Zgodnie ze statystykami GUS spośród zatrudnionych w warunkach szkodliwych i uciążliwych ok. 40 proc. pracuje w ponadnormatywnym hałasie. Natomiast, jak wykazują europejskie badania ankietowe warunków pracy, ok. 20 proc. pracowników fizycznych co najmniej połowę czasu pracy spędza w takim hałasie, że muszą podnosić głos, by porozumieć się z innymi. To zaś utrudnia wykonywanie czynności zawodowych, rodzi niepokój, stres, dyskomfort.

[srodtytul]Przykre konsekwencje[/srodtytul]

Stały hałas to problem we wszystkich rodzajach działalności gospodarczej. Powoduje uszkodzenie słuchu. Ale nie tylko – źle wpływa także na inne zmysły i części organizmu człowieka. W efekcie może ograniczyć mobilność życiową, zmniejszyć szanse na utrzymanie pracy lub jej zmianę, pogorszyć jakość życia i odizolować społecznie.

Niemałe są też koszty chorób i inwalidztwa – tzw. głuchoty zawodowej. Oceniając hałas na stanowisku pracy, uwzględnia się dwa rodzaje sytuacji.

[srodtytul]Zagrożenie dla słuchu...[/srodtytul]

Stosuje się wówczas trzy parametry. Pierwszy służy do oceny całkowitej dawki hałasu kumulującej skutki jego oddziaływania na człowieka – liczą się poziom hałasu i czas, przez jaki jest mu poddawany. Parametr ten określa się jako poziom ekspozycji na hałas.

I tak:

- jeżeli na stanowisku pracy przez pełne osiem godzin dziennie i przez pięć dni w tygodniu panuje hałas (jest to tzw. parametr LEX, 8h) – wtedy jego wartość średnia nie powinna przekraczać 85 dB (decybeli),

- gdy hałas jest nierównomierny w różnych dniach tygodnia, wówczas poziom 85 dB przyjmuje się do przeciętnego tygodniowego wymiaru czasu pracy (LEX, W).

Co to znaczy 85 dB? To duży hałas. Taki mniej więcej, który słyszymy podczas przejazdu tramwaju, gdy stoimy na wysepce przystanku, albo gdy wjeżdża pociąg na stację lub w pobliżu przejeżdża duża ciężarówka.

Na stanowiskach pracy takie wartości występują głównie tam, gdzie działają obrabiarki do drewna i metalu, silniki spalinowe, sprężarki, narzędzia pneumatyczne – młoty, przecinaki, szlifierki, maszyny do kruszenia i rozdrabniania, sita wibracyjne, piece hutnicze, niektóre maszyny górnicze, drogowe, włókiennicze itp.

Emisję hałasu maszyn do środowiska określają dyrektywy wspólnotowe i wprowadzające je przepisy polskie. Dotyczą one m.in. dźwigów, koparek, urządzeń wibracyjnych, a nawet kosiarek do trawy. Przepisy wskazują wymagania, jakie muszą spełniać te urządzenia.

Następne dwa parametry służą do zabezpieczania przed utratą słuchu w wyniku pojedynczych, krótkotrwałych zdarzeń dźwiękowych, które mogą spowodować uszkodzenie słuchu, czyli hałasu impulsowego – takiego jak np. strzał z pistoletu lub wybuch butelki z napojem gazowanym. Parametry te określane są jako: maksymalny poziom dźwięku A – 115 dB, i szczytowy poziom dźwięku C – 135 dB.

[srodtytul]... i utrudnienie pracy[/srodtytul]

Gdy hałas utrudnia pracę, nie ma wtedy groźby uszkodzenia słuchu. Jest to np. hałas utrudniający koncentrację, harmider w pomieszczeniu, gdzie pracuje konstruktor mostów. Wówczas bierze się pod uwagę inne kryteria – ze względu na charakter wykonywanej pracy lub na możliwość realizacji podstawowych jej funkcji.

W takich przypadkach stosuje się wartości określone w Polskiej Normie PN-N-01307:1994 – dopuszczalny równoważny poziom dźwięku w czasie pobytu pracownika na stanowisku pracy biurowej:

- [b]75 dB[/b] – w pomieszczeniach ze źródłami hałasu, np. w powielarniach, kabinach bezpośredniego sterowania bez łączności telefonicznej, pomieszczeniach z maszynami i urządzeniami liczącymi itp.,

- [b]65 dB[/b] – w sekretariatach i biurach obsługi klienta, w kabinach dyspozytorskich, obserwacyjnych i zdalnego sterowania z łącznością telefoniczną, pomieszczeniach do wykonywania prac precyzyjnych itp.,

- [b]55 dB[/b] – w pomieszczeniach administracyjnych, biurach projektowych, do prac teoretycznych koncepcyjnych, opracowywania danych itp.

Dla porównania w pomieszczeniu, gdzie pracują telefonistki, hałas nie może być większy niż 65 dB. A w domu – w kuchni hałas nie powinien przekraczać 40 dB, w sypialni zaś – w dzień 35 dB, w nocy – 25 dB.

Wynika z tego, że nasza tolerancja na uciążliwy hałas zależy od miejsca, w którym on występuje, rodzaju czynności, jakie wykonujemy – a także od indywidualnych predyspozycji.

[srodtytul]Jest konieczność[/srodtytul]

To pracodawca jest odpowiedzialny za zminimalizowanie hałasu i jego skutków. Zgodnie ze stosownymi rozporządzeniami zobowiązany jest do oceny ryzyka zawodowego będącego następstwem oddziaływania hałasu. Musi też zadbać o ochronę pracowników przed związanymi z tym zagrożeniami, a w szczególności zapewnić:

- stosowanie procesów technologicznych i metod pracy niepowodujących nadmiernego hałasu,

- wybieranie maszyn i innych urządzeń technicznych powodujących możliwie najmniejszy hałas, nieprzekraczający dopuszczalnych wartości,

- obniżanie poziomu hałasu w procesie pracy poprzez różnorodne rozwiązania.

[ramka][b]Regulacje prawne[/b]

[b]Poprawa jakości zatrudnienia [/b]

Dyrektywa 89/391/EWG w sprawie wprowadzenia środków w celu poprawy bezpieczeństwa i zdrowia pracowników w miejscu pracy (jej postanowienia uwzględnia kodeks pracy).

[b]Dopuszczalne wartości hałasu[/b]

[link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=9018FDEFEB08D771EF5B769815396AC9?id=167742]Rozporządzenie ministra pracy i polityki społecznej z 29 listopada 2002 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (DzU nr 217, poz. 1833 ze zm.).[/link]

[b]Emisja hałasu maszyn[/b]

Dyrektywa 2000/14/EC, tzw. hałasowa, i 2006/42/EC, tzw. maszynowa, zastępująca dotychczas obowiązującą dyrektywę 98/37/EC, zaimplementowane odpowiednio do polskiego systemu prawnego [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=FE34176EBD2B6F5B3A66E3D7978A3C2C?id=180475]rozporządzeniami ministra gospodarki z 21 grudnia 2005 r. w sprawie zasadniczych wymagań dla urządzeń używanych na zewnątrz pomieszczeń w zakresie emisji hałasu do środowiska (DzU nr 263, poz. 2202 ze zm.)[/link] i [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=3F57E2B9FA468F164909B2F3B164329C?id=169538]w sprawie zasadniczych wymagań dla maszyn i elementów bezpieczeństwa (DzU 2003 nr 91, poz. 858)[/link] oraz[link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=E16488A270FB5919D88E9849F4F6FAE8?id=289152] ministra gospodarki z 21 października 2008 r. w sprawie zasadniczych wymagań dla maszyn (DzU nr 199, poz. 1228).[/link]

[b]Obowiązki pracodawców[/b]

[link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=67771DD707BE636131133348CB337271?id=170775]Rozporządzenie ministra pracy i polityki socjalnej z 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (tekst jedn. DzU z 2003 r.nr 169, poz. 1650 ze zm.)[/link] oraz [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=07B31F6731D792107A58CEEA8DBB7CE8?id=178827]rozporządzenie ministra gospodarki i pracy z 5 sierpnia 2005 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy pracach związanych z narażeniem na hałas lub drgania mechaniczne (DzU nr 157, poz. 1318)[/link]. [/ramka]

[ramka][b]Nieprawidłowości najlepiej redukować u źródła[/b]

[b]Komentuje Witold Mikulski, kierownik Pracowni Hałasu w Centralnym Instytucie Ochrony Pracy – Państwowym Instytucie Badawczym[/b]

Podstawowymi obowiązkami pracodawcy w kwestii hałasu są: jego ocena, ograniczenie go do najniższego poziomu, poinformowanie pracowników o skutkach oddziaływania hałasu i możliwościach jego ograniczenia, oznakowanie miejsc, gdzie występuje nadmierny hałas. To także dostarczenie pracownikom narażonym na nadmierny hałas ochronników słuchu oraz przeprowadzenie badań lekarskich.

Ocena hałasu polega na jego pomiarze oraz porównaniu wyników z wartościami dopuszczalnymi. Pomiar mogą wykonać wyspecjalizowane jednostki posiadające akredytacje na pomiary hałasu.

Następny obowiązek pracodawcy to zmniejszenie emisji hałasu do możliwie najmniejszego poziomu – priorytet ma redukcja hałasu u źródła jego powstawania. Można to wykonać metodami technicznymi i organizacyjnymi. Pierwsze polegają na zmianie technologii lub wyciszeniu procesu emisji hałasu. Bardzo dobrą praktyką jest ograniczenie hałasu przez wymianę maszyny na taką, która emituje go mniej.

Hałas można też skuteczne ograniczyć na drodze propagacji od źródła do stanowiska pracy. W tym zakresie najbardziej skutecznymi działaniami są: wibroizolacja maszyny, np. oddzielny fundament, umieszczenie maszyny w dźwiękoszczelnej obudowie lub stanowiska pracy w kabinie dźwiękoizolacyjnej. Dużo mniejszą skuteczność w ograniczeniu hałasu mają ekrany akustyczne, a jeśli dużo energii akustycznej odbija się od ścian i sufitu pomieszczenia – na powierzchniach tych instaluje się materiały dźwiękochłonne. Najczęściej stosowane metody organizacyjne to: odsunięcie stanowisk pracy od źródeł hałasu oraz rotacja pracowników na stanowiskach, gdzie hałas jest największy.

Dopiero, gdy wyczerpie się wszelkie możliwe sposoby zmniejszenia hałasu, należy zastosować odpowiednio dobrane ochronniki słuchu: nauszniki lub wkładki przeciwhałasowe.

Ostatnio przywiązuje się coraz większą wagę do ograniczenia skutków oddziaływania hałasu o poziomach nieprzekraczających poziomów dopuszczalnych ze względu na uszkodzenie słuchu – występuje on na stanowiskach pracy biurowej. Głównym jego źródłem jest działalność człowieka, a w dużo mniejszym stopniu urządzenia techniczne, np. klimatyzacja, i hałas z zewnątrz, np. ruch drogowy. Hałas można tu ograniczyć przez rezygnację z niepotrzebnych rozmów, a jeżeli praca polega głównie na komunikacji słownej, np. w tzw. open space, stanowiska pracy należy umieścić w boksach o wysokich dźwiękochłonnych ściankach, wytłumić sufit i ściany. Tam, gdzie jest wspólny sufit i podłoga, trzeba wytłumić kanały, przez które przechodzą kable i ciągi wentylacyjno-klimatyzacyjne między pomieszczeniami.[/ramka]