Na mocy standardowej gwarancji przedsiębiorstwa macierzystego (ang. parent company guarantee), będącej zabezpieczeniem osobistym, gwarant (spółka macierzysta lub inna powiązana spółka z grupy kapitałowej) gwarantuje należyte i terminowe wykonanie przez stronę umowy (dłużnika głównego będącą spółką z tej samej grupy kapitałowej) zobowiązań wynikających z umowy zawartej z drugą stroną umowy (wierzyciela głównego będącego beneficjentem gwarancji).

Z uwagi na to, że treść gwarancji przedsiębiorstwa macierzystego nie jest regulowana przepisami, strony umowy mogą dostosowywać jej postanowienia do potrzeb danego stosunku zobowiązaniowego.

W praktyce najbardziej rozpowszechnionymi instytucjami stanowiącymi podstawę prawną wystawianych gwarancji przedsiębiorstwa macierzystego jest:

- poręczenie,

- umowa gwarancyjna.

Gwarancja w formie umowy gwarancyjnej oparta byłaby na konstrukcji umowy o świadczenie przez osobę trzecią (art. 391 k.c.). Przyjęcie tej formy wzmacniałoby podstawowy cel gwarancji, którym jest udzielenie zabezpieczenia wykonania przez dłużnika głównego, będącego zleceniodawcą gwarancji, zobowiązań wynikających z umowy zawartej z wierzycielem głównym będącym jednocześnie beneficjentem gwarancji. Taka gwarancja mogłaby dotyczyć osiągnięcia przyrzeczonego skutku w postaci wykonania przez dłużnika głównego wszystkich zobowiązań wynikających z umowy głównej jak i określonego rodzaju zobowiązań. Spectrum zobowiązań jest szerokie i mogłyby to być tak wierzytelności pieniężne, niepieniężne jak i przyszłe. Gwarancja oparta o formę umowy gwarancyjnej jest rozwiązaniem preferowanym szczególnie przez beneficjentów. Wynika to z faktu, że przyjęcie takiej formy gwarancji eliminuje główne ryzyka związane z zastosowaniem formy poręczenia. Rzutuje to natomiast na treść i skutki prawne zaciąganego przez gwaranta zobowiązania.

Umowa gwarancyjna

Na podstawie gwarancji wystawionej w formie umowy gwarancyjnej gwarant (przyrzekający) zobowiązuje się do spełnienia określonego w treści gwarancji świadczenia odszkodowawczego na rzecz beneficjenta (wierzyciela głównego) w razie spełnienia się określonych w tej gwarancji przesłanek. Gwarancja powoduje zatem powstanie odpowiedzialności odszkodowawczej gwaranta za brak nastąpienia skutku objętego przyrzeczeniem. Przyrzeczenie dotyczy zaś spełnienia zobowiązania przez dłużnika głównego w ramach umowy zawartej z wierzycielem głównym, który jest jednocześnie beneficjentem gwarancji. Warunkiem skorzystania z gwarancji przez beneficjenta byłoby niewykonanie zobowiązania przez dłużnika głównego, które było wskazane w treści gwarancji jako przyrzeczony skutek, za który odpowiada gwarant. Odpowiedzialność gwaranta miałaby postać gwarancyjną, tj. niezależną od przesłanki winy.

Gwarant przyjmuje bowiem na siebie ryzyko gwarancyjne związane z brakiem wystąpienia przyrzeczonego skutku, bez względu na element winy po swojej stronie. W takim ujęciu istotą gwarancji jest naprawienie szkody przez gwaranta na rzecz beneficjenta jako wypełnienie zobowiązania dłużnika głównego, a nie jak to ma miejsce przy poręczeniu, spełnienie świadczenia przez gwaranta w miejsce dłużnika głównego. Dopiero w przypadku, gdy nie ma ograniczeń w treści gwarancji lub nie sprzeciwia się to właściwości świadczenia, gwarant może zwolnić się od obowiązku zapłaty odszkodowania pieniężnego na rzecz beneficjenta, spełniając świadczenie do którego był zobowiązany dłużnik główny. Jest to przykład upoważnienia przemiennego gwaranta, który według własnej woli i wyboru, może decydować czy woli zapłacić odszkodowanie, czy może spełnić przyrzeczone świadczenie. Beneficjent nie może żądać od gwaranta skorzystania z tego upoważnienia. Zobowiązanie gwaranta może być również rozszerzone w treści gwarancji o konieczność podjęcia określonych kroków w celu wyegzekwowania od dłużnika głównego spełnienia zobowiązania, a tym samym osiągnięcia przyrzeczonego przez gwaranta skutku.

Niezależność zobowiązania gwaranta

Gwarancja wystawiona w formie umowy gwarancyjnej nie jest zależna od ważności i treści zobowiązania głównego zaciągniętego przez dłużnika głównego względem wierzyciela głównego będącego beneficjentem gwarancji (nie ma zatem charakteru akcesoryjnego). Zobowiązania wynikające z takiej gwarancji stanowią samodzielne zobowiązania gwaranta do określonego w gwarancji świadczenia na rzecz beneficjenta gwarancji. Oznacza to, że o zakresie zobowiązania gwaranta nie rozstrzyga zakres zobowiązania dłużnika głównego, ale treść samej gwarancji. Co więcej, z samodzielności zobowiązania gwaranta wynika, że nie wygasa ono wraz z wygaśnięciem zobowiązania głównego, tak jak to ma miejsce przy poręczeniu. Z tego względu negocjując treść gwarancji, kluczowym jest ujęcie w treści gwarancji przesłanek powodujących wygaśnięcie zobowiązań gwaranta oraz okoliczności powodujących konieczność zwrotu dokumentu gwarancji. W przeciwieństwie do gwarancji wystawionej w formie poręczenia, treść gwarancji wystawionej w formie umowy gwarancyjnej nie musi się odnosić do przypadków nowacji lub przejęcia długu głównego, bowiem nie powodują one wygaśnięcia zobowiązań gwaranta.

Jaka różnica

Gwarancja przedsiębiorstwa macierzystego wystawiona w formie umowy gwarancyjnej różni się od gwarancji bankowej tym, że przy gwarancji gwarant zobowiązany jest do wyrównania szkody jaką beneficjent poniósł w wyniku braku wystąpienia skutku objętego przyrzeczeniem. Gwarancja bankowa przewiduje natomiast obowiązek zapłacenia przez gwaranta z góry oznaczonej kwoty, która jest niezależna zarówno od powstania, jak i rozmiarów szkody spowodowanej brakiem należytego świadczenia ze strony dłużnika głównego (zleceniodawcy gwarancji). Aby uniknąć konieczności wykazywania wysokości poniesionej szkody jaką poniósł beneficjent w żądaniu wypłaty odszkodowania od gwaranta, w ramach swobody umów, możliwym jest określenie w treści gwarancji rozmiaru odszkodowania w postaci z góry oznaczonej kwoty (sumy gwarancyjnej), która w sposób ryczałtowy kompensowałaby uszczerbek beneficjenta. Tym samym treść gwarancji przedsiębiorstwa macierzystego w praktyce zrównałaby się zakresowo z treścią gwarancji bankowej. Takie rozwiązanie byłoby bardzo korzystne dla beneficjenta, bowiem zwalniałoby go z obowiązku udowadniania faktu powstania i wysokości szkody po jego stronie.

Jak to jest w praktyce

Dla ważności gwarancji w formie umowy gwarancyjnej konieczne jest, aby dokument gwarancji został podpisany zarówno przez gwaranta jak i przez beneficjenta. Wynika to z tego, że taka gwarancja oparta jest na konstrukcji umowy o świadczenie przez osobę trzecią (art. 391 k.c.), która dla swojej ważności wymaga dwustronnej czynności prawnej, tj. złożenia przyrzeczenia przez gwaranta i przyjęcia takiego przyrzeczenia przez beneficjenta. Przyjmujący przyrzeczenie beneficjent gwarancji wyraża zgodę na wypełnienie zobowiązania głównego w formie naprawienia szkody (zapłaty odszkodowania) przez gwaranta. Takie stanowisko zostało potwierdzone m.in. w wyroku Sądu Najwyższego z 29 września 2005 r., I CK 104/05. Ponadto istotne jest, aby w treści gwarancji został precyzyjnie określony przyrzeczony skutek, jaki ma być osiągnięty, tj. aby zostało zdefiniowane świadczenie, jakie ma być spełnione lub zaciągnięte w ramach umowy głównej pomiędzy beneficjentem, a dłużnikiem głównym (zleceniodawcą gwarancji). Wynika to z tego, że w przeciwieństwie do formy poręczenia, zakres zobowiązania gwaranta nie zależy od treści zobowiązania dłużnika głównego, ale wynika z samej treści gwarancji.

Jak ująć w rachunkach

Zobowiązanie wynikające z gwarancji wystawionej w formie umowy gwarancyjnej stanowi dla gwaranta tzw. zobowiązanie warunkowe. Wynika to z tego, że odpowiedzialność odszkodowawcza gwaranta uzależniona jest od wcześniejszego braku wystąpienia przyrzeczonego skutku w postaci spełnienia świadczenia przez osobę trzecią (dłużnika głównego). W konsekwencji takie zobowiązanie nie jest ujmowane w bilansie spółki oraz nie wpływa na wyniki finansowe spółki. Jako zobowiązanie pozabilansowe podlega natomiast wykazaniu w dodatkowych informacjach i objaśnieniach do sprawozdania finansowego spółki oraz w wartościach wynikających z ewidencji pozabilansowej.

Jakie koszty

Tak długo jak dane zobowiązanie wynikające z gwarancji nie jest rozpoznane w sprawozdaniach finansowych spółki jako zobowiązanie bilansowe, wówczas wystawienie gwarancji jest de facto bezkosztowe i pozostaje bez wpływu na sytuację ekonomiczną gwaranta. Jednak spotykane są przypadki, kiedy to dłużnik główny oraz gwarant w ramach stosunku wewnętrznego (stosunku zlecenia) przewidują odpłatny charakter wystawianych gwarancji w zależności od stopnia ekspozycji na ryzyko ekonomiczne gwaranta. Ma to miejsce w szczególności w celu ograniczenia nadużywania instytucji gwarancji przez słabsze ekonomicznie spółki z grupy kapitałowej. Treść takiego stosunku wewnętrznego pomiędzy dłużnikiem głównym a gwarantem nie wpływa w żaden sposób na treść stosunku zobowiązaniowego pomiędzy gwarantem a beneficjentem.

Jarosław M. Jankowski

adwokat ze spółki Siemens

Gwarancja przedsiębiorstwa macierzystego, będąc substytutem kosztownych zabezpieczeń finansowych oferowanych przez instytucje finansowe, jest formą zabezpieczenia odgrywającą coraz większą rolę w praktyce. W związku z tym, że praktyka nie wykształciła jednolitego wzorca takiej gwarancji, w tym podstawy prawnej udzielenia gwarancji, spotykane są różne rodzaje takiej gwarancji.

Jedną z nich jest gwarancja wystawiona w formie umowy gwarancyjnej opartej na konstrukcji umowy o świadczenie przez osobę trzecią (art. 391 k.c.). Z punktu widzenia beneficjenta gwarancji, przyjęcie takiej podstawy prawnej gwarancji jest korzystniejszym rozwiązaniem, aniżeli forma poręczenia. Spowodowane jest to tym, że dla przykładu zobowiązanie gwaranta nie wygasa wraz z wygaśnięciem zobowiązania głównego, tak jak to ma miejsce przy poręczeniu. W celu uniknięcia sporów interpretacyjnych na etapie ewentualnego zaspokajania się przez beneficjenta z danej gwarancji, wskazane jest zatem, aby w treści gwarancji strony wyraźnie przesądziły podstawę prawną zobowiązania gwaranta.