Czy wyrok może zastąpić głosowanie

Rz: Czy głos wspólnika (akcjonariusza) może być zastąpiony przez orzeczenie sądu?

Stanisław Sołtysiński:

Na to pytanie należy odpowiedzieć twierdząco, chociaż problem budzi pewne wątpliwości i nie został rozstrzygnięty definitywnie w orzecznictwie. Przepis art. 64 kodeksu cywilnego stanowi, że prawomocne orzeczenie sądu stwierdzające, że dana osoba ma obowiązek złożyć oznaczone oświadczenie woli, zastępuje to oświadczenie. Co do zasady przepis ten stosuje się także do aktów głosowania na zgromadzeniach wspólników, walnych zgromadzeniach (z mocy art. 2 kodeksu spółek handlowych).

Powołany przepis kodeksu cywilnego wydaje się jasny. Skąd więc wątpliwości?

Głównym źródłem wątpliwości są spory, czy akty głosowania wspólników (akcjonariuszy) są oświadczeniami woli. W doktrynie i orzecznictwie przeważa pogląd, że są to oświadczenia woli w rozumieniu art. 60 k.c., jeżeli uchwała wywołuje skutek wobec osób trzecich (np. głosowanie nad uchwałą o połączeniu spółek) lub gdy stanowi przesłankę dokonania czynności prawnej przez inny organ. Dobrym przykładem będzie uchwała zgromadzenia wyrażająca zgodę na zbycie nieruchomości lub zawarcie umowy koncernowej. Nie są natomiast oświadczeniami woli akty głosowania nad uchwałami, które np. przybierają postać dezyderatów – tak jak uchwała wzywająca członków zarządu spółki powołanej do zbudowania stadionu na Euro 2012, aby ponownie rozważyli lokalizację inwestycji.

Kiedy w praktyce możliwe jest powództwo o złożenie takich oświadczeń woli?

Obowiązek określonego głosowania wynika najczęściej z porozumień wspólników (akcjonariuszy) dotyczących wykonywania prawa głosu (shareholders agreements). Mogą one przewidywać np., jak strony powinny głosować w trakcie wyboru członków zarządu lub rady nadzorczej, podniesienia kapitału zakładowego itp. Przydatność sięgania do powództwa z art. 64 k.c. jest jednak ograniczona tam, gdzie głosowanie nad daną uchwałą odbywa się w określonym terminie. Trudno wówczas zapewnić prawomocność orzeczenia sądowego przed określoną datą. Dlatego obowiązki tego typu są obwarowane z reguły karą umowną. Gdy jednak porozumienie przewiduje oddanie głosu za uchwałą, która może być podjęta również później (np. uchwały o podwyższeniu kapitału zakładowego lub emisji warrantów), powództwo z art. 64 k.c. może okazać się jedynym skutecznym sposobem wyegzekwowania określonego w umowie obowiązku głosowania.

Co mówi orzecznictwo sądowe o stosowaniu art. 64 kodeksu cywilnego do aktów głosowania w spółce?

Jedyne publikowane dotychczas orzeczenie w sprawach głosowania w organach spółek stwierdza, że umowa, w której wspólnik zobowiązuje się do oddania głosu określonej treści, stanowi bezprawne rozporządzanie prawem głosu i nie może wywrzeć skutków prawnych, bo prowadzi do ominięcia prawa (wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 5 stycznia 2006, I ACa 630/05). Orzeczenie to jest nietrafne i wprowadziło sporo zamieszania w praktyce, która od dawna stosuje umowy regulujące wykonywanie prawa głosu. Niezrozumiała jest teza, że obowiązek głosowania za konkretną uchwałą dotyczącą zmiany umowy spółki wywołuje analogiczny skutek jak przeniesienie prawa głosu bez zbycia udziału. Sąd Apelacyjny nie wyjaśnił, na czym polega w takiej sytuacji obejście prawa (art. 58 § 1 k.c.).

Wątpliwości mogłaby budzić np. kwestia, czy ważne jest zobowiązanie do głosowania we wszystkich sprawach zgodnie z wytycznymi wierzyciela. Teza, że nieważne są umowy o wykonywaniu prawa głosu, sięga dalej niż odmowa zastosowania art. 64 k.c. Utrwalenie tego poglądu może spowodować, że strony takich porozumień będą je poddawały prawu obcemu lub co najmniej jurysdykcji sądów innych państw OECD lub arbitrażowi, bo tam instytucja ta jest od dawna uznawana za w pełni legalną. Szerzej: K. Gasiński, „Umowy akcjonariuszy co do sposobu wykonywania prawa głosu w prawie polskim i amerykańskim” (2006).

Czy obowiązek określonego głosowania może wynikać bezpośrednio z ustawy?

Owszem. Artykuł 64 k.c. dotyczy niewątpliwie również sytuacji, gdy obowiązek złożenia oświadczenia woli wynika z ustawy. Na przykład obowiązki dokapitalizowania spółek przewidziane w art. 624 § 1–4 k.s.h. są nałożone na spółki. Ich wypełnienie wymaga jednak oddania głosu przez wspólników (akcjonariuszy).