Spółki kapitałowe, których rok obrotowy pokrywa się z rokiem kalendarzowym, powinny do 30 czerwca odbyć zwyczajne zgromadzenie wspólników oraz podjąć między innymi uchwałę (uchwały) w przedmiocie udzielenia absolutorium członkom zarządu. Instytucja ta, wydawałoby się powinna mieć doniosłe znaczenie oraz wpływać na odpowiedzialność zarządców wobec spółki. Wydawałoby się, że skoro dany funkcjonariusz uzyskał absolutorium to podmiot jest zadowolony z jego dotychczasowych działań. Jednakże analiza konkretnych spraw i problemów prawnych, może prowadzić do postawienia zgoła odmiennej tezy, jakoby absolutorium nie dawało efektywnej ochrony członkom zarządu.
Rozliczenie, czyli uniewinnienie
Słowo absolutorium wywodzi się z łaciny od słowa „absolutorium" i w dosłownym tłumaczeniu oznacza zwolnienie, uniewinnienie. Termin ten jest powszechnie używany w praktyce funkcjonowania struktur organizacyjnych, w których występują organy kolegialne pozostające do siebie we wzajemnym związku. Najogólniej mówiąc, absolutorium jest wyrazem akceptacji przez wspólników działań członków organów spółki podejmowanych w poprzednim roku obrotowym, jako zgodnej z przepisami powszechnie obowiązującego prawa, zapisami umowy spółki (statutu), uchwałami wspólników, dobrymi obyczajami oraz szeroko pojętym interesem spółki. Podobnie rozumienie pojęcia „absolutorium" przedstawiane jest także w orzecznictwie sądów powszechnych oraz Sądu Najwyższego chociaż wypowiedzi te są sporadyczne. W postanowieniu z 5 luty 2010 (III CZ 3/10) Sąd Najwyższe wskazał, że „udzielenie absolutorium – władzom spółki jest wyrazem akceptacji (lub nie) działalności organów spółki i wywiera skutki na dwóch płaszczyznach, a mianowicie płaszczyźnie organizacyjnej (sfera stosunków wewnętrznych spółki) oraz płaszczyźnie cywilnoprawnej, a dokładniej: odpowiedzialności członka organu wobec spółki z tytułu ewentualnego wyrządzenia szkody (sfera stosunków zewnętrznych)". Szerzej do kwestii definicyjnej absolutorium podszedł Sąd Apelacyjny w Szczecinie, który w wyroku z 12 listopada 2015 (I ACa 575/15) podkreślił, iż „Kodeks spółek handlowych nie zawiera legalnej definicji absolutorium. Zgodnie jednak z art. 231 § 2 pkt 3 k.s.h., przedmiotem obrad zwyczajnego zgromadzenia wspólników powinno być m.in. udzielenie członkom organów spółki absolutorium z wykonania przez nich obowiązków. Istotą aktu absolutoryjnego (skwitowania) jest wewnętrzne „rozliczenie" z organami spółki. Absolutorium jest udzielane w celu potwierdzenia właściwego wykonywania mandatu w organach spółki. Udzielenie absolutorium stanowi zatem "zatwierdzenie" (akceptację) przez zgromadzenie wspólników sposobu sprawowania funkcji i podejmowanych w związku z tym działań przez członków zarządu w poprzednim roku obrotowym".
Istotny jest zakres oceny
Absolutorium powinno odzwierciedlać kompleksową ocenę zarządzania spółką przez jej funkcjonariuszy w danym roku obrotowym. Dotyczy to zarówno czynności dokonywanych w sferze wewnętrznej spółki, jak i wobec osób trzecich (prowadzenie spraw spółki i jej reprezentacja). Ocena jest rozciągnięta na różne aktywności podmiotu, w zależności od prowadzonej działalności gospodarczej. W tym zakresie na decyzję o udzieleniu bądź odmowie udzielenia absolutorium powinna wpływać względy prawne, ekonomiczne oraz pozaprawne. Niemniej jednak niemożliwe jest określenie sztywnych ram aktywności będącej przedmiotem oceny wspólników w ramach absolutorium. Jest to instytucja elastyczna i powinna dotyczyć wszelkiej aktywności zarządcy istotnej dla spółki i jej właścicieli. Absolutorium obejmuje nie tylko sferę zgodności z prawem działań funkcjonariusza spółki. Ocena ta jest wielopłaszczyznowa. Często wspólnicy postrzegają spółkę przez pryzmat wyników wskazanych w sprawozdaniu finansowym. Funkcjonuje ona przecież w określonym otoczeniu gospodarczym i jest nastawiona na zysk. Dlatego absolutorium może być sprowadzane instrumentalnie do „odcinania kuponów dywidendowych", co nie będzie oczywiście oddawało charakteru tej instytucji.
Oprócz aspektów prawnych i ekonomicznych, rolę przy udzielaniu absolutorium mogą odgrywać także czynniki społeczne, w szczególności interakcja i współpraca wspólników z zarządcami. Kompleksowa analiza działań menedżerów w poszczególnych obszarach powinna stanowić podstawę podjęcia decyzji co do udzielenia absolutorium. W przeciwnym wypadku taka uchwała absolutoryjna może zostać uchylona w drodze powództwa o stwierdzenie jej nieważności lub uchylenie.
Jakie konsekwencje
Obecnie zauważalny jest wzrost zainteresowania członków zarządu skutkami prawnymi, jakie wywiera absolutorium w sferze wewnętrznej (spółkowej) oraz w sferze zewnętrznej (ich prywatnych interesów). Prawnicy podjęli więc próby określenia (zdefiniowania) charakteru prawnego absolutorium, które wyjaśniałyby, jakie konsekwencje niesie za sobą udzielenie absolutorium członkom zarządu spółki z o.o. W tym zakresie jednak nie udało się uzyskać jednoznacznej odpowiedzi na postawione pytania. W literaturze zauważalne jest zróżnicowanie stanowisk w kwestii skutków udzielenia absolutorium członkom zarządu, z punktu widzenia odpowiedzialności odszkodowawczej wobec spółki:
- zgodnie z pierwszym z nich, absolutorium jest zrzeczeniem się roszczenia o odszkodowanie, rozumiane na ogół jako zwolnienie z długu,
- zdaniem innych autorów, udzielenie pokwitowania skutkowało „przecięciem spółce drogi" do dochodzenia roszczeń odszkodowawczych od członków jej zarządu albo oznaczało zwolnienie od odpowiedzialności za wyrządzoną spółce szkodę. ?
Co na to orzecznictwo
- „Absolutorium, (udzielane indywidualnie każdemu z członków organu kolegialnego) jest formą skwitowania członków tych organów z tych czynności, a co za tym idzie stanowi, co do zasady, podstawę do wyłączenia ich ewentualnej odpowiedzialności odszkodowawczej o jakiej mowa w art. 293 k.s.h."
Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z 8 grudnia 2016, I ACa 923/16
- „Kodeks spółek handlowych nie zawiera legalnej definicji absolutorium. Zgodnie jednak z art. 231 § 2 pkt 3 k.s.h., przedmiotem obrad zwyczajnego zgromadzenia wspólników powinno być m.in. udzielenie członkom organów spółki absolutorium z wykonania przez nich obowiązków. Istotą aktu absolutoryjnego (skwitowania) jest wewnętrzne "rozliczenie" z organami spółki. Absolutorium jest udzielane w celu potwierdzenia właściwego wykonywania mandatu w organach spółki. Udzielenie absolutorium stanowi zatem "zatwierdzenie" (akceptację) przez zgromadzenie wspólników sposobu sprawowania funkcji i podejmowanych w związku z tym działań przez członków zarządu w poprzednim roku obrotowym."
Wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z 12 listopada 2015, I ACa 575/15
- „Udzielenie absolutorium (art. 231 § 2 pkt 3 k.s.h.) władzom spółki jest wyrazem akceptacji (lub nie) działalności organów spółki i wywiera skutki na dwóch płaszczyznach, a mianowicie płaszczyźnie organizacyjnej (sfera stosunków wewnętrznych spółki) oraz płaszczyźnie cywilnoprawnej, a dokładniej: odpowiedzialności członka organu wobec spółki z tytułu ewentualnego wyrządzenia szkody (sfera stosunków zewnętrznych). Tym samym uznać należy, że przedmiot uchwały odnosi się wprost do praw majątkowych wspólników."
Postanowienie Sądu Najwyższego z 5 lutego 2010, III CZ 3/10
Zdaniem autora
Marcin Śledzikowski, prawnik z Kancelarii Prawnej Schampera, Dubis, Zając i Wspólnicy Sp.k. we Wrocławiu
W świetle wyrażanych poglądów nie wiadomo w szczególności czy udzielenie absolutorium należy utożsamiać z materialno-prawnym zwolnieniem danego członka organu z odpowiedzialności cywilnej wobec spółki albo rezygnacją spółki z dochodzenia roszczeń w tym zakresie o charakterze prawno-procesowym, czy też absolutorium należy postrzegać wyłącznie jako akt wewnątrzkorporacyjny, niewywołujący skutków zewnętrznych w postaci utraty przez spółkę możliwości dochodzenia indemnizacji szkody od jej funkcjonariuszy.
Rozwiązać panujący pat nie jest łatwo, z uwagi na skrajność poglądów w tym zakresie. Obecnie co pokazuje praktyka obrotu, absolutorium sprowadzane jest do aktu czysto wewnętrznego, a wspólnicy w szczególności ci niezainteresowani działalnością spółki, a jej wynikiem finansowym, niejako „z automatu" głosują za udzieleniem absolutorium, gdy podmiot wykazuje dodatni wynik finansowy (zysk). Ciężko jednak zgodzić się z poglądami, które przyznają absolutorium charakter zrzeczenia się roszczeń w stosunku do funkcjonariuszy. Moim zdaniem absolutorium jest wzruszalnym domniemaniem faktycznym prawidłowego wykonania przez członka zarządu stosunku zobowiązaniowego łączącego go ze spółką, co w konsekwencji prowadzi do przerzucenia ciężaru dowodu na spółkę w ewentualnym procesie odszkodowawczym. Należy jednak pamiętać, iż Kodeks spółek handlowych wskazuje okoliczności, w których członek zarządu nie może powoływać się na udzielenie absolutorium i tak np. nie można powoływać się na udzielenie absolutorium jeżeli wypłaty, które otrzymali wspólnicy, były dokonane wbrew przepisom prawa lub postanowieniom umowy spółki (art. 198 k.s.h.). Warto zatem, aby menedżerowie zadbali o należytą ochronę swoich praw w tym zakresie i dodatkowo oprócz udzielenia absolutorium, wystąpić do spółki z prośbą o podjęcie uchwały w przedmiocie stwierdzenia braku roszczeń lub zawrzeć ze spółką umowę o zwolnienie z długu, czy umowę o zwolnienie z obowiązku świadczenia przez osobę trzecią. ?