Jeżeli zagraniczni przedsiębiorcy nabywają towary i usługi w Polsce w celu świadczenia usług lub dokonywania dostaw towarów na terytorium kraju, to generalnie są obowiązani do zarejestrowania się w Polsce jako podatnicy VAT oraz rozliczają podatek na ogólnych zasadach.

[b]Przysługuje im wtedy prawo do odliczenia podatku naliczonego.[/b]

Inaczej jest, gdy te podmioty nie wykonują w Polsce żadnych czynności opodatkowanych. Nie podlegają obowiązkowi rejestracji, nie rozliczają podatku w Polsce i w związku z tym nie mają prawa do odliczenia.

[srodtytul]Co mówią przepisy[/srodtytul]

Regulacje wspólnotowe, a w ślad za nimi przepisy krajowe, gwarantują im w zamian prawo do zwrotu podatku. W ten sposób przedsiębiorca zagraniczny nie ponosi ciężaru podatku w kraju, w którym nie następuje konsumpcja (realizacja zasady neutralności), a koszt podatku jest ostatecznie przenoszony na konsumenta w kraju jego siedziby (realizacja zasady opodatkowania konsumpcji).

Jak stanowi art. 171 dyrektywy 2006/112/WE, zwrot VAT podatnikom niemającym siedziby w państwie członkowskim, w którym nabywają towary i usługi lub importują towary podlegające VAT, lecz którzy mają siedzibę w innym państwie członkowskim, dokonywany jest zgodnie z procedurą określoną w dyrektywie 2008/9/WE.

Zwrot VAT podatnikom niemającym siedziby na terytorium Wspólnoty odbywa się zaś zgodnie ze szczegółowymi przepisami wykonawczymi określonymi w dyrektywie 86/560/EWG (tzw. XIII dyrektywa).

W Polsce procedura zwrotu jest uregulowana w art. 89 [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=17D1F175CBC1000681743E9D550EDE8C?n=1&id=172827&wid=337454]ustawy o VAT[/link] oraz w przepisach wykonawczych. Szczegółowo określają one sposób i warunki zwrotu oddzielnie dla przedsiębiorców z państw członkowskich, oddzielnie dla przedsiębiorców z państw trzecich.

[srodtytul]Zasada wzajemności[/srodtytul]

Szkopuł w tym, że przedsiębiorcy z niektórych państw trzecich nie mają prawa do korzystania z dobrodziejstw opisanych procedur. Przepisy wspólnotowe zezwalają państwom członkowskim na wprowadzenie ograniczeń w stosunku do podmiotów z państw trzecich, które nie gwarantują porównywalnych korzyści odnoszących się do podatków obrotowych (zasada wzajemności).

[b]Polskie przepisy o VAT skwapliwie wykorzystują tę możliwość. Dlatego przedsiębiorcy z państw sąsiadujących z Polską, takich jak Rosja, Białoruś i Ukraina, nie mają prawa do zwrotu[/b] na warunkach, o których była mowa wcześniej.

[srodtytul]Jak było do końca 2009 r.[/srodtytul]

Nie zawsze oznacza to jednak, że niemożliwe jest odzyskanie przez nich podatku zapłaconego w cenie towarów i usług zakupionych w Polsce. Szczególną sposobność mają zagraniczne przedsiębiorstwa, które świadczyły usługi w zakresie transportu międzynarodowego do końca 2009 r.

Wtedy miejscem świadczenia tych usług było tam, gdzie odbywał się transport, z uwzględnieniem pokonanych odległości. Natomiast usługi transportu międzynarodowego w określonych warunkach podlegały (i podlegają nadal) opodatkowaniu stawką 0 proc.

Jeżeli zatem przewoźnicy z państw trzecich wykonywali swoje usługi na terytorium Polski, a transport odbywał się na warunkach określonych w art. 83 ust. 3 ustawy o VAT (mówiąc w uproszczeniu, transport musiał dotyczyć Polski oraz kraju spoza Wspólnoty), to w Polsce ich usługa była opodatkowana według stawki zero proc.

W takiej sytuacji przewoźnicy nie mieli obowiązku rejestrować się w Polsce (choć mieli takie prawo), jeśli świadczyli usługi na rzecz podatników posiadających siedzibę, stałe miejsce prowadzenia działalności lub zamieszkania na terytorium Polski. Podatnikiem zaś stawał się automatycznie usługobiorca.

Ci podatnicy, a raczej podmioty zobowiązane do rozliczenia podatku, w deklaracji VAT-7 wykazywali jedynie obrót bez kwoty podatku.

[srodtytul]Odliczenie na zasadach ogólnych[/srodtytul]

Oznacza to mniej więcej tyle, że brak rejestracji w Polsce przez przewoźnika z kraju niestosującego wzajemności uniemożliwiał mu odzyskanie podatku z tytułu zakupów tu dokonanych. Rozliczenie podatku przez usługobiorcę nie powodowało, że przedsiębiorca transportowy tracił prawo do rejestracji i rozliczenia podatku za lata ubiegłe na zawsze.

Gdy dokona rejestracji, będzie się mógł ubiegać o VAT naliczony za pięć lat wstecz, licząc od początku roku, w którym wystąpiło prawo do obniżenia podatku należnego. [b]Wystarczy, że złoży za te okresy deklaracje, wykazując kwotę podatku należnego (w wysokości 0) [/b] i naliczonego (dotyczącego zakupów w kraju).

[srodtytul]Skutki nowelizacji[/srodtytul]

Jednakże w ten sposób można odzyskać podatek za okresy sprzed nowelizacji przepisów, która weszła w życie od początku 2010 r. Od tego momentu zaczęły obowiązywać regulacje, które bezwzględnie przenoszą na usługobiorcę będącego przedsiębiorcą obowiązek zapłaty (rozliczenia) VAT.

Wobec tego wydaje się, że zagraniczny przewoźnik nie może skutecznie odzyskać VAT naliczonego za 2010 r., rejestrując się i składając deklarację VAT-7.

[ramka][b]Przedsiębiorcy spoza Unii[/b]

[b]Dyrektywa 2006/112/WE przewiduje, że podmioty niemające siedziby na terytorium Wspólnoty, które świadczą w danym państwie członkowskim wyłącznie usługi lub dostawy, w stosunku do których zobowiązanym do zapłaty podatku (podatnikiem według polskich przepisów) jest nabywca, również mają prawo do zwrotu podatku od wartości dodanej. [/b]

Z kolei XIII dyrektywa uznaje, że przedsiębiorstwa zagraniczne (z krajów trzecich) świadczące w państwie członkowskim usługi transportowe i pomocnicze zwolnione z VAT (w Polsce stawka 0 proc. związana z transportem międzynarodowym) mogą się skutecznie starać o zwrot podatku w tym państwie.[/ramka]

[i]Autor jest doradcą podatkowym w Podkarpackim Biurze Analiz Podatkowych[/i]