W działalności gospodarczej, szczególnie pomiędzy firmami, które na stałe ze sobą współpracują, często zdarza się, że dłużnik danego kontrahenta jest jednocześnie jego wierzycielem. Sytuacja taka może wystąpić np. wówczas, gdy firma dostarcza kontrahentowi za wynagrodzeniem surowce, a następnie po dokonaniu zapłaty odbiera od niego gotowe wytworzone produkty.

W takiej sytuacji, jeżeli jeden kontrahent wystąpi przeciw drugiemu na drogę sądową z pozwem o zapłatę, to zadłużony przedsiębiorca może podjąć skuteczną obronę i w ten sposób obniżyć wysokość żądanego długu, a nawet całkowicie uniknąć jego zasądzenia i w konsekwencji egzekucji komorniczej. W tym celu musi on podnieść zarzut potrącenia.

Zgodnie z art. 498 kodeksu cywilnego, gdy dwie osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami, każda z nich może potrącić swoją wierzytelność z wierzytelności drugiej strony. Jest to jednak możliwe wyłącznie wówczas, gdy przedmiotem obu wierzytelności są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko co do gatunku.

Dodatkowo obie wierzytelności muszą być wymagalne i musi istnieć możliwość ich dochodzenia przed sądem lub przed innym organem państwowym. Jeżeli bowiem jeden przedsiębiorca będzie winien drugiemu np. 10 tys. zł, a jednocześnie podniesie zarzut, że jego dług powinien zostać zmniejszony o połowę, bowiem za 30 dni jego wierzyciel ma mu zapłacić za usługę 5 tys. zł, to potrącenie nie będzie możliwe. Jego wierzytelność nie jest bowiem wymagalna.

Jeżeli dojdzie do potrącenia, to obie wierzytelności umarzają się nawzajem do wysokości wierzytelności niższej. Co ważne, potrącenie jest jednostronną czynnością prawną. Oznacza to, że dla jego skuteczności nie jest potrzebna zgoda drugiej strony. Konieczne jest jedynie to, żeby kontrahent otrzymał oświadczenie o potrąceniu w taki sposób, aby mógł się zapoznać z jego treścią.

Forma złożenia oświadczenia o potrąceniu jest dowolna. Jeżeli jednak do potrącenia ma dojść na etapie postępowania sądowego, to dłużnik powinien podnieść ten zarzut w odpowiedzi na pozew, w sprzeciwie lub w zarzutach od nakazu zapłaty. W takiej sytuacji, jeżeli sąd uwzględni ten zarzut, to całkowicie lub częściowo oddali powództwo. Aby osiągnąć taki skutek, pozwany przedsiębiorca powinien dokładnie określić swoją wierzytelność i przedstawić dowody na jej poparcie, a więc np. do odpowiedzi na pozew dołączyć zaakceptowany przez kontrahenta rachunek, np. w postaci faktury VAT.

Podstawa prawna

Art. 498–505 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (DzU nr 16, poz. 93 ze zm.).