Obowiązek osobistego stawiennictwa odnosi się nie tylko do podatników, ale i do płatników, inkasentów, a także innych osób, w tym świadka, biegłego. Takie wezwanie przyjść może z urzędu skarbowego i urzędu kontroli skarbowej (w I instancji), izby skarbowej (w II instancji), a w odniesieniu do tzw. podatków samorządowych (np. od nieruchomości, rolnego) – wójta, burmistrza, prezydent miasta (w I instancji) i samorządowego kolegium odwoławczego (jako II instancja).

[srodtytul]Przede wszystkim na piśmie[/srodtytul]

Osobiste stawiennictwo oznacza, że nie można po otrzymaniu wezwania wyręczyć się pełnomocnikiem czy ograniczyć się do pisemnych wyjaśnień. Jednakże fiskus może nas wezwać tylko gdy jest to niezbędne do wyjaśniania stanu faktycznego lub rozstrzygnięcia sprawy. [b]Nie powinien więc domagać się osobistego stawiennictwa dla dostarczenia danych, które są dla niego dostępne na podstawie deklaracji i zeznań podatkowych (PIT, VAT itd.).[/b]

Możliwość wezwania do osobistego stawiennictwa wchodzi w rachubę w związku z:

- konkretnym, toczącym się już postępowaniem podatkowym, w które zaangażowany jest adresat wezwania,

- podjęciem przez urząd skarbowy tzw. czynności sprawdzających oraz

- podjęciem kontroli podatkowej, mającej na celu sprawdzenie prawidłowości wywiązywania się przez kontrolowanych z obowiązków wynikających z przepisów prawa podatkowego,

- wydawaniem zaświadczeń.

Fiskus wzywa do osobistego stawiennictwa zasadniczo na piśmie i za pokwitowaniem. Może jednak wezwać telefonicznie, telegraficznie, za pomocą faksu czy e-maila, jeśli jest to uzasadnione ważnym interesem adresata albo stan sprawy tego wymaga, gdy konieczne jest zapewnienie szczególnej szybkości w działaniu.

[srodtytul]Potrzebne będzie usprawiedliwienie[/srodtytul]

Ponieważ w niektórych sytuacjach osobiste stawiennictwo mogłoby być dla wezwanego nadmiernie uciążliwe czy wręcz niemożliwe, wprowadzono w odniesieniu do niego pewne ograniczenia. Będzie tak, [b]jeśli wezwany nie może się stawić z powodu choroby, kalectwa lub innej ważnej przyczyny.[/b]

Owej ważnej przyczyny czy przyczyn w ordynacji nie wskazano. Ocena zatem, czy podany powód niestawiennictwa jest nią czy nie, należy do organu podatkowego.

[b]Osoba, która nie stawi się np. z powodu obłożnej, przewlekłej choroby, jest usprawiedliwiona, ale przepis daje możliwość organowi podatkowemu niepokojenia jej w inny sposób.[/b] Chodzi o możliwość przyjęcia wyjaśnień czy zeznań albo dokonania czynności w miejscu pobytu danej osoby.

[srodtytul]W ramach pomocy prawnej[/srodtytul]

Obowiązek osobistego stawiennictwa jest ponadto ograniczony zasadniczo do obszaru województwa, w którym wezwany mieszka lub przebywa. Gdy do rozpatrzenia danej sprawy właściwy jest organ podatkowy z innego województwa, wezwany może zastrzec, iż chce się przed nim stawić.

Jednakże wiążąca się z osobistym stawiennictwem możliwość dokładnego wyjaśnienia różnych kwestii leżeć może często w naszym interesie, zwłaszcza gdy jesteśmy stroną postępowania, tj. gdy dotyczy ono bezpośrednio naszych rozliczeń z fiskusem. Dlatego w pouczeniu adresowanym do strony, jeśli postępowanie jej dotyczące zostało wszczęte z urzędu (z inicjatywy organu podatkowego), już w postanowieniu o jego wszczęciu powinno znaleźć się pouczenie o możliwości zastrzeżenia, że chce się osobiście stawić przed organem podatkowym. Mamy wtedy siedem dni na jego złożenie, licząc od doręczenia postanowienia o wszczęciu postępowania czy informacji o przystąpieniu do czynności sprawdzających. Zastrzeżenie osobistego stawiennictwa może być złożone na piśmie, telegraficznie, za pomocą dalekopisu, telefaksu, poczty elektronicznej, a także ustnie do protokołu.

Inaczej rzecz się przedstawia, gdy czynności, w związku z którymi dochodzi do wezwania do osobistego stawiennictwa, podejmowane są przez organ podatkowy na wniosek wzywanego mieszkającego w innym województwa niż siedziba tego organu. Należałoby uznać, że wtedy chęć uczynienia zadość temu wezwaniu, czyli osobistego stawiennictwa, można wyrazić w każdym czasie, najlepiej łącznie ze wspomnianym wnioskiem.

Dopiero gdy wezwany (w związku z wszczęciem sprawy z urzędu albo na jego wniosek) nie skorzysta z tej możliwości, stosuje się tzw. pomoc prawną. Stosownie do art. 157 [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=870B62141B93DA7D7BA9D7D9F2BA34AC?id=176376]ordynacji[/link] organ podatkowy mający siedzibę na obszarze innego województwa zwraca się do organu podatkowego właściwego ze względu na miejsca zamieszkania czy pobytu osoby zobowiązanej do osobistego stawienia się o wezwanie jej w celu złożenia wyjaśnień lub zeznań albo dokonania innych czynności związanych z prowadzonym postępowaniem.

Organ korzystający z pomocy prawnej musi jednocześnie wskazać okoliczności, które mają być przedmiotem wyjaśnień lub zeznań, albo czynności, jakie mają być dokonane. Wskazania te powinny być możliwie precyzyjne. Oczywiście [b]organ wezwany do udzielenia tego rodzaju pomocy nie może jej odmówić. Przyjmuje się, że jest związany zakresem żądania.[/b] Może więc przedsiębrać i wykonać tylko czynności w nim wskazane czy z niego wynikające.

Pomoc prawna wchodzi w rachubę, gdy wszczęte już zostało postępowanie podatkowe.

W art. 158 [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=870B62141B93DA7D7BA9D7D9F2BA34AC?id=176376]ordynacji podatkowej[/link] wyraźnie zastrzeżono, że przepisu ograniczającego obowiązek osobistego stawiennictwa do obszaru województwa, w którym wezwany zamieszkuje lub przebywa (art. 156 § 1 ordynacji) i postanowień dotyczących pomocy prawnej (art. 157 ordynacji), nie stosuje się w wypadkach, w których charakter sprawy lub czynności wymaga osobistego stawienia się przed organem podatkowym prowadzącym postępowanie. Słowem, w takiej sytuacji obowiązek ten ma charakter bezwzględny i wezwany musi się stawić na wezwanie, bez względu na miejsca zamieszkania czy pobytu. Nie może też wyręczyć się pełnomocnikiem albo ograniczyć do wyjaśnień pisemnych.

[srodtytul]Kiedy uda się powiedzieć nie[/srodtytul]

Odstępstwo od zasady, że jeśli organ podatkowy wzywa do osobistego stawiennictwa, to gdy nie zachodzą wskazane wcześniej przeszkody i szczególne sytuacje, musimy się do wezwania dostosować, dotyczy wezwania strony na przesłuchanie. Strona może wówczas odmówić stawienia się na wezwanie. Wyraźnie zapisano to w art. 159 § 1a, który wszedł w życie 1 stycznia 2009 r.

Jest to konsekwencją przysługującego już wcześniej stronie prawa do odmowy składania zeznań. Prawo to wynika z art. 199 ordynacji podatkowej, w którym zapisano, że organ podatkowy może przesłuchać stronę, ale po wyrażeniu przez nią zgody.

Takie przesłuchanie, inaczej niż wyjaśnienia strony, jest dowodem w sprawie, podobnie jak zeznania świadków, dokumenty księgowe itp. Do przesłuchania stosuje się przepisy dotyczące świadka, ale z wyłączeniem możliwości ukarania porządkową karą pieniężną.

[ramka][b]Jakich danych nie może zabraknąć[/b]

[b]Wezwanie z organu podatkowego, w tym do osobistego stawiennictwa, jest wiążące, jeśli było prawidłowe i właściwie doręczone.[/b] Powinno oprócz nazwy i adresu organu podatkowego oraz imienia i nazwiska osoby wzywanej wskazywać:

- w jakiej sprawie i w jakim charakterze (np. strony, świadka) oraz w jakim celu (np. złożenia wyjaśnień, złożenia zeznań) adresat jest wzywany,

- czy wzywany ma się stawić osobiście lub przez pełnomocnika, czy też może złożyć wyjaśnienia lub zeznania na piśmie,

- w jakim terminie żądanie powinno być spełnione albo wskazywać dzień, godzinę i miejsce zgłoszenia się wzywanego lub jego pełnomocnika,

- skutki prawne niezastosowania się do wezwania.Wezwanie musi być podpisane przez pracownika organu podatkowego, z podaniem jego imienia, nazwiska i stanowiska służbowego. [/ramka]