Zazwyczaj podatnicy, względem których organ podatkowy prowadzi postępowanie podatkowe, są jego świadomymi uczestnikami. Niekiedy jednak o prawomocnej decyzji podatkowej strona dowiaduje się dopiero w momencie zajęcia jej rachunku bankowego przez naczelnika urzędu skarbowego. Przyczyn takiego stanu rzeczy może być kilka. Jedną z najczęstszych jest zmiana numeracji w budynku, gdzie mieści się siedziba firmy albo jej przeniesienie w inne miejsce.

Teoretycznie nie powinno to negatywnie wpłynąć na sytuację prawną podatnika, bowiem to na organie podatkowym ciąży obowiązek właściwego zawiadomienia o wszczęciu postępowania. W praktyce zdarza się jednak, że zmiana adresu przedsiębiorcy odnotowana jest w urzędzie z opóźnieniem (mimo że podatnik o niej poinformował).

Może się zatem okazać, że w międzyczasie organ podatkowy zdołał przeprowadzić postępowanie i wydać decyzję, doręczając wszelkie pisma na znany mu adres podatnika w tzw. trybie zastępczym.

Doręczenie w trybie zastępczym

Zgodnie z art. 150 § 1 ordynacji podatkowej w razie niemożności doręczenia pisma w sposób wskazany w art. 148 § 1 lub art. 149 (a zatem, jeżeli pisma nie można dostarczyć bezpośrednio podatnikowi):

- poczta przechowuje pismo przez okres 14 dni w swojej placówce pocztowej – w przypadku doręczania pisma przez pocztę;

- pismo składa się na okres 14 dni w urzędzie gminy (miasta) – w przypadku doręczania pisma przez pracownika organu podatkowego lub przez inną upoważnioną osobę.

Paragraf 1a tego przepisu mówi, że adresata zawiadamia się dwukrotnie o pozostawaniu pisma w miejscu określonym w § 1. Powtórne zawiadomienie następuje w razie niepodjęcia pisma w terminie 7 dni.

Z § 2 wynika, że zawiadomienie o pozostawaniu pisma w miejscu określonym w § 1 umieszcza się w oddawczej skrzynce pocztowej lub, gdy nie jest to możliwe, na drzwiach mieszkania adresata, jego biura lub innego pomieszczenia, w którym adresat wykonuje swoje czynności zawodowe, bądź w widocznym miejscu przy wejściu na posesję adresata.

W tym przypadku doręczenie uważa się za dokonane z upływem ostatniego dnia okresu, o którym mowa w § 1, a pismo pozostawia się w aktach sprawy.

Strona ma wiedzieć o postępowaniu

Warto podkreślić, że organ podatkowy powinien dążyć do tego, by strona miała zapewniony czynny udział w toczącym się względem niej postępowaniu. Tym samym ma on obowiązek dołożyć wszelkich wysiłków, aby strona zapoznała się przynajmniej z postanowieniem o wszczęciu postępowania. To gwarantuje bowiem, że strona wie o działaniach organów skarbowych. Potwierdza to orzecznictwo.

Przykładem jest wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 22 października 2010 r. (II FSK 1071/09). Czytamy w nim, że „warunkiem zastosowania art. 150 ordynacji podatkowej jest to, aby adresat pisma istotnie mieszkał pod wskazanym adresem, a jedynie nie jest możliwe doręczenie mu pisma w inny sposób przewidziany w ustawie. Doręczenie w trybie art. 150 ordynacji podatkowej jest skuteczne, gdy miejsce zamieszkania adresata nie budzi wątpliwości”.

Uwaga na terminy

Decyzja doręczona w trybie zastępczym będzie prawomocna, jeżeli nie zostanie wniesione od niej odwołanie. Podatnik może jednak dowiedzieć się o niej dopiero w momencie wszczęcia względem niego postępowania egzekucyjnego. W takiej sytuacji powinien szybko podjąć działania zmierzające do zmiany niekorzystnego rozstrzygnięcia.

Z pomocą może przyjść tryb nadzwyczajny, jakim jest wznowienie postępowania podatkowego. Zgodnie z art. 240 ordynacji podatkowej w sprawie zakończonej wydaniem prawomocnej decyzji wznawia się postępowanie, jeżeli zaistnieje jedna ze wskazanych tam przesłanek.

Jedną z nich jest to, że strona nie z własnej winy nie brała udziału w postępowaniu. Trzeba się jednak spieszyć. Wznowienie postępowania w oparciu o tę przesłankę następuje bowiem wyłącznie na wniosek złożony przez stronę w ciągu miesiąca, od dnia, w którym powziął on informację o wydaniu decyzji.

Przykład

20 stycznia podatnikowi zajęto rachunek bankowy. Tego dnia podatnik skontaktował się z pracownikiem urzędu skarbowego, który poinformował go, że zajęcie rachunku związane jest z egzekucją prawomocnej decyzji podatkowej.

Od 20 stycznia biegnie zatem termin do zgłoszenia wniosku o wznowienie postępowania. Można go więc złożyć nie później niż 20 lutego.

Gdzie składać wniosek

Wniosek o wznowienie postępowania należy złożyć do organu podatkowego, który wydał decyzję w ostatniej instancji.

Pierwszym etapem procedury w sprawie wznowienia postępowania jest zbadanie, czy w ogóle możliwe jest w danej sprawie zastosowanie tego trybu. Organ podatkowy analizuje przede wszystkim, czy nie wniesiono zwyczajnego środka odwoławczego oraz czy sprawa nie jest przedmiotem skargi do sądu administracyjnego.

Następnie sprawdza, czy zachodzą przesłanki uzasadniające wznowienie postępowania. Niezwykle istotne jest więc właściwe uzasadnienie wniosku. Konieczne jest łączne wykazanie dwóch okoliczności:

- absencji strony w postępowaniu oraz

- udowodnienie, że nieobecność wynikła z przyczyn przez nią niezawinionych.

W pierwszej kolejności należy się zastanowić, co rozumieć przez brak udziału strony w postępowaniu. Czy chodzi o całe postępowanie, czy wystarczy, że strona zostaje pozbawiona udziału na jednym z jego etapów.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Lublinie w wyroku z 12 maja 2010 r. (I SA/Lu 12/10) stwierdził, że „przesłanka z art. 240 § 1 pkt 4 o.p. zostałaby spełniona zarówno wtedy, gdyby strona w ogóle nie brała udziału w postępowaniu, jak i wtedy, gdy nie brała udziału w niektórych czynnościach istotnych dla rozstrzygnięcia, ale bez własnej winy”.

Jak udowodnić brak winy

Stwierdzenie absencji strony w postępowaniu jest stosunkowo proste. Weryfikuje się  bowiem wyłącznie stan faktyczny sprawy. O wiele bardziej skomplikowane jest ustalenie, czy strona nie brała udziału w postępowaniu bez własnej winy. Określić należy bowiem, czy wystąpiły okoliczności niezależne od strony, wyłączające możliwość przypisania jej odpowiedzialności za uchybienie.

NSA w wyroku z 14 grudnia 2010 r. (II FSK 728/09)

wskazał, że jeśli „podatnik został poinformowany o terminie przesłuchania świadków, nie można zarzucać, że został pozbawiony czynnego udziału w postępowaniu”.

Zatem a contrario można stwierdzić, że jeżeli organ podatkowy przeprowadził dowód z przesłuchania świadka, nie informując o tym strony, to okoliczność ta może być podstawą do wznowienia postępowania. Jako inne przykłady sytuacji, w których możliwe byłoby wznowienie postępowania, rozważyć należy opisane na wstępie przypadki zmiany adresu siedziby podatnika.

Ważne jest zatem, by przy każdej zmianie mogącej wpływać na odbiór korespondencji urzędowej zadbać o właściwe powiadomienie odpowiedniego urzędu skarbowego. Potwierdzenie złożenia takiego pisma lub nadania go poleconą przesyłką pocztową może w przyszłości uratować podatnika przed negatywnymi konsekwencjami prowadzenia postępowania bez jego udziału.

Nowa nie zawsze korzystniejsza

Jeśli organ podatkowy uzna, że należy wznowić postępowanie, to przeprowadzi postępowanie co do istoty sprawy, kończące się uchyleniem poprzedniej decyzji i wydaniem nowego rozstrzygnięcia. Sentencja nowej decyzji może być analogiczna jak poprzednia, jednak służyć będą od niej zwyczajne środki odwoławcze w toku kontroli instancyjnej, jak również ewentualna późniejsza skarga do sądu administracyjnego.

Kiedy możliwe jest wznowienie postępowania

Zgodnie z art. 240 § 1 ordynacji podatkowej w sprawie zakończonej decyzją ostateczną wznawia się postępowanie, jeżeli:

- dowody, na których podstawie ustalono istotne dla sprawy okoliczności faktyczne, okazały się fałszywe;

- decyzja została wydana w wyniku przestępstwa;

- decyzja została wydana przez pracownika lub organ podatkowy, który podlega wyłączeniu stosownie do art. 130 – 132;

- strona nie z własnej winy nie brała udziału w postępowaniu;

- wyjdą na jaw istotne dla sprawy nowe okoliczności faktyczne lub nowe dowody istniejące w dniu wydania decyzji nieznane organowi, który wydał decyzję;

- decyzja została wydana bez uzyskania wymaganego prawem stanowiska innego organu;

- decyzja została wydana na podstawie innej decyzji lub orzeczenia sądu, które zostały następnie uchylone lub zmienione w sposób mogący mieć wpływ na treść wydanej decyzji;

- decyzja została wydana na podstawie przepisu, o którego niezgodności z konstytucją, ustawą lub ratyfikowaną umową międzynarodową orzekł Trybunał Konstytucyjny;

- ratyfikowana umowa o unikaniu podwójnego opodatkowania lub inna ratyfikowana umowa międzynarodowa, której stroną jest Polska, ma wpływ na treść wydanej decyzji;

- wynik zakończonej procedury wzajemnego porozumiewania lub procedury arbitrażowej, prowadzonych na podstawie ratyfikowanej umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania lub innej ratyfikowanej umowy międzynarodowej, której stroną jest Polska, ma wpływ na treść wydanej decyzji;

- orzeczenie Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości ma wpływ na treść wydanej decyzji.

—kpt

Autor jest prawnikiem, pracuje w Kancelarii Prawno-Podatkowej „Perfect” z siedzibą w Sosnowcu