Celem postępowania upadłościowego jest zaspokojenie roszczeń wierzycieli

W pierwszej kolejności syndyk przystępuje do spisu inwentarza, oszacowania masy upadłości oraz sporządzenia planu likwidacyjnego, w którym określa proponowane sposoby sprzedaży majątku upadłego oraz termin ich sprzedaży. Syndyk powinien sporządzić i złożyć sędziemu-komisarzowi plan likwidacyjny w ciągu miesiąca od dnia ogłoszenia upadłości.

W przypadku, gdy syndyk z jakichkolwiek przyczyn nie może sporządzić spisu inwentarza, oszacowania, planu likwidacji lub sprawozdania finansowego w terminie miesiąca od dnia ogłoszenia upadłości, to składa w tym terminie na ręce sędziego komisarza pisemne sprawozdanie ogólne o stanie masy upadłości i o możliwości zaspokojenia wierzycieli. Dopiero po zadośćuczynieniu temu obowiązkowi syndyk przystępuje do likwidacji masy upadłości.

Podkreślić należy, że w przypadku, gdy sędzia komisarz nie wstrzyma likwidacji masy upadłości, to syndyk może ją prowadzić, pomimo iż postanowienie o ogłoszeniu upadłości się nie uprawomocniło, a nawet w sytuacji, gdy zostało zaskarżone lub złożono wniosek o zmianę opcji upadłości.

Bez zgody sędziego

Syndyk może sprzedać ruchomości upadłego przed formalnym rozpoczęciem likwidacji masy upadłości, gdy jest to potrzebne na zaspokojenie kosztów postępowania, ruchomości ulegają szybkiemu zepsuciu lub wskutek opóźnienia sprzedaży straciłyby znacznie na wartości albo których przechowywanie pociąga za sobą koszty zbyt wysokie w stosunku do ich wartości.

Decyzję w tym zakresie syndyk podejmuje samodzielnie (zgoda sędziego-komisarza nie jest wymagana). Zazwyczaj jednak przedmioty te zbywane są przez syndyków nie w trybie przetargu lub aukcji, ale z wolnej ręki. W takim przypadku syndyk będzie musiał wystąpić do sędziego-komisarza o zezwolenie na zbycie ruchomości z wolnej ręki (art. 326 ustawy - Prawo upadłościowe i naprawcze, dalej PUiN).

Lepiej w całości

Zgodnie z art. 311 PUiN likwidacja masy upadłości dokonuje się przez sprzedaż przedsiębiorstwa w całości lub jego zorganizowanych części, sprzedaż nieruchomości i ruchomości, przez ściągnięcie wierzytelności od dłużników upadłego i wykonanie innych jego praw majątkowych wchodzących w skład masy upadłości albo ich zbycie. W art. 316 PUiN doprecyzowano, że przedsiębiorstwo upadłego powinno być sprzedane jako całość, chyba że nie jest to możliwe ze względów ekonomicznych lub innych przyczyn (np. z uwagi na brak potencjalnych nabywców). Postulat ten jest zasadny, ponieważ sprzedaż całego przedsiębiorstwa zazwyczaj jest najszybszym sposobem spieniężenia składników masy upadłości.

Opis i oszacowanie

Jeśli chodzi o samą procedurę zbycia przedsiębiorstwa, to zgodnie z art. 319 ust. 1 PUiN w pierwszej kolejności sędzia-komisarz, na wniosek syndyka, wyznacza biegłego do sporządzenia opisu i oszacowania przedsiębiorstwa oraz jego zorganizowanych części. Powyższej czynności można zaniechać w przypadku, gdy opis i oszacowanie sporządzone przez syndyka jeszcze przed rozpoczęciem likwidacji zachowują swoją aktualność oraz spełniają warunki szczegółowo określone w art. 319 PUiN.

Sprzedaż przedsiębiorstwa co do zasady następuje w drodze przetargu lub aukcji, do których stosuje się odpowiednio przepisy kodeksu cywilnego, z tym że:

- warunki przetargu albo aukcji przygotowane przez syndyka zatwierdza sędzia-komisarz,

- o przetargu albo aukcji należy zawiadomić przez obwieszczenie co najmniej na dwa tygodnie, a jeżeli przetarg albo aukcja dotyczy przedsiębiorstwa spółki publicznej – co najmniej na sześć tygodni przed terminem posiedzenia wyznaczonego w celu ich przeprowadzenia,

- przetarg albo aukcję przeprowadza się na posiedzeniu jawnym,

- przetarg albo aukcję prowadzi syndyk pod nadzorem sędziego-komisarza,

- wyboru oferenta dokonuje syndyk; wybór wymaga zatwierdzenia przez sędziego-komisarza,

- postanowienie zatwierdzające wybór oferenta sędzia-komisarz może wydać na posiedzeniu niejawnym,

- sędzia-komisarz może odroczyć zatwierdzenie wyboru oferenta o tydzień; w tym przypadku postanowienie o zatwierdzeniu wyboru oferenta podlega obwieszczeniu.

Można zaskarżyć

Zaznaczyć należy, że postanowienie sędziego-komisarza o zatwierdzeniu wyboru oferenta może zostać zaskarżone zażaleniem. W doktrynie nie budzi wątpliwości, że legitymacja do złożenia tego środka odwoławczego przysługuje syndykowi oraz każdemu z uczestników przetargu.

Uzasadniony wydaje się również pogląd, że zażalenie na omawiane postanowienie może wnieść każdy z wierzycieli oraz sam upadły, ponieważ nie ma wątpliwości, że także te podmioty są zainteresowane wynikiem przetargu czy aukcji. Umowa sprzedaży zawierana jest przez syndyka w terminie określonym przez sędziego-komisarza, jednak termin ten nie może być dłuższy niż cztery miesiące od dnia zatwierdzenia wyboru oferenta przez sędziego-komisarza.

Także z wolnej ręki

Zdarza się, że korzystniejsze dla masy upadłości będzie zbycie przedsiębiorstwa z wolnej ręki, a nie w trybie przetargu czy aukcji. Oceny tego, który z trybów sprzedaży będzie efektywniejszy dla masy upadłości, powinien dokonać syndyk. W przypadku, gdy syndyk uzna, że sprzedaż z wolnej ręki będzie korzystniejsza dla masy upadłości, musi wystąpić do rady wierzycieli z wnioskiem o wyrażenie zgody na zastosowanie tego trybu oraz określenie warunków zbycia.

Jeżeli w danym postępowaniu rada wierzycieli nie została ustanowiona, zgody udziela sędzia-komisarz. W doktrynie podkreśla się, że syndyk może wystąpić z wnioskiem w tym zakresie zarówno przed wynegocjowaniem warunków transakcji z potencjalnym nabywcą, jak i po ich wynegocjowaniu.

Opisane zasady mają odpowiednie zastosowanie do zbycia zorganizowanej części przedsiębiorstwa oraz do zbycia ruchomości upadłego.

Zgodnie z art. 313 ust. 1 PUiN sprzedaż dokonana w postępowaniu upadłościowym ma skutki sprzedaży egzekucyjnej, a zatem skutki sprzedaży w postępowaniu upadłościowym wynikają głównie z kodeksu postępowania cywilnego. Zasada ta nie ma zastosowania w przypadku sprzedaży przedsiębiorstwa upadłego, ponieważ skutki sprzedaży przedsiębiorstwa w postępowaniu upadłościowym zostały określone w sposób wyczerpujący w art. 317 PUiN. Ustawa w sposób szczególny reguluje również skutki sprzedaży nieruchomości.

Przechodząc do analizy skutków prawnych sprzedaży poszczególnych składników majątku upadłego, należy pamiętać, że przy sprzedaży ruchomości stosuje się art. 879 k.p.c., zgodnie z którym:

- nabywca staje się właścicielem rzeczy bez żadnych obciążeń i powinien ją natychmiast odebrać,

- nabywcy nie przysługują roszczenia z tytułu rękojmi za wady rzeczy,

- przeciwko nabywcy nie można podnosić zarzutów co do ważności nabycia.

Takie same są skutki sprzedaży wierzytelności oraz praw majątkowych, ponieważ zgodnie z art. 908 § 2 i art. 909 k.p.c. przepisy o egzekucji z ruchomości mają odpowiednie zastosowanie do egzekucji z wierzytelności i innych praw.

Sprzedaż nieruchomości powoduje wygaśnięcie praw oraz praw i roszczeń osobistych ujawnionych przez wpis do księgi wieczystej lub nieujawnionych w ten sposób, lecz zgłoszonych sędziemu-komisarzowi w terminie określonym w art. 51 ust. 1 pkt 5 PUiN. Do wygaśnięcia tych praw dochodzi z chwilą zawarcia umowy sprzedaży. Podstawą do wykreślenia hipoteki jest umowa sprzedaży nieruchomości, natomiast pozostałe prawa są wykreślane na podstawie prawomocnego planu podziału sumy uzyskanej ze sprzedaży nieruchomości.

Służebności bez zmian

Sprzedaż nieruchomości nie powoduje wygaśnięcia służebności drogi koniecznej, przesyłu oraz służebności ustanowionej w związku z przekroczeniem granicy przy wznoszeniu budowli lub innego urządzenia. Zasygnalizować należy, że niektórzy przedstawiciele doktryny podkreślają, że warunkiem dalszego obowiązywania tych praw jest ich ujawnienie w księdze wieczystej lub zgłoszenie ich sędziemu-komisarzowi w terminie określonym w art. 51 ust. 1 pkt 5 PUiN.

W mocy pozostaje również użytkowanie oraz prawa dożywotnika, jeżeli przysługuje im pierwszeństwo przed wszystkimi hipotekami lub jeżeli nieruchomość nie jest hipotekami obciążona albo jeżeli wartość użytkowania i praw dożywotnika znajduje pełne pokrycie w cenie nabycia. Jednak w tym ostatnim przypadku wartość tych praw będzie zaliczona do ceny nabycia.

Zaznaczyć należy, że sędzia-komisarz może postanowić, że służebność gruntowa, która nie znajduje pełnego pokrycia w cenie nabycia, zostaje utrzymana w mocy, jeżeli jest dla nieruchomości władnącej konieczna, a nie obniża w sposób istotny wartości nieruchomości obciążonej. Sędzia-komisarz wydaje postanowienie w tym zakresie na wniosek właściciela nieruchomości władnącej, zgłoszony najpóźniej w zarzutach do planu podziału sumy uzyskanej ze sprzedaży nieruchomości obciążonej.

Zasady odnoszące się do sprzedaży nieruchomości mają odpowiednie zastosowanie do sprzedaży prawa użytkowania wieczystego, spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu i statku morskiego wpisanego do rejestru okrętowego.

Zgodnie z art. 317 ust. 2 PUiN nabywca przedsiębiorstwa upadłego nabywa je w stanie wolnym od obciążeń i nie odpowiada za zobowiązania upadłego. Wszelkie obciążenia na składnikach przedsiębiorstwa wygasają, w mocy pozostają tylko obciążenia wymienione w art. 313 ust. 3 i 4 PUiN (omówione przy skutkach sprzedaży nieruchomości).

Co z koncesjami i licencjami

Nabycie przedsiębiorstwa w toku postępowania upadłościowego jest korzystne dla nabywcy również z tego względu, że przechodzą na niego wszelkie koncesje, zezwolenia, licencje i ulgi, które zostały udzielone upadłemu, chyba że ustawa lub decyzja o ich udzieleniu stanowi inaczej.

Dla przykładu warto wskazać, że ogłoszenie upadłości co do zasady prowadzi do wygaśnięcia licencji na wykonywanie transportu drogowego, natomiast na cofnięcie albo zmianę zakresu koncesji w przypadku ogłoszenia upadłości pozwala art. 58 ust. 3 ustawy z 2 lipca 2004 roku o swobodzie działalności gospodarczej. Zaznaczyć należy, że nabywca może używać oznaczenia przedsiębiorstwa upadłego, w którym mieści się jego nazwisko, tylko za zgodą upadłego.

Artur Ciepłowski prawnik w kancelarii prawnej Chajec, Don-Siemion & Żyto w Warszawie

Komentuje Artur Ciepłowski, prawnik w kancelarii prawnej Chajec, Don-Siemion & Żyto w Warszawie

Co do zasady syndyk powinien dążyć do zbycia przedsiębiorstwa upadłego w całości. Sprzedaż zorganizowanych części przedsiębiorstwa czy też poszczególnych składników majątku jest dopuszczalna, gdy jest to korzystniejsze dla masy upadłości lub nie ma podmiotów zainteresowanych nabyciem przedsiębiorstwa dłużnika.

Zasadniczo syndyk powinien zbywać majątek upadłego w drodze aukcji lub przetargu, jednak w przypadku, gdy sprzedaż z wolnej ręki jest efektywniejsza dla masy, syndyk może wystąpić do rady wierzycieli z wnioskiem o zezwolenie na sprzedaż w tym trybie. Nabycie składników majątku upadłego jest korzystne dla nabywcy, ponieważ, poza pewnymi wyjątkami, nabywa majątek bez żadnych obciążeń.