Jeżeli pracownica urodzi kolejne dziecko w trakcie urlopu wychowawczego, to uzyska prawo do zasiłku macierzyńskiego i tym samym będzie miała inny tytuł do ubezpieczeń społecznych. To oznacza, że płatnik musi przestać rozliczać za nią składki z wychowawczego, a zacząć z tytułu pobierania zasiłku macierzyńskiego (pod warunkiem, że jest płatnikiem zasiłków z ubezpieczenia chorobowego).

Jeżeli taką osobę łączą dwa angaże pracownicze i pobiera w związku z tym dwa zasiłki macierzyńskie, to z tytułu otrzymywania każdego z nich będzie objęta obowiązkowymi ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi (tutaj nie ma ubezpieczenia zdrowotnego, ale prawo do bezpłatnej opieki lekarskiej przysługuje przez cały okres pobierania zasiłku).

Obaj pracodawcy zaprzestają w takiej sytuacji rozliczania składek z wychowawczego do czasu wykorzystania zasiłku macierzyńskiego. Później oboje muszą wrócić do naliczania składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe z rodzicielskiego, a jeden z nich (wskazany przez ubezpieczoną) również składki zdrowotnej.

Wcześniejszy powrót

Jeśli kobieta na wychowawczym ponownie zajdzie w ciążę, często decyduje się na przerwanie urlopu rodzicielskiego i powrót do pracy. Zwykle niestety tylko po to, by w terminie przyjścia do pracy przedstawić zwolnienie lekarskie, które kontynuuje do dnia porodu. W ten sposób zapewnia sobie prawo do świadczeń pieniężnych za czas niezdolności do pracy (wynagrodzenia chorobowego i zasiłku). Po urodzeniu dziecka i wykorzystaniu urlopu macierzyńskiego ma jeszcze urlop wypoczynkowy.

Z punktu widzenia pracownicy to najkorzystniejsze rozwiązanie. Gdyby nie przerwała urlopu wychowawczego, to nie otrzymywałaby pieniędzy przed porodem. Ponadto zasiłek macierzyński przysługiwałby jej o dwa tygodnie krócej.

Nie miałaby też prawa do urlopu wypoczynkowego. Taka praktyka jest jednak niekiedy kwestionowana przez pracodawców oraz przez ZUS, który jest płatnikiem powyższych zasiłków. Podważają oni zasadność i skuteczność rezygnacji z urlopu wychowawczego w sytuacji, kiedy kobieta nie jest zdolna do świadczenia pracy i jak się wydaje przerywa urlop wyłącznie w celu uzyskania świadczeń z ubezpieczenia społecznego.

Celem rezygnacji z urlopu wychowawczego przez pracownicę w świetle przepisów kodeksu pracy jest bowiem powrót do wykonywania obowiązków służbowych. Trudno jest sformułować ogólną zasadę, czy przerwanie urlopu jest w takiej sytuacji skuteczne. Niewątpliwie każdy przypadek powinien podlegać indywidualnej ocenie, a w razie sporu – właściwy do jego ostatecznego rozstrzygnięcia jest sąd pracy. W praktyce zresztą takie sprawy najczęściej znajdują swój finał w sądach, przede wszystkim w sytuacji, gdy ZUS odmawia kobiecie wypłaty świadczeń.

Etat lub zlecenie tuż po porodzie

Inaczej jest natomiast w sytuacji, gdy pracownica podejmuje się pracy już po urodzeniu dziecka i uzyskaniu prawa do zasiłku macierzyńskiego macierzyńskiego, ale z zasiłkiem. Jeśli ma siły i ochotę na to, by pracować, nikt jej tego nie zabroni.

Bez urlopu macierzyńskiego, ale z zasiłkiem

Jeżeli pracownica przebywająca na urlopie wychowawczym urodzi kolejne dziecko, wówczas urlop wychowawczy trwa nadal. Urodzenie dziecka nie powoduje ani zawieszenia, ani przerwania urlopu wychowawczego.

W związku z powiciem potomka w trakcie urlopu wychowawczego pracownica nie ma zatem prawa do urlopu macierzyńskiego (dopóki trwa urlop wychowawczy), ale przysługuje jej zasiłek macierzyński za okres odpowiadający części urlopu macierzyńskiego, która przypada po porodzie (czyli przez okres krótszy o dwa tygodnie niż ogólny wymiar urlopu – zgodnie z art. 29 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, tekst jedn. DzU z 2010 r. nr 77, poz. 512 ze zm.).

Zasada ta jest stosowana tylko wtedy, gdy pełny wymiar okresu wypłaty zasiłku macierzyńskiego mieści się w całości w okresie udzielonego urlopu wychowawczego. Jeżeli pełny wymiar urlopu macierzyńskiego wykraczałby poza udzielony urlop wychowawczy, nie należy stosować skracania wypłaty zasiłku macierzyńskiego o dwa tygodnie. W takiej sytuacji pracownicy przysługuje prawo do świadczenia przez cały okres wskazany w kodeksie pracy.

Dla pracodawcy niczego to nie zmienia. Nadal musi on rozliczać składki emerytalno-rentowe od zasiłku macierzyńskiego. Dla kobiety korzystne jest jednak to, że aktywność zawodową, którą podejmie w tym czasie, zwolniona jest z obowiązku opłacania składek społecznych (obowiązkowa jest jedynie zdrowotna).

Obowiązujący od 1 września 2009 r. art. 9 ust. 1c ustawy systemowej wskazuje, że jedynym tytułem do opłacania obowiązkowych składek społecznych jest pobieranie zasiłku macierzyńskiego, jeśli kobieta podejmie  jednocześnie:

- pracę nakładczą (jako chałupnik),

- pracę na podstawie umowy zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, czy

- pozarolniczą działalność.

Z tych tytułów zaradna mama będzie zobowiązana jedynie do regulowania składki zdrowotnej.

Inaczej jest na urlopie wychowawczym. Gdy korzystający z niego ubezpieczony ma jeszcze inny tytuł do ubezpieczeń społecznych lub posiada prawo do renty czy emerytury, to płatnik, który udzielił rodzicielskie wolne nie musi zajmować się wykazywaniem składek z wychowawczego za tego ubezpieczonego.

Tabela obok pokazuje, kiedy obowiązek dokumentacyjny zostanie zdjęty z płatnika z powodu posiadania innego niż urlop tytułu do ubezpieczeń przez podwładnego.

Etapy rozliczeń

Aby ustalić podstawę wymiaru składki emerytalnej i rentowej z urlopu wychowawczego, płatnik powinien kolejno:

KROK 1. Sprawdzić okres, z którego musi obliczyć średnią z wynagrodzeń

KROK 2. Ustalić, jakie składniki z tego okresu stanowią podstawę wymiaru składek

KROK 3. Dopełnić pensję i inne składniki podlegające uzupełnieniu

KROK 4. Sumę wynagrodzeń podzielić przez odpowiednią liczbę miesięcy

KROK 5. Porównać średnią do 60 proc. przeciętnego wynagrodzenia; jeśli przeciętne zarobki okażą się niższe od limitu – to od nich trzeba liczyć składki emerytalno-rentowe, gdy będą  wyższe od limitu – składki liczy się od 60 proc. przeciętnego wynagrodzenia

KROK 6. Od ustalonej podstawy naliczyć składkę emerytalną w wysokości

19,52 proc. i rentową w wysokości 8 proc. (od lutego br.)

KROK 7. Naliczyć składkę zdrowotną od kwoty równej świadczeniu pielęgnacyjnemu, tj. 520 zł

KROK 8. Wykazać wszystkie składki w raporcie RCA (w miejscach przeznaczonych na składki podlegające finansowaniu przez pracodawcę), a następnie przenieść do deklaracji DRA – wykazując w bloku IV w polach 10, 11, 12 (społeczne) oraz w bloku VII w polu 03 (zdrowotną).