Nieobecność pracownika może być usprawiedliwiona różnymi okolicznościami. Różna też jest długość uzasadnionej bezczynności zawodowej.
Urlop wypoczynkowy
Prawo do urlopu to jedno z podstawowych uprawnień pracownika. W każdym roku należy mu się płatny urlop 20 lub 26 dni – w zależności od stażu pracy oraz ukończenia określonego rodzaju szkoły. Przykładowo do stażu, od którego zależy wymiar urlopu, wlicza się osiem lat po ukończeniu studiów. Co do zasady szef musi dać pracownikowi urlop w tym roku kalendarzowym, w którym nabył on do niego prawo. Urlop nie może jednak przypadać później niż do końca września następnego roku.
W praktyce najczęstszym sposobem udzielenia urlopu jest wystąpienie przez pracownika z wnioskiem urlopowym i jego zatwierdzenie przez szefa. Pracownik nie ma bowiem zagwarantowanego wypoczynku w dowolnie wybranym przez siebie terminie. Urlopy powinny być udzielane według ustalonego planu. Pracodawca ma także prawo przesunąć zatrudnionemu termin wypoczynku, jeżeli jest to uzasadnione szczególnymi potrzebami pracodawcy i nieobecność etatowca spowodowałaby poważne zakłócenia w toku pracy.
Są jednak sytuacje, w których pracodawca musi zgodzić się na urlop we wskazanym przez pracownika terminie.
Na żądanie
Dotyczy to urlopu na żądanie. Pracownik w każdym roku kalendarzowym może wziąć cztery takie dni. Zgłoszenie pracodawcy chęci skorzystania z takiego wolnego powinno nastąpić najpóźniej w dniu jego rozpoczęcia. Urlop na żądanie to część urlopu wypoczynkowego, a nie dodatkowy urlop przysługujący pracownikowi.
Na ślub i narodziny
Pracodawca musi także dać pracownikowi wolne od pracy ze względu na ważne wydarzenie rodzinne lub osobiste. Przypadki, w których szef ma taki obowiązek, wskazuje § 15 rozporządzenia ministra pracy i polityki socjalnej z 15 maja 1996 r. w sprawie sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy oraz udzielania pracownikom zwolnień od pracy (tekst jedn. Dzu z 2014 r., poz. 1632). Przykładowo gdy pracownik się żeni lub urodzi mu się dziecko, na podstawie rozporządzenia przysługują mu dwa dni zwolnienia od pracy. Gdyby zaś wydawał córkę za mąż, otrzyma jeden dzień wolny.
Dla uczących się
Podnoszącemu kwalifikacje zawodowe przysługuje urlop szkoleniowy, jeżeli przystępuje do egzaminu końcowego. Przykładowo pracownik, gdy przygotowuje się i przystępuje do egzaminu dyplomowego, ma prawo dostać 21 dni urlopu. Ponadto należy mu się zwolnienie z całości lub części dnia pracy na czas niezbędny, aby mógł punktualnie przybyć na obowiązkowe zajęcia oraz je odbyć.
Matkom i rodzicom
Kodeks pracy dopuszcza różne rodzaje zwolnień dla kobiet w ciąży oraz pracowników mających dzieci. Należą do nich zwolnienie na wykonanie badań w trakcie ciąży, jeżeli badania nie mogą być zrealizowane poza godzinami pracy oraz przerwy na karmienie dziecka. Rodzicom przysługują też:
- podstawowy urlop macierzyński – 20 tygodni (lub więcej przy urodzeniu się więcej niż jednego dziecka przy jednym porodzie),
- dodatkowy urlop macierzyński – sześć tygodni (lub osiem tygodni przy urodzeniu się więcej niż jednego dziecka przy jednym porodzie),
- urlop rodzicielski – 26 tygodni (niezależnie od liczby dzieci urodzonych przy jednym porodzie),
- urlop ojcowski – dwa tygodnie,
- urlop wychowawczy – 36 miesięcy.
Niedomagania zdrowotne
Nieobecność pracownika w firmie z powodu choroby to absencja usprawiedliwiona, jeśli zostanie należycie udokumentowana. Za czas niezdolności do pracy trwającej łącznie do 33 dni w roku kalendarzowym (lub 14 dni u pracownika powyżej 50 lat) etatowiec otrzymuje wynagrodzenie w wysokości 80 lub 100 proc. w zależności od okoliczności zwolnienia.
Do lekarza
Okresowe i kontrolne badania lekarskie, które muszą przeprowadzić pracownicy, w miarę możliwości powinny odbywać się w godzinach pracy. Jednak zwolnienie z pracy na takie badania zależy od konkretnych okoliczności i decyzji pracodawcy.
Szukanie nowego zajęcia
Pracownik, któremu szef wypowiedział umowę, dostanie zwolnienie na poszukiwanie pracy. Są to dwa dni w przypadku dwutygodniowego lub miesięcznego okresu wypowiedzenia oraz trzy dni przy trzymiesięcznym okresie wymówienia.
Agata Iwanow, prawnik w kancelarii Chajec, Don-Siemion & Żyto