Jedną z częściej wybieranych przez osoby fizyczne formą prowadzenia działalności gospodarczej jest spółka cywilna. Zawarcie umowy spółki cywilnej jest najbardziej korzystne dla małych, średnich i mikroprzedsiębiorców.

Założenie spółki cywilnej nie jest skomplikowane ani zbyt sformalizowane. Podstawowym warunkiem jest sporządzenie pisemnej umowy, w której wspólnicy zobowiązują się do osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego przez działanie w określony sposób oraz przez wniesienie wkładów.

Spółka cywilna działa na zupełnie innych zasadach niż spółki prawa handlowego. W dodatku spółką jest tylko z nazwy, ponieważ faktycznie stanowi tylko umowę spółki cywilnej. Nie ma osobowości prawnej a każdy wspólnik ma prawo i obowiązek prowadzić jej sprawy.

Spółka cywilna nie figuruje w żadnym rejestrze, natomiast wspólnicy, którzy są osobami fizycznymi, muszą zgłosić rozpoczęcie prowadzenia działalności gospodarczej do ewidencji w gminie właściwej dla swojego miejsca zamieszkania. Każdy z nich ma więc status odrębnego przedsiębiorcy.

Przykład

Jan Kowalski i Adam Nowak, wspólnicy spółki cywilnej, prowadzą działalność gospodarczą pod nazwą K&N spółka cywilna.

Zamierzają zawrzeć umowę nabycia samochodu osobowego. W umowie powinno zostać zapisane w pozycji nabywca: Jan Kowalski i Adam Nowak działający jako wspólnicy K&N spółka cywilna.

Kto reprezentuje

Zgodnie z art. 866 kodeksu cywilnego oraz w razie braku odmiennej umowy lub uchwały wspólników każdy wspólnik jest umocowany do reprezentowania spółki w takich granicach, w jakich jest uprawniony do prowadzenia jej spraw. Kontrahent spółki cywilnej przed  zawarciem jakiekolwiek umowy powinien dla bezpieczeństwa potwierdzić zasady reprezentacji, np. poprzez odebranie pisemnego oświadczenia od  wspólnika. Jeżeli pojawiłyby się trudności, z ostrożności kontrahent powinien wymagać, aby pod umową podpisali się wszyscy wspólnicy.

Wymaganie obecności wszystkich wspólników przy umowie jest ważne jeszcze z jednego powodu. Zgodnie z art. 865 § 2 k.c. bowiem każdy wspólnik może bez uprzedniej uchwały wspólników prowadzić sprawy, które nie przekraczają zakresu zwykłych czynności spółki. Jeżeli przed zakończeniem takiej sprawy chociażby jeden z pozostałych wspólników sprzeciwi się jej prowadzeniu, potrzebna jest uchwała wspólników.

W praktyce trudno jest określić, jakie rodzaje umów zaliczane będą do czynności zwykłego zarządu, a jakie będą wchodziły do grupy czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu. Uzależnione to jest od stosunków wewnętrznych w spółce cywilnej oraz relacji między wspólnikami, na co zwykle kontrahent spółki nie ma wpływu.

Uprawnienie dla wszystkich

Jeżeli jednak kontrahent prowadzi negocjacje (rokowania) z jednym tylko wspólnikiem, to z przyczyn natury faktycznej powinien ustalić, że jest on uprawniony do samodzielnego prowadzenia spraw spółki i reprezentacji, a przez to do czynności negocjowania kontraktu. Zgodnie z art. 865 § 1 k.c. każdy wspólnik jest uprawniony i zobowiązany do prowadzenia spraw spółki. Samodzielność odnosi się do czynności zwykłego zarządu spółki.

W praktyce trudno jest dokonać jednoznacznego wydzielenia zakresu zwykłych czynności spółki. W orzecznictwie sądów dominuje pogląd, zgodnie z którym przy rozstrzyganiu, czy dana czynność prawna należy, czy też nie należy do zwykłych czynności spółki cywilnej, trzeba mieć na względzie okoliczności konkretnego przypadku, a w szczególności cel i determinowany nim rodzaj działalności spółki, przynależność ocenianej czynności do tego rodzaju działalności oraz jej doniosłość z punktu widzenia rozmiaru tej działalności.

Jeżeli w umowie spółki cywilnej uzgodniono podział zadań między określonych wspólników w zakresie prowadzenia działalności spółki, nie wprowadzając przy tym żadnych ograniczeń (kwotowych lub innych), to przyjmuje się, że określa to zakres zwykłych czynności, do wykonywania których dany wspólnik jest umocowany.

Kolejna ważna sprawa to przyjmowanie należnego zobowiązania od kontrahenta, np. odbiór zapłaty za sprzedaną rzecz lub odbiór czynszu najmu od najemcy. Jeżeli wspólnicy nic innego nie postanowili, każdy z nich jest uprawniony do tego typu czynności. Spełnienie świadczenia do rąk tylko jednego wspólnika stanowi należyte wykonanie ciążącego na dłużniku zobowiązania.

Warto pamiętać, że jeżeli dłużnik spółki ma świadomość, że do odbioru świadczenia są uprawnieni wszyscy wspólnicy, to powinno ono zostać spełnione tak, aby jednocześnie wiadomość o tym dotarła do wszystkich wspólników. W przeciwnym razie dłużnik może narazić się na zarzut niewłaściwego spełnienia świadczenia, co grozi postępowaniem sądowym o zapłatę wytoczonym przez pozostałych wspólników.

Przykład

A był dłużnikiem spółki cywilnej z tytułu umowy sprzedaży. Spółka miała trzech wspólników: X, Y, Z. Do odbioru świadczenia powyżej 50 tys. zł uprawnieni byli łącznie wszyscy wspólnicy – wynikało uchwały wspólników. Fakt ten nie był znany dłużnikowi.

10 grudnia 2011 r. A dokonał spłaty zaległego zobowiązania 60 tys. zł do rąk X, na co otrzymał pokwitowanie. X jednak nie przekazał pieniędzy na konto spółki. Pozostali wspólnicy, Y i Z, wezwali A do zapłaty, powołując się na uchwałę wskazującą na konieczność uiszczenia zapłaty do rąk wszystkich wspólników. A podniósł, że uchwała nie była mu znana. Gdyby Y i Z wystąpili do sądu z pozwem przeciwko A, sąd oddaliłby roszczenie. W takim przypadku powinni dochodzić zwrotu jedynie od X.

Odpowiedzialność za zobowiązania

Zgodnie z art. 864 k.c. za zobowiązania spółki cywilnej odpowiedzialność ponoszą solidarnie wspólnicy. Przepis ten jest bezwzględnie obowiązujący i nie może być wyłączony w stosunkach z kontrahentami. Jakiekolwiek próby jego wyłączenia są nieważne z mocy prawa. Umowa zawarta między wspólnikiem takiej spółki w zakresie przejęcia lub zwolnienia z odpowiedzialności majątkowej za zobowiązania spółki wywiera skutki prawne jedynie między byłymi wspólnikami (np. w zakresie regresu). Nie powoduje natomiast żadnych skutków prawnych w stosunku do osób trzecich.

Solidarna odpowiedzialność wspólników polega na tym, że wierzyciel spółki cywilnej może żądać zapłaty całości lub części długu od wszystkich wspólników łącznie, od kilku z nich lub od każdego z osobna. Natomiast zaspokojenie wierzyciela przez któregokolwiek z dłużników zwalnia pozostałych.

Za zobowiązania spółki cywilnej wspólnicy ponoszą odpowiedzialność także swoimi majątkami osobistymi

Jeżeli jednak wierzyciel nie zostanie zaspokojony w całości, każdy ze wspólników powinien się liczyć z tym, że może zostać pociągnięty do odpowiedzialności w zakresie pozostałej do zapłaty kwoty.

Ponadto istotne jest, że wspólnicy spółki cywilnej odpowiadają solidarnie zarówno za należności cywilne (w tym wynikające z kontraktów handlowych), jak i za niektóre należności publicznoprawne (w tym należności podatkowe oraz wynikające z ubezpieczeń społecznych), nie ponoszą jednak odpowiedzialności za zobowiązania pozostałych wspólników, które nie są związane z działalnością spółki.

Przykład

A, B i C są wspólnikami spółki cywilnej zajmującej się sprzedażą hurtową tzw. małego AGD. A jednocześnie prowadzi jednoosobową działalność gospodarczą w postaci sklepu wielobranżowego.

Za zobowiązania A powstałe w ramach prowadzonego sklepu odpowiedzialność ponosi tylko on sam, nie ma podstaw do pociągnięcia do odpowiedzialności wspólników B i C.

Należy zaznaczyć, że jeżeli wspólnik wstąpił do spółki, która już istniała, to nie odpowiada za jej zobowiązania, które już istniały wcześniej, w okresie gdy nie był on jeszcze wspólnikiem. Natomiast gdyby wystąpił ze spółki, to wówczas nadal ponosi odpowiedzialność razem z pozostałymi wspólnikami za te zobowiązania, które wynikają ze zdarzeń z okresu, gdy był jeszcze wspólnikiem.

Spółka cywilna ponosi również odpowiedzialność odszkodowawczą za czyny niedozwolone popełnione przez jej wspólników.

Sprawa jest oczywista, jeśli chodzi o przypisanie odpowiedzialności za szkodę, którą wyrządzili wszyscy wspólnicy lub też osoba trzecia działająca w imieniu i na rzecz spółki. Problematyczna pozostaje kwestia odpowiedzialności odszkodowawczej wszystkich wspólników, gdy szkoda została wyrządzona przez działanie tylko niektórych wspólników.

W praktyce odpowiedzialność w  takim przypadku kształtuje się różnie, mimo że teoria prawa cywilnego dopuszcza w takich sytuacjach dochodzenie odszkodowania od wszystkich wspólników spółki cywilnej.

Zasadą jest, że za zobowiązania spółki wspólnicy ponoszą odpowiedzialność także swoimi majątkami osobistymi.

Charakter odpowiedzialności

Odpowiedzialność ta ma charakter osobisty, nieograniczony, pierwszorzędowy, zewnętrzny, bezpośredni i solidarny. Każdy wspólnik odpowiada za zobowiązania spółki osobiście i bez ograniczenia, a więc całym swoim majątkiem teraźniejszym i przyszłym. W wypadku spółki cywilnej wspólnik nie może stosować zarzutu, że w pierwszej kolejności wierzyciel powinien skierować żądanie zapłaty wprost do spółki i prowadzić egzekucję z majątku spółki.

Dochodzenie zapłaty od kontrahentów

Spółka cywilna nie jest samodzielnym podmiotem mającym osobowość prawną, a więc nie występuje samodzielnie jako spółka, ale występuje przez swoich wspólników. Sama nie ma ani zdolności sądowej, ani zdolności procesowej. Tak więc przygotowując pozew, jako stronę powodową należy wskazać zawsze wspólników spółki cywilnej.

W wyroku jako strona także zawsze zostaną wskazani wspólnicy spółki cywilnej. W toku procesu sądowego wspólnicy spółki cywilnej będą działali jako współuczestnicy.

Egzekucja przeciwko wspólnikom

Podstawową zasadą związaną z prowadzeniem egzekucji przeciwko spółce cywilnej a przewidzianą przez przepisy kodeksu postępowania cywilnego jest obowiązek posiadania przez wierzyciela egzekwującego tytułu wykonawczego wobec wszystkich wspólników. Tylko taki tytuł umożliwia skierowanie egzekucji do majątku wspólnego spółki cywilnej. W razie braku tego rodzaju tytułu wierzyciel może prowadzić egzekucję z majątku odrębnego indywidualnego wspólnika.

Przykład

A był wierzycielem spółki cywilnej B o zapłatę 100 tys. zł. Wspólnikami spółki byli X, Y i Z. A miał trudności z ustaleniem prawidłowego miejsca zamieszkania wszystkich wspólników, wobec czego wystąpił z pozwem o zapłatę 100 tys. zł przeciwko X i Y. Sąd zasądził należność.

A nie może prowadzić egzekucji ze wspólnego majątku spółki cywilnej, ale ustalił, że X posiada nieruchomość, która stanowi składnik jego majątku odrębnego i nie wchodzi do spółki cywilnej. A może złożyć wniosek do komornika o wszczęcie egzekucji z nieruchomości X.

Jeżeli wierzyciel ma tytuł egzekucyjny przeciwko wszystkim wspólnikom, może na etapie postępowania egzekucyjnego wybrać konkretnych dłużników, przeciwko którym komornik będzie prowadził postępowanie egzekucyjne.

Żaden przepis nie nakłada na wierzyciela obowiązku skierowania egzekucji przeciwko wszystkim dłużnikom. W pewnych sytuacjach korzystniejsze będzie wybranie sobie tylko niektórych z nich. Zasadniczym kryterium wyboru powinien być majątek, z którego wierzyciel mógłby się zaspokoić.

Komentuje Ewelina Orlińska, prawnik z Kancelarii Radcy Prawnego Joanny Szanser-Smagacz w Krakowie

Zanim rozpoczniemy działalność gospodarczą, musimy dokonać wyboru formy prawnej, pod którą nasza firma będzie działać. Poszczególne formy różnią się od siebie i wybór każdej z nich rodzi zarówno przywileje, jak i obowiązki.

Decyzję o wyborze trzeba najpierw dokładnie przemyśleć i przeanalizować, a dopiero później wybrać najlepszy wariant. Spółka cywilna wydaje się najmniej skomplikowaną formą prowadzenia działalności gospodarczej.

Jednak warto przed ostatecznym rozstrzygnięciem upewnić się, czy będzie to na pewno najlepsza forma ze względu na profil prowadzonej działalności oraz relacje między wspólnikami.