Przedsiębiorca, chcąc skutecznie i bezproblemowo za pośrednictwem prokurenta dokonać zbycia przedsiębiorstwa a także dokonać zbycia czy obciążania nieruchomości, powinien udzielić prokurentowi pełnomocnictwa szczególnego w formie określonej dla danej czynności prawnej.

Przy czym nie powinna mieć dla mocodawcy znaczenia okoliczność, czy prokurent będzie działał w ramach tzw. reprezentacji mieszanej, to jest łącznie z członkiem zarządu spółki lub wspólnikiem, czy w ramach prokury. Praktyka większości sądów wieczystoksięgowych wskazuje, że wymagają one od prokurentów, stosownie do treści art. 1093 kodeksu cywilnego, pełnomocnictw szczególnych do czynności wymienionych w tym przepisie.

Nie da się ograniczyć

Prokura jest pełnomocnictwem ustanawianym przez przedsiębiorcę, którego zakres jest określony bezwzględnie obowiązującymi przepisami prawa. Dlatego też mocodawca – przedsiębiorca – nie może ani mocą swego jednostronnego oświadczenia woli, ani w drodze umowy z prokurentem ograniczyć zakresu jego umocowania, ze skutkiem wobec osób trzecich.

Przedsiębiorca może jedynie ustanowić prokurę łączną, dzięki czemu prokurent łączny zostanie ograniczony w ten sposób, że służące mu uprawnienia musi wykonywać wspólnie z drugim (lub kilkoma prokurentami) prokurentem łącznym. Może również ustanowić prokurę oddziałową, dzięki której ograniczy zakres umocowania prokurenta do spraw wpisanych do rejestru oddziału przedsiębiorstwa.

Zgłoszenie do rejestru

Udzielenie i wygaśnięcie prokury przedsiębiorca powinien zgłosić do rejestru przedsiębiorców. Konieczne jest więc wypełnienie odpowiedniego formularza i złożenie go do Krajowego Rejestru Sądowego w rejestrze przedsiębiorców. Do wniosku do rejestru należy dołączyć wzór podpisu prokurenta wraz z dopiskiem wskazującym na prokurę, chyba że z treści dokumentu wynika, że działa jako prokurent. Nie oznacza to jednak, że udzielenie prokury jest skuteczne dopiero z chwilą zarejestrowania prokurenta.

Uwaga!

Ustanowienie prokury jest bowiem skuteczne z chwilą jej udzielenia. Natomiast zgłoszenie udzielenia prokury do rejestru jest obowiązkiem przedsiębiorcy i jego niewypełnienie może skutkować zastosowaniem przez sąd rejestrowy kary grzywny. Zgłoszenie o udzieleniu prokury powinno określać jej rodzaj, a w przypadku prokury łącznej także sposób jej wykonywania.

Zatem jedynym dokumentem, który potwierdza status prokurenta, jest wyciąg z Krajowego Rejestru Sądowego. Skoro udzielenie i wygaśnięcie prokury przedsiębiorca powinien zgłosić do rejestru, dlatego dokumentem, który pozwala prokurentowi wykazać swój status, jest wypis z tego rejestru (wyrok Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z 20 października 2005, II CK 120/2005).

Prokurent nie może ustanawiać dalszych prokurentów. Jest to ustawowy zakaz bezwzględny, którego nie może także usunąć odmienna wola przedsiębiorcy, a umocowanie ustanowionego przez niego prokurenta do przeniesienia prokury oraz oświadczenie prokurenta mocujące na tej podstawie dalszych prokurentów byłyby nieważne (art. 58 § 1 k.c.).

Natomiast prokurent może ustanowić pełnomocnika do poszczególnej czynności lub pewnego rodzaju czynności, nie może jednak udzielić pełnomocnictwa ogólnego. Udzielając pełnomocnictwa, prokurent jest ponadto związany zakresem własnego umocowania. Pełnomocnictwo szczególne lub rodzajowe może więc dotyczyć wyłącznie takich czynności, których dokonywanie jest objęte granicami prokury.

Tylko na piśmie

Prokurę ustanawia przedsiębiorca w drodze pisemnego oświadczenia, bowiem forma pisemna dla udzielenia prokury jest bezwzględnie wymagana, a brak tej formy czyni udzielenie prokury nieważnym. Sposób udzielenia prokury przez danego przedsiębiorcę określają przepisy regulujące  zasady jego funkcjonowania. Przykładowo w spółkach kapitałowych (spółka z o.o. i akcyjna) o ustanowieniu prokury zasadniczo decydują wszyscy członkowie zarządu.

Z kolei inne zasady obowiązują w spółkach osobowych. W spółce jawnej ustanowienie prokury wymaga zgody wszystkich wspólników mających prawo prowadzenia spraw spółki (art. 41 § 1 kodeksu spółek handlowych). Natomiast w spółce komandytowej i komandytowo-akcyjnej na ustanowienie prokury potrzebna jest zgoda wszystkich komplementariuszy.

Uwaga!

Prawo do ustanawiania prokury przysługuje tylko przedsiębiorcom, dlatego też spółka cywilna nie może ustanowić prokury, ponieważ nie jest przedsiębiorcą. Natomiast do przedsiębiorców zalicza się wspólników spółek cywilnych, jeśli wykonują oni działalność gospodarczą. W związku z powyższym prokury udzielać mogą samodzielnie wspólnicy spółki cywilnej jako przedsiębiorcy. Wówczas tak ustanowiona prokura służy do reprezentowania tego wspólnika, a nie całej spółki cywilnej >patrz ramka.

Dwa umocowania

Pełnomocnikiem może być ustanowiony sam prokurent. W takiej sytuacji pełnić on będzie swoje funkcje na podstawie dwóch osobnych umocowań. Nie ma jednak przeszkód, aby przedsiębiorca udzielił wymaganego pełnomocnictwa szczególnego innemu podmiotowi. Prokurent i pełnomocnik będą wtedy działali oddzielnie, każdy w zakresie swojego upoważnienia.

Prokury udziela się w celu podejmowania czynności związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa i dlatego nie umocowuje ona do działań zmierzających do pozbycia się przedsiębiorstwa przez przedsiębiorcę lub do jego zlikwidowania. Przy czym przepis art. 1093 k.c. dotyczy czynności prawnych, których przedmiotem jest przedsiębiorstwo jako całość (art. 552 k.c.), a nie jego poszczególne składniki.

Pełnomocnictwo do czynności

Pełnomocnictwo do poszczególnych czynności dotyczy wszystkich czynności prawnych, w następstwie których może nastąpić przeniesienie własności (zbycie) przedsiębiorstwa, a więc zarówno umów rozporządzających, czynności prawnych o skutkach zobowiązujących (np. przedwstępnej umowy sprzedaży przedsiębiorstwa, art. 389 k.c. w zw. z art. 552 i art. 535 k.c.), jak i umów rozporządzająco-zobowiązujących, w szczególności umowy sprzedaży, umowy zamiany oraz umowy darowizny. Jak przyjęło się w praktyce, pełnomocnictwo to obejmuje także zbywanie spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego oraz hipoteki.

Ograniczenie kompetencji prokurenta obejmuje także czynności prawne powodujące obciążenie nieruchomości, np. ustanawianie na nieruchomości ograniczonych praw rzeczowych, a więc użytkowania, służebności gruntowych i osobistych oraz hipoteki.

W treści takiego pełnomocnictwa należy wyraźnie określić czynność, do której dokonania przedsiębiorca umocowuje prokurenta. Pełnomocnictwo to, zgodnie z art. 99 § 1 k.c., powinno być udzielone w takiej samej formie, jaka jest przewidziana dla danej czynności. Zatem skoro zbycie lub wydzierżawienie przedsiębiorstwa albo ustanowienie na nim użytkowania powinno być dokonane w formie pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi (art. 751 § 1 k.c.), to w takiej samej formie należy udzielić prokurentowi pełnomocnictwa. Oczywiście może być ono również udzielone w formie aktu notarialnego.

Zgodnie z orzeczeniem SN z 27 kwietnia 2001 (III CZP 6/01) dopuszczalne jest udzielenie prokury jednej osobie z zastrzeżeniem, że może ona działać tylko łącznie z członkiem zarządu spółki lub wspólnikiem. Na gruncie tego orzeczenia część praktyków przyjęła, że prokurent taki działa wówczas w ramach reprezentacji, a nie w ramach prokury, zatem pełnomocnictwo szczególne dla prokurenta nie jest w tym wypadku konieczne.

W praktyce działalności przedsiębiorstw, z uwagi na bezpieczeństwo obrotu, przyjęła się jednak w większości formuła udzielania pełnomocnictwa szczególnego prokurentowi, bez względu na okoliczności, w których działa.

Prokurent może natomiast dokonywać czynności prawnych prowadzących do nabycia nieruchomości lub zwolnienia ich z obciążeń. Prokurent nie potrzebuje zatem szczególnego pełnomocnictwa dla nabycia nieruchomości (np. kupienia działki gruntu lub budynku) w imieniu i na rzecz mocodawcy albo zwolnienia nieruchomości przedsiębiorcy od obciążeń (np. spłacenia hipoteki obciążającej nieruchomość będącą własnością mocodawcy).

Jakie przyczyny wygaśnięcia

Prokura wygasa wskutek:

• wykreślenia przedsiębiorcy z rejestru,

• ogłoszenia upadłości,

• otwarcia likwidacji,

• przekształcenia przedsiębiorcy,

• śmierci prokurenta.

Kto jest przedsiębiorcą

Zgodnie z przepisami ustawy z 2 lipca 2004 o swobodzie działalności gospodarczej (DzU nr 173, poz. 1807) przedsiębiorcą jest osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, wykonująca we własnym imieniu działalność gospodarczą.

Do przedsiębiorców zalicza się również wspólników spółek cywilnych, jeśli wykonują oni działalność gospodarczą. Innymi słowy przedsiębiorcą jest każdy z wyżej wymienionych podmiotów, jeśli prowadzi działalność gospodarczą w sposób zawodowy.

W związku z  tym podmioty, które występują w obrocie gospodarczymjako przedsiębiorcy, mają prawo do ustanawiania prokury. Mogą to być przykładowo spółki z o.o., spółki jawne, osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą czy też spółdzielnie.

Jakie ograniczenia

Prokurent nie może:

• zbyć przedsiębiorstwa, nawet zawierając kilka umów oddalonych od siebie w czasie, jeżeli w ich wyniku miałoby dojść do zbycia całego przedsiębiorstwa lub jego znacznej części,

• wnieść całego przedsiębiorstwa mocodawcy w jego imieniu jako wkładu (aportu) do spółki, przystępując do spółki już istniejącej albo zakładając nową spółkę,

• ustanowić prawa użytkowania na przedsiębiorstwie (jako ograniczonego prawa rzeczowego) czy dokonać wydzierżawienia przedsiębiorstwa,

• ustanawiać dalszych prokurentów,

• udzielić pełnomocnictwa ogólnego.