Kara umowna - czy jest VAT od odszkodowania

Funkcją kar umownych jest naprawienie wyrządzonej szkody, która najczęściej wynika z nienależytego wykonania umowy, czyli niewłaściwego wykonania usługi lub dostawy towaru, a także w przypadku zerwania umowy >patrz ramka.

Te proste zdawałoby się uregulowania powodują sporo wątpliwości w związku z przepisami ustawy o VAT, a ocena tego czy kara umowna podlega, czy nie mieści się w zakresie opodatkowania tym podatkiem, sprawia równie dużo problemów podatnikom, co i organom podatkowym oraz sądom.

Czynności opodatkowane

Teoretycznie, jeżeli kara umowna ma charakter świadczenia, któremu nie towarzyszy żadne świadczenie zwrotne (wzajemne), to stanowi ona czynność, która nie mieści się w katalogu czynności opodatkowanych VAT (art. 5 ustawy o VAT). Można zatem przyjąć, że co do zasady kary umowne nie podlegają VAT. W praktyce nie zawsze jest to jednak takie proste i każda umowa zawierająca postanowienia o karach umownych wymaga odrębnego zinterpretowania z punktu widzenia przepisów o VAT.

Dobrym przykładem są tu np. kary umowne wypłacane z tytułu zerwania umowy najmu. Organy podatkowe przyjmują, że wynagrodzenie otrzymywane przez wynajmującego za wcześniejsze rozwiązanie umowy nie jest zadośćuczynieniem, lecz formą wynagrodzenia za jego działanie, tj. za wyrażenie zgody na odstąpienie od umowy. Dlatego, jako odpłatne świadczenie usług podlega opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług (tak np. uznała Izba Skarbowa w Warszawie w interpretacji z 3 grudnia 2015 r., IBPP1/4512-750/15/MS). Innymi słowy, zgodę na odstąpienie od umowy, za którą wynajmujący otrzymuje określoną kwotę pieniężną, organy podatkowe traktują jako świadczenie wzajemne. W podobnej sprawie sąd administracyjny również uznał, że taka wypłata podlega VAT, chociaż z innego powodu. Sąd przyjął mianowicie, że chociaż zasadniczo odszkodowanie nie podlega opodatkowaniu VAT, to jednak gdy brak jest powiązania między odszkodowaniem a szkodą powstałą w wyniku wcześniejszego rozwiązania umowy, podatek należy zapłacić (zob. np. wyrok WSA w Warszawie z 15 lutego 2013 r., III SA/Wa 1882/12). Jeżeli zatem wypłacie kary umownej nie towarzyszy po stronie otrzymującego ją wyraźnie określona szkoda, to wypłacona kwota podlega VAT. Jeśli natomiast szkoda występuje, to VAT nie trzeba płacić. W takim przypadku kara nie ma charakteru wynagrodzenia (brak świadczenia wzajemnego), a jedynie odszkodowawczy.

Uwaga! Kara umowna pełniąca funkcję rekompensacyjną za poniesione straty nie mieści się w katalogu czynności podlegających opodatkowaniu VAT.

To nie jest wynagrodzenie

Jeśli weźmiemy pod uwagę dotychczasowe interpretacje podatkowe, orzecznictwo polskich sądów, a także Trybunału Sprawiedliwości UE (dawniej: Europejski Trybunał Sprawiedliwości – ETS), to możemy przyjąć, że kara umowna w znaczeniu „odszkodowania za wyrządzoną szkodę" (lub opłaty karnej) nie podlega opodatkowaniu VAT jako czynność niemieszcząca się w katalogu czynności opodatkowanych, określonych w art. 5 ustawy o VAT. Kara umowna nie stanowi bowiem wynagrodzenia z tytułu realizacji określonej umowy, ale odszkodowanie z tytułu niewykonania lub niewłaściwego wykonania zobowiązania (brak lub niewłaściwa realizacja zawartej umowy). Również ETS w wyroku z 28 lutego 1994 r. W sprawie C-215/94 wyjaśnił, że wypłata odszkodowania nie jest świadczeniem usług w zamian za wynagrodzenie, ponieważ nie ma w tych przypadkach żadnego konkretnego beneficjenta takiej sytuacji. W konsekwencji, takie odszkodowanie nie podlega opodatkowaniu VAT.

W efekcie, jeżeli nie istnieje beneficjent świadczenia, a wypłacane środki pieniężne nie są ekwiwalentem za otrzymane korzyści, ale mają na celu jedynie pokrycie poniesionych przez wynajmującego szkód, to odszkodowanie pozostaje poza zakresem opodatkowania VAT.

Autorka jest doradcą podatkowym, menedżerem w TPA Poland (dawniej: TPA Horwath)

podstawa prawna: art. 483-485 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (tekst jedn. DzU z 2016 r. poz. 380 ze zm.)

podstawa prawna: art. 5 ustawy z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (tekst jedn. DzU z 2016 r. poz. 710 ze zm.)

Kara umowna jest uregulowana w kodeksie cywilnym

Kodeks cywilny przewiduje, że można zastrzec w umowie, iż naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego nastąpi przez zapłatę określonej sumy (kara umowna). Przy czym dłużnik nie może bez zgody wierzyciela zwolnić się ze zobowiązania przez zapłatę kary umownej.

Kodeks przewiduje ponadto, że w razie niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania kara umowna należy się wierzycielowi w zastrzeżonej na ten wypadek wysokości bez względu na wysokość poniesionej szkody. Nie jest równocześnie dopuszczalne żądanie odszkodowania wyższego niż wysokość zastrzeżonej kary, chyba że strony inaczej postanowiły w umowie. Z drugiej strony, jeżeli zobowiązanie zostało w znacznej części wykonane, dłużnik może żądać zmniejszenia kary umownej.