Wprowadzone zmiany są szczególnie istotne dla przedsiębiorców i spółek sektora chemicznego, farmaceutycznego, kosmetycznego, biotechnologicznego oraz IT, których elementem działalności gospodarczej są prace badawczo-rozwojowe.

Czytaj też:

Ochrona tajemnicy przedsiębiorstwa: klucz do sukcesu chroniony bezterminowo

Tajemnica przedsiębiorstwa chroniona według nowych zasad

Ustawodawca polski dostosował się do nowej dyrektywy unijnej z 8 czerwca 2016 r. (nr 2016/943). Przed nowelizacją tajemnica przedsiębiorstwa była chroniona częściowo, a niekiedy nieskutecznie.

Tajemnicą przedsiębiorstwa chronione są informacje o wartości ekonomicznej znaczące dla działalności i sukcesu przedsiębiorcy: receptury, procesy, formuły wyniki prac badawczo-rozwojowych albo informacje handlowe, np. o badaniach, strategiach czy klientach i danych finansowych lub dotyczące wprowadzenia nowego produktu.

Czego dotyczą zmiany

Przede wszystkim zdefiniowano w ustawie tajemnicę przedsiębiorstwa, co pomaga ją chronić. Pozyskanie informacji stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa jest naruszeniem, gdy następuje bez zgody uprawnionego do korzystania z informacji lub rozporządzania nimi i wynika z nieuprawnionego dostępu, przywłaszczenia, kopiowania dokumentów, przedmiotów, materiałów, substancji, plików elektronicznych obejmujących te informacje lub umożliwiających wnioskowanie o ich treści. Nie narusza tajemnicy przedsiębiorstwa ujawnienie cudzego know-how w razie niezależnego powstania, bądź odkrycia know-how. Dopuszcza się też reverse engineering, czyli odtworzenie rozwiązania chronionego tajemnicą przedsiębiorstwa. Co więcej do prawa polskiego wprowadza się tzw. ochronę sygnalistów, zgodnie z którą z uwagi na usprawiedliwione okoliczności uzyskanie, korzystanie lub ujawnienie tajemnicy przedsiębiorstwa dysponent tajemnicy przedsiębiorstwa nie może dochodzić ochrony tajemnicy (np. gdy ujawnienie nastąpiło w ramach wykonywania swobody wypowiedzi czy w celu ujawnienia nieprawidłowości czy działania sprzecznego z prawem). Nowe przepisy o ochronie tajemnicy przedsiębiorstwa sprzyjają pracom badawczym nad konkurencyjnymi produktami czy rozwiązaniami technicznymi, co przekłada się na stopień inwestycji w takie badania oraz ich złożoność.

Nowa odsłona

Zmiany w prawie dotyczą działalności małych i średnich przedsiębiorstw, w tym innowacyjnych przedsięwzięć gospodarczych oraz relacji między pracodawcami a pracownikami. Poufność stała się kryterium ochrony tajemnicy przedsiębiorstwa. Teraz spółki, chcąc korzystać z ochrony tajemnicy przedsiębiorstwa, muszą zapewnić i wykazać, że ją realnie chronią i kontrolują. W razie sporu sądy zadecydują o zakresie ochrony tajemnicy przedsiębiorstwa i wezmą pod uwagę, jakie środki przeciw ujawnieniu podjęła spółka, odpowiednio dostosowując zakres udzielanej ochrony.

Spółka musiałaby udowodnić w sądzie, jakie środki podjęła oraz, jaki jest ich rezultat. Niech pamiętają o tym polscy przedsiębiorcy chroniący informacje poufne zagranicą. Nie wszędzie tak jak np. w Polsce i we Włoszech podjęcie środków zapobiegawczych ujawnieniu informacji poufnych stanowiło o ochronie tajemnicy przedsiębiorstwa. Oznacza to, że warto monitorować w spółkach obieg informacji poufnych wewnątrz (między pracownikami) i poza (między współpracownikami bądź inni spółkami czy uczelniami). Takim rozwiązaniem może być „oznaczanie" informacji przetwarzanej cyfrowo w celu zapewnienia poufności jej przetwarzania w systemach informatycznych. Rekomendowane też jest przeprowadzenie audytów wewnętrznych w celu ustalenia sposobu ochrony informacji niejawnych oraz zweryfikowanie kręgu dysponentów takich informacji wewnątrz danej organizacji.

We wrześniu 2018 r. zmieniły się przepisy Kodeksu postępowania cywilnego, które dotychczas nie przewidywały wszystkich odpowiednich środków w celu zachowania poufności tajemnicy przedsiębiorstwa w toku postępowania sądowego. W sprawach, w których udzielono zabezpieczenia polegającego na ustanowieniu zakazów, nakazów lub zajęciu rzeczy ruchomych, mającego na celu zaprzestanie ujawniania tajemnicy przedsiębiorstwa sąd może nakazać obowiązanemu złożenie do depozytu sumy pieniężnej dla zabezpieczenia roszczeń wynikających z dalszego korzystania z tajemnicy.

Nowa regulacja pozostawia wiele znanych już w prawie polskim środków ochrony tajemnicy przedsiębiorstwa. Są to z perspektywy proceduralnej - postanowienie o udzieleniu tymczasowej ochrony (zabezpieczenia roszczeń) oraz w wyroku sądowym – nakaz zaniechania określonego działania. Z perspektywy materialnoprawnej przedsiębiorcy cały czas mogą chronić tajemnicę przedsiębiorstwa, żądając zaniechania naruszania, rekompensaty pieniężnej czy opublikowania wyroku lub informacji. Znana też wcześniej w prawie polskim była odpowiedzialność przedsiębiorcy w razie nadużycia środków procesowych i w razie złożenia oczywiście bezzasadnego wniosku dotyczącego rzekomego naruszenia tajemnicy przedsiębiorstwa. Bez zmian pozostaje też termin przedawnienia roszczeń i innych środków prawnych z tytułu ochrony tajemnicy przedsiębiorstwa, czyli trzy lata od bezprawnego ujawnienia.

Zmianą jest nowa dla przedsiębiorców polskich rekompensata pieniężna, stanowiącą fikcyjną opłatę licencyjną, czyli zryczałtowaną sumę odszkodowania. Rekompensata pieniężna nie może być wyższa niż suma opłat licencyjnych lub honorariów, należnych w razie złożenia przez tę osobę wniosku o zezwolenie na wykorzystywanie tajemnicy przedsiębiorstwa przez okres, w którym wykorzystywanie tajemnicy przedsiębiorstwa byłoby zabronione. Metoda ta opiera się na trzech łącznych przesłankach: sprawca w chwili wykorzystania lub ujawnienia tajemnicy przedsiębiorstwa nie wiedział lub nie miał powodu, by w danych okolicznościach wiedzieć, że uzyskuje ją od innej osoby, która bezprawnie wykorzystała lub ujawniła tajemnicę przedsiębiorstwa; inne środki mogą powodować niewspółmierne szkody względem osoby, która bezprawnie wykorzystywała lub ujawniała tajemnicę przedsiębiorstwa; bada się, czy przyznanie rekompensaty będzie zadowalające dla poszkodowanego naruszeniem.

Ile skuteczności

Nowa regulacja prawdopodobnie nie rozwiąże wielu problemów skutecznej ochrony tajemnicy przedsiębiorstwa. Niestety ustawodawca polski – inaczej niż np. włoski – nie określił bliżej sposobu postępowania względem wytwarzania, oferowania, wprowadzania do obrotu, importowania, eksportowania czy przechowywania towarów naruszających tajemnicę przedsiębiorstwa. Jedynie uznano, że można dochodzić naruszenia tajemnicy przedsiębiorstwa w razie wytwarzania czy wprowadzania do obrotu towarów których projekt, cechy charakterystyczne, funkcjonowanie, wytworzenie lub wprowadzenie do obrotu znacznie zyskują w wyniku bezprawnego pozyskiwania, wykorzystywania lub ujawnienia tajemnic przedsiębiorstwa. Brakuje zwłaszcza środków prawnych umożliwiających zachowanie i zabezpieczenie dowodów innych niż towar, stanowiących naruszenie – nakazanie przedstawionego dokumentu przez drugą stronę. Z pewnością czynnikami determinującymi towary naruszycielskie są charakterystyka, funkcja, sposób działania oraz korzyści wynikające z wytwarzania bądź komercjalizacji. Wątpliwości budzi też ustanowienie na wzór prawa własności przemysłowej sankcji wycofania i zniszczenia naruszycielskich towarów (produktów, dokumentów, materiałów, danych) i roszczenia o wydanie bezpodstawnie uzyskanych korzyści przez naruszyciela. Zdziwienie budzi też brak podstawy prawnej do stosowania środków zabezpieczających przeciwko pośrednikom, których usługi są wykorzystywane przez osobę trzecią do naruszenia tajemnicy przedsiębiorstwa.

W jaki sposób sądy egzekwują nowe zasady ochrony tajemnicy przedsiębiorstwa? Wzmocniona ochrona tajemnicy przedsiębiorstwa powinna być wyważona między obowiązkiem podjęcia środków ochronnych a uzasadnionymi powodami ich niepodjęcia, wynikającymi z rozsądnych ograniczeń w danej sytuacji faktycznej lub praw podstawowych, takich jak np. prawo do informacji czy wolność wypowiedzi. Spory o ochronę tajemnicy przedsiębiorstwa wymagają przedstawienia dowodów dostatecznie wskazujących na istnienie określonej tajemnicy przedsiębiorstwa, naruszenie tajemnicy przedsiębiorstwa, jak też na to, że wnioskodawca jest posiadaczem danej tajemnicy przedsiębiorstwa. Kluczowym problemem w sporach o ochronę tajemnicy przedsiębiorstwa jest więc konieczność opisania tajemnicy przedsiębiorstwa, a więc jej rzeczywistego ujawnienia w procesie, co może dotyczyć sądu, drugiej strony (konkurenta), świadków, biegłych, a nawet pracowników administracyjnych.

Czy polski ustawodawca wykorzystał szansę na wprowadzenie skutecznej ochrony tajemnicy przedsiębiorstwa i informacji poufnych? W ramach postępowania sądowego w sprawach innych niż przed sądem ochrony konkurencji i konsumentów zabrakło rozszerzenia zakresu zakazu dostępu do akt postępowania obejmujących tajemnicę przedsiębiorstwa, np. konsultantów, prawników, biegłych, świadków, pracowników administracyjnych. Sądy powinny mieć wprost możliwość ograniczenia świadkom oraz biegłym dostępu do informacji zawierających informacje poufne. Praktyczne znaczenie mają warunki stosowania nakazów sądowych i środków naprawczych – wyliczenie okoliczności sprawy, które wymagają uwzględnienia przy rozpatrywaniu wniosku o ich zastosowanie. Katalog ten stanowi praktyczny przewodnik dla organów sądowych, oceniających spór o ochronę tajemnicy przedsiębiorstwa. Kryteriami dla organów stosujących prawo są wartość i inne cechy tajemnicy przedsiębiorstwa, środki podjęte w celu ochrony tajemnicy, udział sprawcy naruszenia w pozyskiwaniu, wykorzystywaniu lub ujawnianiu tajemnicy oraz skutek tego zachowania, jak też uzasadnione interesy stron oraz osób trzecich, interes publiczny i ochrona praw podstawowych. Być może też dogodnym rozwiązaniem w toku postępowania mogłoby być złożenie do depozytu sumy pieniężnej jako rekompensaty z tytułu ewentualnego naruszenia tajemnicy przez strony sporu. Ponadto, sąd powinien być wyraźnie uprawniony do ograniczenia dostępu do dokumentów składanych w procesie, przedstawiających tajemnicę przedsiębiorstwa, a poufne informacje powinny być odpowiednio oznaczone w uzasadnieniu wyroku.

Z perspektywy podstaw rozstrzygnięcia, sąd powinien wyważać między ochroną tajemnicy przedsiębiorstwa a dostępem osób trzecich z uwagi na uzasadniony interes. Oznacza to, że w świetle nowych przepisów, sąd wydając postanowienie o tymczasowej ochronie, powinien wziąć pod uwagę między innymi wartość i specyfikę chronionej tajemnicy, środki, jakie podjął przedsiębiorca, zachowanie rzekomego naruszyciela, skutki bezprawnego ujawnienia albo korzystania z tajemnicy przedsiębiorstwa, uzasadniony interes stron, jak też w danej sytuacji wpływ o oddalenie wniosku o zabezpieczenie roszczenia na ochronę tajemnicy przedsiębiorstwa. Pożądana byłaby więc ocena proporcjonalności między udzielaną ochroną tajemnicy przedsiębiorstwa oraz środkami podjętymi w tym celu a interesami osób trzecich czy nawet interesem ogólnym.

Niewykorzystana szansa

Być może bardziej skuteczne okazałoby się w praktyce wdrożenie nowych unijnych zasad ochrony tajemnicy przedsiębiorstwa w odrębnej ustawie o ochronie tajemnicy przedsiębiorstwa, na wzór francuski (nr 2018-670). Dałoby to możliwość bardziej kompleksowego przełożenia wzmocnionej ochrony tajemnicy przedsiębiorstwa, zarówno od strony materialnej, jak i procesowej, a także regulacyjnej – relacji między ochroną tajemnicy przedsiębiorstwa a ochroną danych osobowych. Inspiracją dla ustawodawcy polskiego mogłoby być także rozwiązanie przyjęte w ustawodawstwie niemieckim, na wzór anglosaskiego modelu pre-trial discovery. Jak wynika z Sekcji nr 140 lit. c niemieckiej ustawy patentowej, uprawniony z patentu (albo licencjobiorca wpisany do rejestru patentowego) może wszcząć postępowanie dotyczące naruszenia patentu, opierając się o wysokie prawdopodobieństwo naruszenia i to nawet, gdy nie jest w stanie przedstawić wystarczającego dowodu naruszenia na tym etapie bez ryzyka ujawnienia swej tajemnicy przedsiębiorstwa. Jest to postępowanie niezależne od postępowania głównego w przedmiocie rozstrzygnięcia sporu. Najczęściej poprzedza je postępowanie zabezpieczające wszczęte z wniosku o zabezpieczenie roszczeń. Zarówno pełnomocnicy, jak i pozwany muszą zachować w poufności informacje przekazywane w postaci eksperckiego raportu. Ustawodawca polski mógłby rozważyć wprowadzenie postępowania pomocniczego do postępowania głównego, opartego na takim modelu. Alternatywnie, ustawodawca polski mógłby przyjąć fikcję ustawową, że udostępnienie informacji w postępowaniu sądowym chronionych jako tajemnica przedsiębiorstwa, nie powoduje ujawnienia tej tajemnicy. Mankamentem takiego rozwiązania byłoby z pewnością to, że wskazana fikcja prawna stosowałaby się tylko w relacji pozwany - powód w ramach danego postępowania. W sferze faktycznej doszłoby do ujawnienia tajemnicy przedsiębiorstwa. Ustawodawca polski w takim razie musiałby też przewidzieć dodatkową sankcję za takie ujawnienie bądź (lub w innym właściwym orzeczeniu) nakazać w wyroku nienaruszanie fikcji prawnej pod rygorem zapłaty oznaczonej sumy pieniężnej. To ostatnie rozwiązanie mogłoby okazać się niemożliwe w świetle istniejących reguł procesowych w prawie polskim. ?

Dr Agnieszka Sztoldman, adwokat, senior associate w Taylor Wessing w Warszawie

Podsumowując, ostatnie zmiany wprowadzają do prawa polskiego nowe rozwiązania, jak i ugruntowują środki już znane. Wszystko po to, by wzmocnić ochronę tajemnicy przedsiębiorstwa stanowiącej o przewadze konkurencyjnej polskich przedsiębiorców. Interesujące będzie, jak sądy polskie będą stosować nowe rozwiązania w praktyce oraz w jaki sposób będą w konkretnych sprawach równoważyły interes przedsiębiorców do ochrony i osób trzecich – np. pracowników czy byłych współpracowników. Efektywność nowej ochrony tajemnicy przedsiębiorstwa będzie zależała od sądu. Sądom polskim przypadnie aktywna rola zachowania w poufności informacji w sytuacji egzekwowania ochrony tajemnicy przedsiębiorstwa przez przedsiębiorców. Z pewnością będziemy obserwować na rynku więcej sporów sądowych w tych sprawach.