próbki będzie sporządzenie protokołu kontroli. Przerwa nie jest przeszkodą do przeprowadzenia w czasie jej trwania kontroli przez inny organ kontroli.
W tym wypadku czasu przerwy nie wlicza się do rocznego limitu czasu kontroli. Będzie tak jednak tylko wtedy, gdy podczas przerwy przedsiębiorca miał możliwość wykonywania działalności gospodarczej oraz miał nieograniczony dostęp do prowadzonej przez siebie dokumentacji i posiadanych rzeczy, z wyjątkiem zabezpieczonej w celu kontroli próbki.
[srodtytul]...i dokumentów[/srodtytul]
Kontrolujący może też zażądać nie udostępnienia, ale wydania akt, ksiąg i dokumentów związanych z przedmiotem kontroli. Tak jak w przypadku próbek jest to wydanie na czas trwania kontroli i za pokwitowaniem. Takie żądanie może zgłosić:
- w razie powzięcia uzasadnionego podejrzenia, że dokumenty te są nierzetelne lub
- gdy podatnik nie zapewnia kontrolującym warunków umożliwiających wykonywanie czynności kontrolnych związanych z badaniem tej dokumentacji (przykładowo nie udostępnia kontrolującym oddzielnego pomieszczenia i miejsca do przechowywania dokumentów).
W razie udostępnienia lub wydania dokumentów podatnik ma gwarancje prawne, że zapoznawanie się przez kontrolerów z aktami postępowań przygotowawczych i sądowych, aktami spraw sądowych, a także dokumentami zawierającymi informacje stanowiące tajemnicę państwową, służbową lub zawodową oraz sporządzanie z nich odpisów i notatek następować będzie z zachowaniem właściwych przepisów.
[srodtytul]Wezwanie policji[/srodtytul]
Kontrolujący może w razie uzasadnionej potrzeby wezwać policję, straż graniczną lub miejską. Takie wezwanie nie musi być pisemne. W pilnych przypadkach może to zrobić ustnie. Warunkiem jest natrafienie na opór uniemożliwiający lub utrudniający przeprowadzenie czynności kontrolnych. Kontrolerzy mogą się też zwrócić z prośbą o asystę, gdy zachodzi uzasadnione przypuszczenie, że na taki opór natrafią. Służby wezwane przez kontrolerów nie mogą odmówić udzielenia pomocy lub asysty.
[srodtytul]Wyjaśnienia w wyznaczonym terminie[/srodtytul]
Kontrolowany ma obowiązek w wyznaczonym terminie udzielać wszelkich wyjaśnień dotyczących przedmiotu kontroli, dostarczać kontrolującemu żądane dokumenty oraz zapewnić mu warunki do pracy (w tym – jak już wspomniałem – w miarę możliwości udostępnić oddzielne pomieszczenie i miejsce do przechowywania dokumentów). Także osoby upoważnione do reprezentowania kontrolowanego lub prowadzenia jego spraw, pracownicy oraz osoby współdziałające z kontrolowanym są obowiązani udzielić wyjaśnień dotyczących przedmiotu kontroli, w zakresie wynikającym z wykonywanych czynności lub zadań.
[srodtytul]Prawo wstępu[/srodtytul]
Kontrolujący są uprawnieni do wstępu na teren kontrolowanej jednostki i poruszania się po nim na podstawie legitymacji służbowej. Nie muszą uzyskiwać przepustki. Nie podlegają rewizji osobistej, nawet gdy jest ona dopuszczalna według regulaminu kontrolowanej firmy. Podlegają natomiast przepisom o bezpieczeństwie i higienie pracy obowiązującym w firmie.
[ramka][b]Kara za utrudnianie[/b]
Do kontroli stosuje się art. 262 § 1 ordynacji podatkowej.
Przepis ten pozwala nałożyć karę porządkową na osoby, które mimo prawidłowego wezwania ze strony kontrolerów:
- nie stawiły się osobiście bez uzasadnionej przyczyny, mimo że były do tego zobowiązane, lub
- bezzasadnie odmówiły złożenia wyjaśnień, zeznań, wydania opinii, okazania przedmiotu oględzin lub udziału w innej czynności, lub
- bez zezwolenia tego organu opuściły miejsce przeprowadzenia czynności przed jej zakończeniem.
Maksymalna wysokość kary porządkowej wynosi w 2009 r. i w 2010 r. 2600 zł.[/ramka]
[ramka][b]Kto za to wszystko płaci[/b]
Obszerny katalog czynności, które ma prawo w ramach kontroli przeprowadzić fiskus, od lat prowokuje pytanie podatników: kto za to płaci? Art. 287 ordynacji podatkowej reguluje tę kwestię. Kontrolowany ma obowiązek np. umożliwić nieodpłatnie filmowanie, fotografowanie, dokonywanie nagrań dźwiękowych oraz utrwalanie stanu faktycznego za pomocą innych nośników informacji.
Obowiązek taki powstaje, jeżeli film, fotografia, nagranie lub informacja zapisana na innym nośniku może stanowić dowód lub przyczynić się do utrwalenia dowodu w sprawie będącej przedmiotem kontroli. Podatnik jest też zobowiązany przedstawić – na żądanie kontrolującego – tłumaczenie na język polski
sporządzonej w języku obcym dokumentacji dotyczącej spraw będących przedmiotem kontroli. Tłumaczenie sporządza na swój koszt i może to być duży wydatek.
Nie jest natomiast prawdą, że kontrolowany jest zobowiązany do wynajęcia na swój koszt osobnego pomieszczenia dla kontrolerów np. w biurowcu, gdzie znajduje się siedziba firmy. Kontrolowany ma w miarę możliwości udostępnić oddzielne pomieszczenie i miejsce do przechowywania dokumentów. Ale nie jest to jego bezwzględny obowiązek.
Niezapewnienie tych warunków daje jednak kontrolującym prawo do zażądania wydania interesujących ich dokumentów i przeprowadzenia analizy poza siedzibą firmy.[/ramka]
[srodtytul]OGLĘDZINY MIESZKANIA ZA ZGODĄ PRZEDSIĘBIORCY[/srodtytul]
[b]W celu dokonania oględzin kontrolerzy mają też prawo wstępu do nieruchomości mieszkalnych wykorzystywanych przez firmę. Regułą jest jednak to, że muszą uzyskać zgodę kontrolowanego[/b]
Na podstawie art. 288 § 1 ordynacji podatkowej kontrolujący ma prawo wstępu na teren, do budynku lub lokalu mieszkalnego kontrolowanego w celu dokonania oględzin. Takie oględziny są możliwe wtedy, gdy:
- nieruchomości te zostały wskazane jako miejsce wykonywania działalności gospodarczej lub jako siedziba kontrolowanego,
- jest to niezbędne dla ustalenia lub określenia wysokości zobowiązania podatkowego lub podstawy opodatkowania,
- jest to niezbędne do zweryfikowania faktu poniesienia wydatków na cele mieszkaniowe uprawniających do skorzystania z ulg podatkowych.Oględziny wymagają wyrażenia zgody przez kontrolowanego.
Osobną podstawą kontroli jest art. 286 § 1 pkt 2 ordynacji podatkowej. Wynika z niego, że za zgodą podatnika kontrolujący mogą dokonać oględzin lokalu mieszkalnego lub jego części, jeżeli jest to niezbędne do zweryfikowania zgodności stanu faktycznego z danymi wynikającymi ze złożonej przez podatnika deklaracji oraz z innych dokumentów potwierdzających poniesienie wydatków na cele mieszkaniowe.
[srodtytul]Kiedy zgoda nie jest konieczna[/srodtytul]
Brak zgody kontrolowanego na oględziny nieruchomości mieszkalnych nie zawsze wyklucza kontrolę. Może ją zastąpić zgoda prokuratora rejonowego udzielana na wniosek organu podatkowego. Przed przystąpieniem do oględzin upoważnieni pracownicy fiskusa okazują kontrolowanemu postanowienie prokuratora o wyrażeniu na nie zgody.
Przepisy [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr?n=1&id=75001]kodeksu postępowania karnego[/link] o przeszukaniu, zazwyczaj odnoszące się do policji, mają także zastosowanie w tym wypadku.
Sporządza się protokół z tych czynności, który wymaga zatwierdzenia przez prokuratora. W razie odmowy zatwierdzenia protokołu materiały i informacje zebrane w toku czynności nie stanowią dowodu w postępowaniu podatkowym. Procedurę tę stosuje się wtedy, gdy:
- nieruchomość mieszkalna lub jej fragment zostały wskazane jako miejsce wykonywania działalności gospodarczej lub jako siedziba kontrolowanego,
- jeżeli kontrolerzy dysponują informacją o prowadzeniu niezgłoszonej do opodatkowania działalności gospodarczej,
- gdy są tam przechowywane przedmioty, księgi podatkowe, akta lub inne dokumenty mogące mieć wpływ na ustalenie istnienia obowiązku podatkowego lub określenie wysokości zobowiązania podatkowego.
[srodtytul]Gdy nieruchomość jest wynajmowana[/srodtytul]
W praktyce kontrola nieruchomości mieszkalnych sprawia wiele kłopotów. Firma może korzystać z cudzych nieruchomości i ich właściciel może się nie zgadzać na ich oględziny przez kontrolerów. Może być też tak, że nieruchomość została przez firmę wynajęta osobom trzecim.
Ordynacja podatkowa mówi, że gdy nieruchomości lub ich części albo rzeczy znajdują się w posiadaniu osób trzecich, osoby te są obowiązane je udostępnić, w celu przeszukania lub oględzin, na żądanie organu podatkowego. Brak zgody wymaga zastosowania przez kontrolerów tej samej procedury co przy odmowie udostępnienia nieruchomości przez kontrolowanego.
Potencjalne kłopoty związane z kontrolą podatkową można próbować rozwiązać już na etapie podpisywania umowy najmu nieruchomości mieszkalnej. Można w niej zamieścić zapisy o zgodzie i jej warunkach lub braku zgody właściciela nieruchomości na kontrolę.
