Umowy gospodarcze w obrocie międzynarodowym: Co ma pierwszeństwo

Profesjonalny obrót gospodarczy podlega często nie tylko zapisom ustaw, ale także ustandaryzowanym regulacjom wewnętrznym przedsiębiorców. Postanowienia klauzul nazywanych ogólnymi warunkami umowy mają zastosowanie do wszystkich stosunków umownych przedsiębiorcy i nie podlegają indywidualnym uzgodnieniom pomiędzy kontrahentami.

Posiadanie przez przedsiębiorcę ogólnych warunków umownych nie jest jednak równoznaczne z zapewnieniem ich stosowania w obrocie gospodarczym, w szczególności jeżeli przedmiotem umowy będzie sprzedaż towarów o charakterze międzynarodowym. Zatem co zrobić, aby ogólne warunki umowne rzeczywiście służyły ochronie interesów przedsiębiorcy?

Jak jest u nas

Zgodnie z regulacją krajową ustalony przez jedną ze stron wzorzec umowy, w szczególności ogólne warunki umów, wzór umowy, regulamin, wiąże drugą stronę, jeżeli został jej doręczony przed zawarciem umowy. Jeśli jedna ze stron posługuje się wzorcem umowy w postaci elektronicznej, powinna udostępnić go drugiej stronie przed zawarciem umowy w taki sposób, aby mogła ona wzorzec ten przechowywać i odtwarzać w zwykłym toku czynności.

Zatem możliwość powoływania się na zapisy ogólnych warunków umowy uzależniona została na gruncie prawa polskiego od dopełnienia obowiązku dostarczenia kontrahentowi kompletnego i czytelnego dokumentu zawierającego wszystkie postanowienia. Jeżeli dokument nie został udostępniony w formie kompletnej (np. przekazano jedynie projekt lub wyciąg z ogólnych warunków bądź też przekazany dokument odwołuje się do dalszych regulaminów) lub jeżeli kontrahent jedynie został poinformowany, że treść klauzul ogólnych znajduje się w siedzibie posługującego się nimi przedsiębiorcy, to postanowienia takie nie będą wiązały naszego kontrahenta.

Ogólne warunki mogą zostać udostępnione drugiej stronie zarówno przed, jak i równocześnie z dokonywaną czynnością prawną. Nie jest przy tym istotne, czy kontrahent rzeczywiście zapoznał się z postanowieniami klauzul, albowiem rozstrzygające jest już samo zapewnienie możliwości analizy regulacji.

Na gruncie prawa polskiego z wymogu udostępnienia kontrahentowi regulacji wyłączone zostały sytuacje, gdy w stosunkach danego rodzaju posługiwanie się wzorcem jest zwyczajowo przyjęte. W takich przypadkach wzorzec wiąże, gdy druga strona mogła się z łatwością dowiedzieć o jego treści. Ciężar dowodu zaistnienia okoliczności przytoczonych powyżej, czyli np. faktu, że dana czynność zwyczajowo dokonywana jest za pomocą wzorca, spoczywa na stronie, która powołuje się na stosowanie takich zapisów. Powyższe nie dotyczy jednak umów zawieranych z konsumentami, o ile nie są to umowy powszechnie zawierane w drobnych, bieżących sprawach życia codziennego.

W przypadku, gdy przedsiębiorcy stosują różne wzorce umów to zawarta przez nich umowa nie obejmuje tych postanowień wzorców, które są ze sobą sprzeczne. Umowa nie jest zawarta, gdy po otrzymaniu oferty strona niezwłocznie zawiadomi, że nie zamierza zawierać umowy z wyłączeniem sprzecznych postanowień.

Wystarczy możliwość

Nie wszystkie państwa chronią uczestników obrotu prawnego tak, jak czyni to ustawodawstwo polskie. Dużo liberalniej widzą kwestie związane z obowiązkiem udostępniania ogólnych warunków umowy chociażby Niemcy.

Za naszą zachodnią granicą do stosowania ogólnych warunków umowy wobec przedsiębiorcy wystarczające jest, aby kontrahent miał realną możliwość zapoznania się z treścią regulacji klauzul. Nie jest zatem nałożony na posługującego się warunkami żaden konkretny obowiązek ich dostarczenia partnerowi handlowemu.

Tym samym już samo wskazanie, że na prośbę drugiej strony ogólne warunki zostaną jej przesłane, w zupełności wystarczy. Można zatem twierdzić, że w obrocie profesjonalnym obowiązek zapoznania się z ogólnie dostępnymi warunkami umowy został niejako przełożony na kontrahenta podmiotu posługującego się ogólnymi warunkami. Wymogi co do udostępniania ogólnych warunków umowy są ostrzejsze w przypadku podmiotów świadczących swoje usługi przez Internet lub wobec konsumentów.

CISG, czyli konwencję Narodów Zjednoczonych o umowach międzynarodowej sprzedaży towarów stosuje się do zasad zawierania umów sprzedaży oraz praw i obowiązków stron takiej umowy, jeżeli została ona zawarta między stronami mającymi siedziby w różnych państwach, które są członkami konwencji lub jeżeli normy prawa prywatnego międzynarodowego wskazują ustawodawstwo umawiającego się państwa jako prawo właściwe.

Konwencja zastępuje regulację

Konwencja ma pierwszeństwo przed prawem krajowym np. polskim, dlatego zastępuje ona regulację, jaka byłaby stosowana wobec ogólnych warunków umowy, gdyby stosunek prawny został zawarty pomiędzy krajowymi podmiotami.

Tym samym, o ile strony umowy nie wyłączą stosowania konwencji, jej postanowienia zastąpią prawo polskie lub niemieckie w zakresie regulującym zasady zawierania umów oraz prawa i obowiązki stron. Strony nie będą mogły powoływać się na zapisy prawa krajowego odnośnie do zasad włączania ogólnych warunków umowy do  kontaktów handlowych.

Stosowanie ogólnych warunków umownych w przypadku zawarcia umowy sprzedaży podlegającej konwencji nie zostało w niej szczegółowo uregulowane. Niemniej jednak zgodnie z orzecznictwem i poglądami doktryny dla spełnienia wymogów dotyczących włączenia ogólnych warunków do indywidualnego stosunku umownego konieczne jest zapewnienie kontrahentom możliwości zapoznania się z ich treścią.

Wyraźna wola stron

Wola stron do poddania konkretnego stosunku prawnego pod zasady wynikające z klauzul ogólnych musi być zatem wyraźna i jednoznaczna, tj. nie wystarczy milcząca zgoda kontrahenta na regulację. Tym samym inaczej niż na gruncie prawa niemieckiego, aby nasze ogólne warunki umowne wiązały kontrahenta, konieczne stanie się przesłanie mu tych klauzul lub w inny sposób umożliwienie mu zapoznania się z nimi.

Obowiązki te spoczywają co do zasady na podmiocie posługującym się ogólnymi warunkami umowy. Ich wypełnienie nastąpi najczęściej poprzez przekazanie wraz z ofertą ogólnych warunków, np. na jej odwrocie. Przy czym konieczne jest wskazanie, że te warunki umowy będą łączyły strony w konkretnym przypadku. Przesłanie treści ogólnych warunków oraz zgoda na ich włączenie do stosunku umownego muszą zatem nastąpić przed złożeniem oświadczenia woli o przyjęciu oferty.

Zrozumiały język kontraktu

Należy przy tym zwrócić uwagę na to, że informacja o stosowaniu warunków ogólnych oraz ich treść muszą być dla drugiej strony zrozumiałe. Przyjmuje się, że dla kontrahenta zrozumiały jest język umowy oraz język negocjacji. Niektórzy reprezentują pogląd, że również język angielski, jako że jest powszechny w biznesie, będzie zapewniał zrozumienie ogólnych warunków umowy przez kontrahenta.

Wymóg ten może powodować w obrocie gospodarczym pewne utrudnienia, gdyż podmiot, który planujemy związać naszymi warunkami, nie ma obowiązku przetłumaczyć niezrozumiałych językowo warunków ogólnych we własnym zakresie. Z kolei brak tłumaczenia będzie podstawą obalenia stosowania klauzul ogólnych wobec zagranicznego przedsiębiorcy.

Podobnie jak na gruncie prawa polskiego konwencja zakłada, że nieistotne jest, czy kontrahent rzeczywiście zapoznał się z naszymi warunkami umownymi. W przypadku, gdy podmiot, do którego skierowaliśmy ofertę, odesłał ją wraz ze swoimi ogólnymi warunkami, należy przyjąć, że nie wyraził on zgody na stosowanie naszych regulacji. Dlatego istotną kwestią jest wzajemny stosunek ogólnych warunków umowy w przypadku, gdy klauzule te się wykluczają.

Marta Daćków aplikant radcowski, Kancelaria Prawna Schampera, Dubis, Zając i Wspólnicy Sp. k.

Marta Daćków, aplikant radcowski, Kancelaria Prawna Schampera, Dubis, Zając i Wspólnicy Sp. k.

Niektóre ustawodawstwa krajowe umożliwiają kontrolę ogólnych warunków umownych pod względem ich zgodności z prawem, a ponadto uniemożliwiają zmianę pewnych bezwzględnie obowiązujących norm, czy przepisów.

Ograniczenia takie pomimo, że kojarzone przede wszystkim z transakcjami z udziałem konsumentów mają znaczenie i są spotykane również w obrocie profesjonalnym. Istotne są np. niemieckie przepisy odnośnie rękojmi na materiały budowlane. W takim przypadku należy pamiętać, że zgodnie z art. 4 Konwencji, nie ma ona zastosowania do ważności umowy, ani żadnego z jej postanowień.

Dlatego kontrola zgodności postanowień klauzul ogólnych z wymogami ustawowymi musi opierać się o prawo krajowe. Ważność poszczególnych postanowień ogólnych warunków umowy będzie zatem oceniana na podstawie prawa wewnętrznego, które ma zastosowanie, ale przy uwzględnieniu postanowień Konwencji. Z uwagi na opisane obok odmienności w regulacjach krajowych oraz postanowienia prawa międzynarodowego konieczne jest profesjonalne przygotowanie ogólnych warunków umowy.

W szczególności w sposób precyzyjny należy określić prawo właściwe dla kontraktów. Warto również pamiętać, aby treść ogólnych warunków umownych oraz informacja o ich stosowaniu była sformułowana w języku zrozumiałym dla kontrahenta, a ogólne warunki umowy zostały przedłożone kontrahentowi najpóźniej do momentu zawarcia umowy.