Zbliżające się święta Bożego Narodzenia to czas zwiększonych obrotów i zysków dla wielu firm, między innymi tych działających w branży handlowej. Konsumenci więcej kupują, a zyski sprzedawców rosną.

Przedświąteczny szał zakupów i pośpiech coraz częściej wykorzystują fałszerze pieniędzy, którzy korzystając ze wzmożonego ruchu w sklepach, bazarach itp., próbują wprowadzić do obrotu podrobione złotówki. Jak wskazują statystyki policyjne oraz firm specjalizujących się w dziedzinie wykrywania fałszywych banknotów (np. DCB), nawet jeden banknot na 10–20 tys. to falsyfikat.

Przed każdymi świętami według różnych szacunków do obrotu trafia nawet 5 tys. fałszywych stuzłotówek. Miejsca, w których najczęściej ujawnia się próby wprowadzenia w obieg fałszywych banknotów, to targowiska, bazary, duże sieci handlowe i stacje paliw.

Z tego też względu przedsiębiorcy działający w branży handlowej w okresie przedświątecznym powinni zwracać szczególną uwagę na tego rodzaju przestępcze zachowania. W przeciwnym razie narażają siebie i swoich pracowników na kłopoty, a nawet odpowiedzialność karną.

Koniecznie trzeba zawiadomić policję

Co zrobić, gdy okaże się, że klient próbuje zapłacić za zakupiony towar fałszywym banknotem albo że fałszywka znajduje się już w kasie?

Sprzedawca najpierw powinien zawiadomić o tym swojego przełożonego oraz zatrzymać banknot i spisać personalia osoby, która dokonywała wpłaty – jeśli są one znane. Koniecznie trzeba też o tym fakcie zawiadomić policję. Fałszowanie pieniędzy, a nawet wprowadzanie ich do obiegu lub przyjmowanie albo przechowywanie ich w tym celu jest surowo karanym przestępstwem.

Zgodnie z art. 310 § 1 kodeksu karnego, kto podrabia albo przerabia m.in. polski albo obcy pieniądz, podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy niż lat 5 albo karze 25 lat pozbawienia wolności.

Ponadto zgodnie z § 2 tego artykułu karalne jest też wprowadzanie do obiegu fałszywych pieniędzy albo przyjmowanie, przechowywanie, przewożenie, przenoszenie, przesyłanie ich w takim celu lub też pomaganie w ich zbyciu lub ukryciu. Za taki czyn grozi kara pozbawienia wolności od roku do lat 10. Za przygotowywanie się do popełnienia jednego z tych przestępstw grozi natomiast kara pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5 (art. 310 § 4 kodeksu karnego).

Sposoby działania sprawców

Zachowanie sprawcy czynu zabronionego w art. 310 § 1 kodeksu karnego polega na podrabianiu lub przerobieniu pieniądza, albo na usunięciu z niego oznaki umorzenia.

- Podrabianie to wytwarzanie nowego przedmiotu mającego wygląd autentycznego pieniądza. Technika dokonanych zmian jest dowolna. Nie musi on być wykonany na takim poziomie technicznym, by trudno było rozpoznać falsyfikat. Może być wykonany nawet prymitywnymi metodami.

Jak orzekł Sąd Najwyższy w wyroku z 3 października 1975 r. (IV KR 221/75), do przyjęcia, że nastąpiło podrobienie pieniędzy, nie jest konieczne osiągnięcie przez sprawcę tak łudzącego podobieństwa, aby mogło to wprowadzić w błąd nawet doświadczoną osobę. Wystarczy takie podobieństwo, aby człowiek niedoświadczony nie mógł od razu przekonać się o nieprawidłowości wręczonego mu jako pieniądz przedmiotu.

W wyroku z 1 lutego 1988 r. (II KR 7/88) Sąd Najwyższy podkreślił, że również prymitywny falsyfikat w konkretnych okolicznościach może być skuteczny, np. półmrok, wada wzroku, pośpiech przyjmującego.

- Przerobienie to natomiast dokonanie zmiany treści w autentycznym pieniądzu, np. przez zmianę cyfry lub daty. Jednocześnie każda zmiana wprowadzona np. na pieniądzu, która mogłaby mu nadawać pozór wyższej wartości, jest przerobieniem.

Jednocześnie Sąd Najwyższy podkreślił, że kryterium oceny, czy wprowadzona zmiana nominału nadaje pozór wyższej wartości, nie należy poszukiwać w rozeznaniu człowieka dobrze zorientowanego w wyglądzie pieniądza, gdyż wystarczy, że zmiana ta mogła wprowadzić w błąd człowieka nie- doświadczonego (wyrok SN z 4 sierpnia 1977 r., sygn. V KR 86/77).

- Przez usunięcie oznaki umorzenia należy natomiast rozumieć przywróceniu banknotowi wyglądu pierwotnego, a więc takiego, jaki miał przed umieszczeniem na nim oznaki umorzenia, np. specjalnego stempla. Sprawca czyni tę oznakę niewidoczną, np. przez wywabienie, wymazanie, zamalowanie.

Zachowanie sprawcy przestępstwa z art. 310 § 2 kodeksu karnego obejmuje wprowadzanie do obiegu, przyjmowanie, przechowywanie, przewożenie, przenoszenie, przesyłanie albo pomaganie w zbyciu lub ukryciu sfałszowanego pieniądza. Puszczeniem w obieg jest wprowadzenie takiego pieniądza do obiegu pieniężnego, np. poprzez dokonanie nim zapłaty za zakupione towary.

Sprawca musi mieć jednak świadomość, że dany pieniądz jest falsyfikatem. Jeżeli zatem ktoś wypłaci np. z bankomatu 100 zł i dopiero przy płaceniu za zakupy dowie się od ekspedientki, że banknot jest fałszywy, a wcześniej nie miał takiej świadomości, to nie można mu zarzucić popełnienia przestępstwa z art. 310 § 2 kodeksu karnego.

Z kolei przechowanie oznacza utrzymanie falsyfikatu w swoim władztwie przez pewien czas w ukryciu. Czas przechowywania nie jest ograniczony żadnym terminem. Jeżeli zatem ekspedientka w sklepie czy właściciel stoiska na bazarze przyjmie fałszywy pieniądz i dopiero po jakimś czasie się co do tego zorientuje, a pomimo tego nie zgłosi tego faktu policji, ale będzie przechowywał banknot w swojej kasie, np. po to, by w odpowiednim momencie wydać go jakiemuś klientowi, to będzie odpowiadał za przestępstwo z art. 310 § 2 kodeksu karnego.

Przewożenie, przenoszenie lub przesyłanie fałszywek to czynności transportu – np. pojazdem, przez człowieka czy za pośrednictwem poczty. W tym przypadku sprawca również musi mieć świadomość, że ma do czynienia z podrobionym pieniądzem. Jeżeli więc właściciel sklepu będzie wiedział, że w jego utargu znajduje się fałszywy banknot i pomimo tego zaniesie go do banku w celu wpłaty na konto, to również będzie odpowiadał za przestępstwo z art. 310 § 2 kodeksu karnego.

Pomoc w zbyciu lub ukryciu podrobionych pieniędzy obejmuje wszelkie czynności, które ułatwiają przeniesienie posiadania fałszywek. Może to polegać np. na wskazaniu osoby, która je nabędzie, użyczeniu pojazdu do ich przewozu, użyczeniu miejsca do ich ukrycia, np. sklepowego sejfu.

Odpowiedzialność materialna pracownika

Jeżeli właściciel sklepu, targowiska lub innego punktu w trakcie inwentaryzacji czy liczenia dziennego utargu stwierdzi, że jego pracownik przyjął fałszywe banknoty, to za powstałą z tego tytułu szkodę będzie mógł go obciążyć.

Zgodnie bowiem z art. 119 kodeksu pracy pracodawca może żądać od pracownika odszkodowania za wyrządzoną szkodę. Nie może ono jednak przekroczyć wysokości trzymiesięcznego wynagrodzenia osoby zatrudnionej. Obowiązkiem kasjera jest bowiem przyjmowanie, wypłacanie i przechowywanie gotówki i za te czynności kasjer jest osobiście odpowiedzialny.

Zanim jednak pracodawca zażąda od swojego pracownika odszkodowania, to musi wykazać, że to właśnie on przyjął fałszywe banknoty, np. poprzez dokonanie inwentaryzacji gotówki w kasie, którą obsługiwał pracownik. Poza tym banknot musi być poddany ekspertyzie, z której jednoznacznie będzie wynikało, że jest on fałszywy. Obowiązkiem szefa jest także zgłoszenie zdarzenia policji lub innemu organowi ścigania i spisanie z całego zdarzenia protokołu.

Ujawnienie fałszywych banknotów w trakcie inwentaryzacji gotówki w kasie traktuje się jako niedobór gotówki w kasie. W zależności od wyników przeprowadzonego postępowania wyjaśniającego niedobór ten traktuje się jako zawiniony albo niezawiniony.

Zazwyczaj taka sytuacja jest uznawana za niedobór zawiniony. W takiej sytuacji pracownik odpowiedzialny za prowadzenie kasy może zostać obciążony za powstałą szkodą. Jeżeli jednak szef uzna zdarzenie za niedobór niezawiniony, to nie będzie mógł później wystąpić do swojego pracownika z roszczeniami odszkodowawczymi.

Popełnione przestępstwa związane z fałszywymi pieniędzmi

Rok Liczba

2011 brak danych

2010 7720

2009 8556

2008 7804

2007 7163

2006 8414

2005 10056

2004 13087

2003 13087

2002 15808

2001 10093

2000 12409

1999 15403

źródło: www.policja.pl

Jak zweryfikować autentyczność środka płatniczego

We wszystkich polskich banknotach znajdują się podobne zabezpieczenia. Są to m.in. znak wodny, nitka zabezpieczająca oraz zabezpieczenia optyczne. Wszystkie główne elementy banknotu – nominał, godło państwa czy nazwa banku, który wprowadził banknot do obiegu, pokryte są drukiem stalorytniczym.

Jeżeli na posiadanym banknocie nie można wyczuć tego druku (jego powierzchnia jest całkowicie gładka), istnieje duże prawdopodobieństwo, że banknot nie jest prawdziwy, gdyż został wydrukowany na drukarce laserowej. Oceniając autentyczność banknotu, warto również sprawdzić go pod światło.

Trzeba zwracać szczególną uwagę na znak wodny, który powinien być taki sam, jak wizerunek umieszczony na wierzchniej stronie banknotu. Należy również przyjrzeć się, czy widoczna jest nitka zabezpieczająca, biegnąca wzdłuż banknotu. Z obu stron nitki powinien znajdować się napis określający nominał banknotu. Nitka zabezpieczająca znajdująca się w papierze banknotu powinna mieć widoczny z obu jego stron napis zawierający cyfrowe oznaczenie nominału oraz skrót zł.

Kolejną możliwość sprawdzenia banknotów daje ich przechylanie pod różnym kątem. Umożliwia to sprawdzenie elementów pokrytych np. farbą metaliczną lub farbą zmieniającą kolor. Trzeba zwracać uwagę, czy w zależności od kąta patrzenia zmianie ulega kolor oraz wzór na banknocie.

Czym są pieniądze

Pieniędzmi polskimi są znaki pieniężne emitowane przez Narodowy Bank Polski, które są prawnymi środkami płatniczymi na obszarze Polski. Znakami pieniężnymi są banknoty i monety opiewające na złote i grosze.

Art. 31 i 32 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. o Narodowym Banku Polskim (t.j. DzU z 2005 r. nr 1, poz. 2 ze zm.)

Jakie zachowania są zabronione

Przepisy art. 310 kodeksu karnego penalizują w szczególności takie zachowania, jak:

- podrabianie i przerabianie polskich albo obcych pieniędzy, innych środków płatniczych lub papierów wartościowych (§ 1),

- usuwanie oznak umorzenia pieniędzy, innych środków płatniczych lub papierów wartościowych (§ 1),

- puszczanie w obieg podrobionych lub przerobionych pieniędzy lub papierów wartościowych (§ 2),

- przyjmowanie, przechowywanie, przewożenie, przenoszenie, przesyłanie oraz udzielanie pomocy w zbyciu lub ukryciu falsyfikatów pieniędzy lub papierów wartościowych, jeżeli ma to na celu puszczenie ich w obieg (§ 2),

- przygotowania do wszystkich wymienionych wyżej zachowań (§ 4).

Autor jest asesorem Prokuratury Rejonowej Warszawa-Ochota