Nerwy zwykle są złym doradcą. Pod ich wypływem pracodawcy, próbując zatuszować popełnione wykroczenia, wpadają w jeszcze większe tarapaty.

Na mniejszą skalę

Wykroczeniem jest czyn społecznie szkodliwy, zabroniony przez ustawę obowiązującą ?w czasie jego popełnienia, zagrożony karą aresztu, ograniczenia wolności, grzywny do 5 tys. zł lub nagany (art. 1 ustawy z 20 maja 1971 r. – Kodeks wykroczeń, tekst jedn. DzU z 2013 r., poz. 482 ?ze zm., dalej k.w.).

Oczywiście inspektorzy pracy nie ścigają wszystkich wykroczeń, lecz jedynie te, które skierowane są przeciwko prawom osób wykonujących pracę zarobkową. Główny ich katalog znajduje się w art. 281 –283 kodeksu pracy >patrz ramka.

Nie wyczerpuje on jednak wszystkich możliwych wykroczeń przeciwko prawom pracownika, gdyż te wymienia jeszcze wiele innych ustaw. Przykładowo wykroczeniem jest niewykonywanie przepisów ustawy o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych lub podejmowanie działań niezgodnych z jej przepisami ?(art. 12a ustawy z 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych, tekst jedn. DzU ?z 2012 r., poz. 592 ze zm.) i odmowa zatrudnienia kandydata na wolnym miejscu pracy ze względu na kryterium dyskryminacyjne (art. 123 ustawy z 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, tekst ?jedn. DzU z 2013 r., poz. 674 ze zm.).

Uwaga! Przesłanką odpowiedzialności za wykroczenie jest wina sprawcy. Jeśli nie jest możliwe jej przypisanie danej osobie, inspektor nie może stosować wobec niej sankcji.

Przykład

W trakcie kontroli inspektor stwierdził, że etatowiec w zamian za pracę w szóstym dniu tygodnia nie otrzymał innego dnia wolnego ?od zadań. Jednocześnie jednak kontrolujący stwierdził, że ta osoba po przepracowaniu soboty rozchorowała się i do końca okresu rozliczeniowego była na zwolnieniu lekarskim. ?W takim przypadku, choć doszło do naruszenia zasady przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy (co stanowi wykroczenie z art. 281 pkt 5 k.p.), nie można pracodawcy ani żadnej innej osobie przypisać winy za to, że nie udzielił innego dnia wolnego w zamian za pracę w sobotę.

Co do zasady grzywny za popełnione wykroczenie wahają się od 20 zł do 5 tys. zł (art. 24 § 1 k.w.). Od tej zasady przewidziane są liczne wyjątki, podwyższające górne zagrożenie sankcją. Przykładowo za wszystkie wykroczenia z kodeksu pracy grożą grzywny od 1 tys. aż do 30 tys. zł. ?W tej maksymalnej wysokości może je jednak orzec wyłącznie sąd, gdyż co do zasady mandat inspektora wynosi od 1 tys. do ?2 tys. zł (art. 96 § 1a pkt 1 ustawy ?z 24 sierpnia 2001 r. – Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia, tekst jedn. DzU z 2013 r., poz. 395 ze zm.). Wyjątkowo wolno go podwyższyć do 5 tys. zł przy tzw. recydywie, czyli jeśli ukarany co najmniej dwukrotnie za wykroczenie przeciwko prawom pracownika z kodeksu pracy popełni takie wykroczenie w ciągu dwóch lat od dnia ostatniego ukarania (art. 96 § 1b kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia).

Fałszowanie dokumentów pracowniczych to przestępstwo przeciwko wiarygodności dokumentów

Uwaga! Inspektorzy pracy nie mają taryfikatorów przewidujących sankcje za poszczególne wykroczenia. Wymierzają karę według uznania, w granicach przewidzianych przez ustawę za konkretne wykroczenie, oceniając stopień społecznej szkodliwości czynu.

Wkracza prokurator

Jeśli inspektor pracy podejrzewa, że pracodawca popełnił przestępstwo, musi – jak każdy urzędnik – zawiadomić o tym organy ścigania, tj. prokuraturę. Obowiązek ten wypełnia przy każdym stwierdzonym przestępstwie. W szczególności dotyczy on czynów popełnionych przeciwko prawom osób wykonujących pracę zarobkową, czyli:

Przykład

Pracownik uległ ciężkiemu wypadkowi przy pracy. Szef proponuje mu specjalną premię ?w zamian za to, że nie ujawni okoliczności doznania urazu. Pracodawca nie tylko nie dopełnia obowiązku zgłoszenia wypadku ?do PIP, ale celowo go zataja.

Podobnie jak przy wykroczeniach także katalog zawarty ?w rozdziale XXVIII części szczegółowej kodeksu karnego nie określa wszystkich rodzajów przestępstw, o których podejrzeniu popełnienia inspektor musi zawiadomić prokuraturę. Obszerny wykaz przestępstw wskazuje ?art. 35 ustawy z 23 maja 1991 r. ?o związkach zawodowych (tekst jedn.  DzU z 2014 r., poz. 167):

Należy jednak pamiętać, że inspektor pracy – jako urzędnik państwowy – musi powiadomić prokuraturę o każdym powziętym podejrzeniu popełnienia przestępstwa, a więc nie tylko tym godzącym w personel. W praktyce najwięcej zawiadomień inspektorzy składają na podstawie art. 270 § 1 k.k., który dotyczy fałszowania dokumentów.

Jak odróżnić dwa czyny

Te same zdarzenia mogą być kwalifikowane zarówno jako wykroczenie, jak i przestępstwo (np. brak wypłaty wynagrodzenia za pracę, zaniżanie wymiaru urlopu czy naruszenie przepisów BHP). O przypisaniu danemu zachowaniu lub zaniechaniu pracodawcy cech wykroczenia lub przestępstwa decydują okoliczności konkretnej sprawy.

Przykład

Niedopełnienie obowiązku wynikającego z odpowiedzialności za stan BHP w firmie (art. 220 k.k.) polega najczęściej  na tym, że nie przestrzega  się przepisów lub zasad BHP  (art. 283 § 1 k.p.). Zarówno przestępstwo, jak i wykroczenie może być tu popełnione ?umyślnie, jak i nieumyślnie. ?Warto jednak zwrócić uwagę, ?że do popełnienia przestępstwa dochodzi, gdy zaniedbanie obowiązków w tym zakresie naraża pracownika na bezpośrednie ?ryzyko utraty  życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu. Jeśli tego elementu zabrakło, mamy do ?czynienia z wykroczeniem, a nie ? z przestępstwem.

Sam się pogrążył

W każdej kontroli chodzi ?o to, aby przywrócić stan zgodny z prawem. Dlatego po jej przeprowadzeniu inspektorzy kierują do pracodawców środki prawne, tj. nakazy lub wystąpienia.

Większą trwogę pracodawców wywołuje możliwość ujawnienia w trakcie badania wykroczeń przeciwko prawom pracownika. Za nie inspektor pracy – oprócz ich regulowania środkami prawnymi – może stosować mandaty karne. To sprawia, że pracodawcy czasem wręcz desperacko próbują ukryć przed kontrolującym popełnione przez siebie wykroczenia, fałszując w tym celu dokumenty. To zaś stanowi przestępstwo przeciwko wiarygodności dokumentów (art. 270 § 1 k.k.).

Przykład

Na rozpoczynającym kontrolę spotkaniu z pracodawcą inspektor pracy uprzedził, że interesują go ?m.in. zagadnienia związane ?z czasem pracy. Poprosił ?o przygotowanie dla niego ?ewidencji czasu pracy z trzech ostatnich zakończonych okresów rozliczeniowych. Szef, świadomy popełnianych naruszeń przy czasie pracy, z których wszystkie stanowią wykroczenia (art. 281 pkt 5 k.p.), polecił kadrom przygotowanie ?na potrzeby kontroli zupełnie ?nowej ewidencji czasu pracy ?– zgodnej z przepisami. To dość ryzykowne działanie, gdyż inspektor może porównywać ewidencję ?czasu pracy z innymi dokumentami kadrowymi (np. z listą obecności) ?oraz weryfikować jej rzetelność – przesłuchując pracowników. ?Jeśli ci zeznają, że np. pracują ?w soboty, co nie zostało wykazane ?w spreparowanej dokumentacji, ?jej wiarygodność zostanie podważona, a inspektor zawiadomi o tym prokuraturę.

Przykład

Kontrolując akta osobowe, ?inspektor pracy zwrócił uwagę ?na to, że nie ma w nich zaświadczeń ?o ukończeniu przez zatrudnionych szkoleń BHP. Spytał wyznaczonego ?mu do pomocy pracownika ?działu kadr, czy ten brak oznacza, ?że etatowcy są dopuszczani ?do pracy bez wymaganych ?szkoleń, co stanowi wykroczenie ?z art. 283 § 1 k.p. w zw. z art. 2373–2374 k.p. Kadrowiec oświadczył, ?że zapyta specjalistę ?ds. BHP, który zajmuje się ?szkoleniami w firmie. Odpowiedział potem, że zaświadczenia są ?u niego i zaraz zostaną ?dostarczone. Niefortunnie ?inspektor, przechodząc do toalety ?obok pokoju specjalisty ?ds. BHP, zastał go na wypisywaniu zaświadczeń ze szkoleń przeprowadzonych dla pracowników, oczywiście ?z wsteczną datą.

Autorka jest prawnikiem, ?byłym inspektorem pracy, ?obecnie wspólnikiem w firmie Pogotowie Kadrowe sp.j.