Równe traktowanie i kwestie mobbingu – co się zmieni?
Pierwsza grupa zmian wprowadzonych nowelizacją odnosi się do przepisów dot. równego traktowania pracownika oraz mobbingu. Przepisy dot. pierwszej grupy zmian (art. 11[3] i art. 18 [3a] §1 k.p.) wydają się kosmetyczne, usunięto bowiem z nich jedno sformułowanie („a także bez względu na"). Zmiana ta spowoduje jednak, że każde nieuzasadnione obiektywnymi przyczynami nierówne traktowanie pracowników będzie uznawane za dyskryminację.
Czytaj także: Mobbing to nie dyskryminacja
Za naprawdę znaczącą trzeba uznać zmianę przepisu w zakresie mobbingu, która może realnie wpłynąć na relacje na linii pracownik – pracodawca. Nowelizacja dopuściła bowiem formułowanie roszczeń o odszkodowanie za mobbing także w czasie trwania stosunku pracy. Do tej pory warunkiem żądania odszkodowania było „rozwiązanie umowy wskutek mobbingu". Jeśli zatem pracownik sam nie rozwiązał umowy i nie wskazał zachowań mobbera jako przyczyny rozwiązania umowy, nie miał prawa do formułowania roszczenia o odszkodowanie na podstawie Kodeksu pracy. Co prawda pozostawała (dopuszczona przez orzecznictwo) możliwość dochodzenia roszczeń w oparciu o przepisy Kodeksu cywilnego, ale mało który z pracowników miał tego świadomość, poza tym było to trudne dowodowo i raczej rzadko spotykane w praktyce. Obecnie pracownik, dalej pozostając w stosunku pracy, będzie mógł skierować do sądu roszczenie odszkodowawcze przeciwko pracodawcy, wskazując na to, że padł ofiarą zachowań mobbingowych w firmie.
- Opisywana zmiana spowoduje zapewne zwiększenie liczby spraw dot. mobbingu w polskich sądach. Warto na to wskazać, szczególnie w perspektywie ciągle aktualnej dyskusji o zbyt dużym obciążeniu sądów i przedłużających się postępowaniach sądowych, także tych pracowniczych. Dodać można, że sprawy o mobbing są zwykle stosunkowo długie i trudne pod względem dowodowym m.in. zwykle związane z zeznaniami wielu świadków – podkreśla ekspert prawa pracy.
- Co jednak w mojej ocenie kluczowe – nie zmieniła się definicja mobbingu, która w dalszym ciągu stawia stosunkowo wysokie i rygorystyczne wymagania, aby w świetle prawa uznać dane działanie za mobbingowe (m.in. przesłanki „długotrwałości" i „uporczywości"). Tym samym mimo, że zwiększyć się może liczba spraw o odszkodowanie za mobbing, nie należy spodziewać się zwiększenia ich efektywności. Wygrane pracowników w sprawach dot. mobbingu ciągle oscylują – według statystyk – w okolicach mniej niż 10% wnoszonych spraw i trudno spodziewać się zmiany tej statystyki – dodaje adw. Rafał Wyziński.
Zasady wydawania świadectw pracy – szybciej i efektywniej
Nowelizacja Kodeksu pracy zmienia także zasady wydawania świadectwa pracy. Warto dodać, że na przestrzeni ostatnich lat to już kolejna zmiana treści art. 97, który reguluje kwestie wydawania świadectwa pracy.
W tym aspekcie niektóre zmiany są kosmetyczne np. nowela precyzuje dzień wydania świadectwa pracy jako „dzień, w którym następuje ustanie stosunku pracy" (obecnie przepisy wskazują, że pracodawca jest obowiązany wydać pracownikowi świadectwo pracy „niezwłocznie"). Inne zmiany nie zmieniają żadnych uprawnień, a wydłużają tylko terminy na działania. Do 14 dni wydłuży się na przykład termin na żądanie sprostowania świadectwa pracy czy termin na wystąpienie w tym zakresie do sądu pracy.
Zmianą znaczącą jest dodanie nowego przepisu - art. 97[1] k.p. Przewiduje on prawo pracownika do dwóch nowych powództw tj. po pierwsze do wystąpienia, w przypadku niewydania przez pracodawcę świadectwa pracy, z roszczeniem do sądu pracy o zobowiązanie pracodawcy do wydania świadectwa pracy, po drugie – jeśli pracodawca już nie istnieje lub z innych przyczyn nie można go pozwać o wydanie świadectwa pracy – nowa ustawa przewiduje wystąpienie z powództwem o ustalenie uprawnienia do otrzymania świadectwa pracy.
Umożliwi to pracownikowi uzyskanie dokumentu, który następnie będzie mógł przedłożyć w odpowiednich instytucjach czy organach bądź u kolejnego pracodawcy. Orzeczenie zastępujące świadectwo pracy będzie zawierało wszystkie te informacje, które powinny się znaleźć w świadectwie pracy. Oczywiście, w ślad za tymi uprawnieniami nowelizacja zmienia też Kodeks postępowania cywilnego, aby wprowadzić nowe przepisy dot. tych postępowań do procedury cywilnej. Warto w tym względzie zwrócić uwagę na rozpoznania żądania pracownika w zakresie ustalenia uprawnienia do otrzymania świadectwa pracy w postępowaniu nieprocesowym.
Urlop macierzyński
Do ostatniej grupy zmian należy zaliczyć dodatkowe uprawnienia dla pracowników – innych członków najbliższej rodziny, korzystający z urlopu macierzyńskiego (np. babcia lub ciotka dziecka w sytuacji, gdy z urlopu nie może skorzystać matka dziecka). Zmiany te są uzupełnieniem zmian w przepisach dot. rodzicielstwa, które weszły w życie w 2015 r. i rozszerzyły krąg osób, które mają możliwość skorzystania z urlopu macierzyńskiego na innych członków najbliższej rodziny (nie tylko rodziców). Nowe przepisy zrównują prawa przysługujące pracownikom - innym członkom najbliższej rodziny korzystającym z urlopu macierzyńskiego (lub rodzicielskiego) z prawami pracownika - ojca wychowującego dziecko. Dotyczą m.in ochrony przed rozwiązaniem umowy, wynagradzania za czas pozostawania bez pracy w przypadku bezzasadnego zwolnienia czy uprawnienia co do skorzystania z urlopu wypoczynkowego bezpośrednio po urlopie macierzyńskim).
Przedawnienie roszczeń – nie będzie już tak łatwo uniknąć odpowiedzialności
W końcu zmodyfikowano artykuł dotyczący przedawnienia roszczeń. Nowy przepis jednoznacznie wskazuje, że pracodawca, chcąc powołać się na przedawnienia roszczenia pracownika, musi podnieść w sprawie zarzut przedawnienia. Wcześniej przepis ten wskazywał, że „roszczenia przedawnionego nie można dochodzić" co zakładało możliwość uwzględnienia przedawniania roszczenia z urzędu, nawet bez podejmowania żadnych działań obronnych przez drugą stronę.
- Jak widać z powyższego wyliczenia, nowelizacja dotyka kilku, niekoniecznie związanych ze sobą aspektów prawa pracy. Trudno oprzeć się wrażeniu, że – mimo słusznego kierunku zmian, np. dotyczących świadectwa pracy – jest to znów wyrywkowa próba naprawy kilku rozwiązań, zamiast przemyślanej, strukturalnej zmiany np. w zakresie przepisów regulujących kwestie mobbingu – podkreśla Rafał Wyziński, partner w kancelarii RK Legal.
Prezydencka nowelizacja poprawia kilka instytucji prawa pracy na korzyść pracowników. Zyskają oni większe uprawnienia i nowe narzędzia, by dochodzić swoich praw. Z kolei pracodawcy będą musieli się przygotować na potencjalne nowe procesy dot. mobbingu czy świadectw pracy – dodaje adwokat.
- Rafał Wyziński, adwokat, partner w kancelarii RK Legal z Warszawy