Prawo reprezentacji spółki może być zarówno czynne i polegać na składaniu oświadczeń woli w jej imieniu, jak i bierne i ograniczać się do przyjmowania tych oświadczeń. Wspólnikom wolno w umowie spółki ustalić zasadę reprezentacji jednoosobowej (wówczas to każdy wspólnik uprawniony jest do samodzielnej reprezentacji) lub łącznej.

W tym ostatnim wypadku możliwe są następujące dwie konfiguracje: reprezentacja z udziałem dwóch wspólników albo wspólnika i prokurenta bądź też wspólnika i pełnomocnika.

[srodtytul]Na życzenie wspólnika...[/srodtytul]

Prawo do reprezentacji spółki dotyczy wszelkich czynności sądowych (np. składanie pozwów) i pozasądowych (np. zawieranie kontraktów, składanie oświadczeń w imieniu spółki przed organami państwowymi). Nie może być ograniczone w stosunkach zewnętrznych.

Oznacza to, że wspólnicy mogą między sobą wprowadzić pewne ograniczenia, wskazując na przykład kwotę, powyżej której określonej osobie nie wolno dokonać czynności prawnej, nigdy jednak nie będzie to miało wpływu na ważność i skuteczność takich czynności wobec osób trzecich.

Dla nich bowiem wspólnik spółki jawnej zawsze działa w granicach umocowania. Prawo do reprezentowania spółki przez wspólnika mogą wyłączyć postanowienia w umowie albo orzeczenie sądowe. W pierwszym wariancie wspólnik sam wyraża w umowie spółki zgodę na ujęcie jego prawa reprezentacji.

[ramka][b]Przykład 1[/b]

X sp.j. składa się z trzech wspólników: panów Jakuba, Damiana i Daniela. Pan Damian – przed sporządzeniem i podpisaniem umowy – oświadczył, że jest zainteresowany wyłącznie udziałem w zyskach. Wobec tego w umowie spółki znalazł się zapis, że uprawnionymi do reprezentacji X sp.j. są jedynie panowie Jakub i Daniel, a każdy z nich może samodzielnie występować w imieniu spółki. Takie postanowienie jest dopuszczalne.[/ramka]

[srodtytul]...albo pod przymusem[/srodtytul]

Dopuszczalne jest również – według art. 9 [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=0878F97C9B855869DA1A3F9BAD45E3AB?id=133014]kodeksu spółek handlowych[/link] – pozbawienie wspólnika tego prawa poprzez zmianę, większością głosów, umowy spółki (która wcześniej przyznawała mu takie prawo). Ta opcja dozwolona jest jednak tylko w przypadku, gdy umowa spółki nie przewiduje dla zmiany jej postanowień zgody wszystkich wspólników. Wszelkie zmiany umowy spółki wymagają zgłoszenia do Krajowego Rejestru Sądowego.

[ramka][b]Przykład 2[/b]

Y sp.j. składa się z trzech wspólników: pań Dagmary i Kai, i pana Janusza. Zgodnie z umową spółki każdy wspólnik uprawniony był do jej samodzielnej reprezentacji. Zmiana tych postanowień wymagała zgody dwóch wspólników. Z uwagi na to, że pani Kaja często podejmowała decyzje dotyczące spółki (w tym głównie jej kontrahentów), które pozostawały w sprzeczności z wolą pani Dagmary i pana Janusza, wspólnicy ci podjęli uchwałę o zmianie umowy spółki, na mocy której pozbawili panią Kaję prawa reprezentowania Y sp.j. W takim trybie pani Kaja mogła być pozbawiona prawa reprezentacji spółki. [/ramka]

[srodtytul]Reprezentacja łączna[/srodtytul]

Pewne ograniczenie autonomii wspólnika w prawie reprezentacji spółki stanowi wprowadzenie do umowy zasad współdziałania w przypadku reprezentacji łącznej (tj. dwóch wspólników albo wspólnik i prokurent bądź też wspólnik i pełnomocnik). Wyznaczony tak sposób reprezentacji jest wiążący w stosunkach zewnętrznych spółki (czyli wobec jej kontrahentów).

[ramka][b]Przykład 3[/b]

W ABC sp.j. jest trzech wspólników. W umowie spółki znalazło się postanowienie, że do składania oświadczeń woli w imieniu spółki uprawnieni są dwaj wspólnicy łącznie albo wspólnik działający łącznie z prokurentem. Jest ono prawidłowe i wiążące. [/ramka]

Decyzja sądu Kodeks spółek handlowych nie precyzuje, jakie okoliczności mogą uzasadniać sądowe pozbawienie wspólnika prawa reprezentacji spółki. Art. 30 § 2 k.s.h. stanowi jedynie, że może to nastąpić z ważnych powodów. Wydaje się, że przyczyny te obejmują sytuacje zarówno zawinione (np. prowadzenie działalności konkurencyjnej, rażące niedbalstwo przy wykonywaniu obowiązków, skazanie prawomocnym wyrokiem za przestępstwo przeciwko obrotowi gospodarczemu), jak i niezawinione przez wspólnika (np. choroba psychiczna).

[ramka][b]Przykład 4[/b]

DEF sp.j. składa się z czterech wspólników uprawnionych do samodzielnej jej reprezentacji. Zgodnie z umową zmiana jej postanowień wymaga zgody wszystkich wspólników. Z uwagi na to że jeden ze wspólników – pan Kamil – podjął działalność konkurencyjną względem działalności DEF sp.j., pozostali wspólnicy – według art. 30 § 2 k.s.h. – wystąpili z pozwem o pozbawienie go prawa do reprezentowania spółki. Jeżeli wspólnicy udowodnią w trakcie procesu prowadzenie przez pana Kamila działalności konkurencyjnej wobec działalności DEF sp.j., sąd może uznać, że zachodzi ważny powód do ujęcia prawa pana Kamila do reprezentacji spółki.[/ramka]

Roszczenie o pozbawienie przez sąd wspólnika prawa do reprezentowania spółki przysługuje każdemu wspólnikowi, części z nich lub wszystkim. Jeżeli z takim żądaniem wystąpi jeden wspólnik, wówczas pozostali mogą występować w procesie jako interwenienci uboczni. Prawomocny wyrok sądu podlega obligatoryjnemu zgłoszeniu do KRS. Wspólnik, któremu prawomocnie ujęto prawo reprezentacji, może jednak nadal występować w jej imieniu jako prokurent lub pełnomocnik.

[ramka][b]Przykład 5[/b]

Pan Ksawery na mocy prawomocnego wyroku został pozbawiony prawa reprezentowania spółki Z sp.j. Dwaj pozostali wspólnicy podjęli wówczas uchwałę o ustanowieniu prokury, a następnie w odrębnym dokumencie udzielili jej panu Ksaweremu. Mimo prawomocnego pozbawienia pana Ksawerego prawa reprezentowania spółki w charakterze jej wspólnika może być on prokurentem Z sp.j. [/ramka]

[ramka][b]Co wynika z orzecznictwa[/b]

- Skuteczność pełnomocnictwa procesowego udzielonego przez spółkę jawną uzależniona jest od zachowania sposobu reprezentacji ujawnionego w Krajowym Rejestrze Sądowym – [b]uchwała Sądu Najwyższego z 30 maja 2008 r. (III CZP 43/08, OSNC 2009/7-8/93)[/b].

- Jeżeli wspólnicy spółki jawnej podpisują weksel, działając jako reprezentanci spółki (art. 29 k.s.h.), to musi to zostać uwidocznione w tekście weksla. W przeciwnym razie wspólnicy sami stają się dłużnikami wekslowymi. Nie jest dopuszczalne ustalenie wystawcy weksla na podstawie okoliczności „pozatekstowych”, np. opartych na rzeczywistej woli kontrahentów czy też ich nawet oczywistej świadomości tego, w jakim charakterze występują osoby podpisujące się na wekslu. Wykładnia weksla dopuszczalna jest bowiem jedynie w granicach jego tekstu – [b]wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z 16 kwietnia 2008 r. (I Aca 235/08).[/b]

- Dopuszczalne jest udzielenie prokury jednej osobie, z zastrzeżeniem że może ona działać tylko łącznie z członkiem zarządu spółki lub wspólnikiem – [b]uchwała SN z 27 kwietnia 2001 r. (III CZP 6/01, Monitor Prawniczy z 2001 r. nr 16, s. 831).[/b] [/ramka]

[i]Autorka jest adwokatem prowadzącym własną kancelarię w Płocku[/i]