Zarówno w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością (dalej sp. z o.o.), jak i w spółce akcyjnej (dalej SA) najważniejsze kompetencje zostały powierzone odpowiednio zgromadzeniu wspólników lub zgromadzeniu akcjonariuszy.
Tym samym przepisy kodeksu spółek handlowych (dalej k.s.h.) przyznają tym organom prymat w zakresie decyzji podejmowanych w drodze uchwały, które są wyrazem woli „właścicieli” spółki.
Należy jednak stwierdzić, że wola właścicieli, nawet wyrażona w drodze uchwały, nie może być sprzeczna z obowiązującymi przepisami prawa. Mechanizmem umożliwiającym eliminowanie wadliwych uchwał jest powództwo o stwierdzenie nieważności uchwały.
Jakie sprzeczności
Przepisy k.s.h. w art. 252 § 1 (sp. z o.o.) oraz art. 429 § 1 jako warunek możliwości zaskarżenia uchwały przewidują sprzeczność z ustawą. Przesłanka sprzeczności z ustawą może być rozumiana zarówno jako sprzeczność formalna (podjęcie uchwały w sposób niezgodny z normami proceduralnymi), jak i materialna (niezgodność treści z normami ustawowymi).
Przykładem uchwał podlegających unieważnieniu są przypadki naruszenia reguł prawa handlowego dotyczących procedury zwoływania, procedowania zgromadzenia spółki kapitałowej (np. podejmowanie uchwał poza porządkiem obrad, gdy nie mają one charakteru porządkowego), głosowania (np. przeprowadzenie głosowania jawnego w sytuacji gdy k.s.h. wymaga głosowania tajnego, co wymagane jest m.in. przy dokonywaniu wyborów składu organów) czy podjęcie uchwały w przedmiocie, który nie leży w kompetencjach zgromadzenia.
Wskazane przepisy zawierające pojęcie sprzeczności z ustawą nie odnoszą jej wyłącznie do przepisów k.s.h., lecz również do każdej innej ustawy i innych powszechnie obowiązujących źródeł prawa, które obowiązuje w chwili podjęcia zaskarżonej uchwały.
Dodatkowo należy podkreślić, że przepis, z którym jest sprzeczna uchwała, nie musi mieć wyłącznie charakteru bezwzględnie obowiązującego (potwierdził to Sąd Najwyższy w wyroku z 25 lutego 1999, I CKN 1026/98).
W szczególności sprzeczność z przepisem względnie obowiązującym zachodzi w sytuacji, gdy umowa/statut spółki nie zawierają postanowień mieszczących się w granicach odmiennego unormowania, wprowadzonych przez przepisy prawa.
Przepisy k.s.h. wprost przewidują, że do powództwa o stwierdzenie nieważności uchwały zgromadzenia nie stosuje się przepisu art. 189 kodeksu cywilnego (dalej k.c.), który stanowi podstawę wytaczania powództw o ustalenie istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa.
Analizując tę zależność, należy stwierdzić, że wynika to z faktu, że w przypadku sprzeczności uchwały zgromadzenia z ustawą przepisy k.s.h. nie wprowadzają sankcji w postaci nieważności bezwzględnej, lecz względnej.
Różnica przejawia się w tym, że w przypadku powództwa o stwierdzenie nieważności uchwały legitymacja oraz ramy czasowe określone zostały na zasadzie wyłączności w przepisach k.s.h., nie jest zatem możliwe żądanie stwierdzenia nieważności przez każdą osobę, która ma interes prawny (jak w przypadku art. 189 k.c.).
Pogląd taki potwierdził Sąd Najwyższy w uchwale z 17 lutego 2004, III CZP 116/03. Nie oznacza to jednak, że przepisy k.s.h. wyłączają całkowicie możliwość wniesienia powództwa przeciwko uchwale zgromadzenia w trybie art. 189 k.c. (w doktrynie i orzecznictwie dopuszcza się tego rodzaju powództwo w odniesieniu do tzw. uchwał nieistniejących).
Nie tylko wspólnik
Krąg podmiotów uprawnionych do wytoczenia powództwa o stwierdzenie nieważności uchwały określa odpowiednio art. 252 § 1 k.s.h. (sp. z o.o.) oraz art. 429 § 1 k.s.h. (SA) poprzez odesłanie do przepisów regulujących legitymację procesową w sprawach o uchylenie uchwały.
Zatem zgodnie z art. 250 oraz art. 422 § 1 k.s.h. prawo do wytoczenia powództwa o stwierdzenie nieważności uchwały zgromadzenia przysługuje:
- zarządowi, radzie nadzorczej, komisji rewizyjnej (wyłącznie w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością, w spółce akcyjnej organ ten nie istnieje) oraz poszczególnym ich członkom;
- wspólnikowi/akcjonariuszowi, który głosował przeciwko uchwale, a po jej powzięciu zażądał zaprotokołowania sprzeciwu;
- wspólnikowi/akcjonariuszowi bezzasadnie niedopuszczonemu do udziału w zgromadzeniu;
- wspólnikowi/akcjonariuszowi, który nie był obecny na zgromadzeniu, jedynie w przypadku wadliwego zwołania zgromadzenia lub też powzięcia uchwały w sprawie nieobjętej porządkiem obrad.
Dodatkowo w przypadku spółki z ograniczoną odpowiedzialnością legitymacja do wniesienia powództwa o uchylenie uchwały przysługuje w razie pisemnego głosowania wspólnikowi, którego pominięto przy głosowaniu lub który nie zgodził się na głosowanie pisemne albo który głosował przeciwko uchwale i po otrzymaniu wiadomości o uchwale w terminie dwóch tygodni zgłosił sprzeciw.
Jak zatem widać, legitymacja do wytoczenia powództwa przysługuje nie tylko wspólnikom/akcjonariuszom, lecz również członkom pozostałych organów, którzy zobowiązani są do wykonywania powierzonych im funkcji przy założeniu podwyższonego stopnia staranności.
Jak długo można poczekać
Uchwały nie można zaskarżyć w dowolnie przez siebie wybranym momencie. Zgodnie z art. 252 § 3 k.s.h. (sp. z o.o.) oraz 425 § 2 k.s.h. (SA) prawo do wniesienia powództwa wygasa z upływem sześciu miesięcy od dnia otrzymania wiadomości o uchwale, jednakże nie później niż z upływem:
- trzech lat od dnia powzięcia uchwały w przypadku sp. z o.o.,
- dwóch lat od dnia powzięcia uchwały w przypadku SA.
Ważne! W stosunku do uchwał podejmowanych przez walne zgromadzenie akcjonariuszy spółki publicznej k.s.h. przewiduje skrócenie terminów w ten sposób, że powództwo musi być wniesione w terminie 30 dni od dnia ogłoszenia uchwały, nie później jednak niż w terminie roku od dnia jej powzięcia.
Upływ wskazanych terminów nie powoduje jednak, że uprawnionym nie służy już żadna ochrona, gdyż zgodnie z art. 252 § 4 k.s.h. (sp. z o.o.) i w takiej sytuacji możliwe jest podniesienie zarzutu nieważności.
Zarząd, pełnomocnik albo kurator
W przypadku powództwa o stwierdzenie nieważności uchwały zasadą jest, że zgodnie z art.253§1 k.s.h. (sp. z o.o.) oraz 426 § 1 k.s.h. (SA) pozwaną spółkę reprezentuje zarząd. K.s.h. przewiduje też możliwość ustanowienia w drodze uchwały zgromadzenia pełnomocnika, który będzie reprezentował spółkę w sporze.
W sytuacji gdy zarząd nie może działać za spółkę i nie ma uchwały wspólników o ustanowieniu pełnomocnika, sąd właściwy do rozstrzygnięcia powództwa wyznacza kuratora spółki.
Autor jest prawnikiem w Kancelarii Gessel
Czytaj też:
Wspólnicy mogą żądać zabezpieczenia powództwa
W spółce muszą być klarowne sytuacje
Galimatias z uchwałami w spółkach
Zobacz serwisy:
»
»
»
